कुतूहल – भारतीय रसायनशास्त्रज्ञ

मनमोराचा पिसारा – पैशांचं मानसशास्त्र
मानस, एक कोडं घालते. कठीण नाही, खरं म्हणजे हे कोडं नाहीये. तीन प्रश्न आहेत. कोडं प्रश्नात नाहीये, उत्तर हे कोडं आहे. नीट ऐक आणि उगीच थिल्लरपणा न करता. अगदी तात्काळ उत्तरं दे. प्रश्न दोन भागांत आहे. त्या प्रश्नाचे काही उपप्रश्न आहेत. पहिल्या प्रश्नाचं उत्तर एका कागदावर लिहून, ते मला न सांगता गुपचूप ठेवून दे.
समज, तुला दहा लाख रुपये एकदम मिळाले. तुला ते कुठून नि कसे मिळाले? यावर ते पैसे कसे खर्च करायचं अवलंबून असेल का? (अर्थात, नाही! – मानसचं उत्तर)
आता या प्रश्नांच्या तीन वेगवेगळ्या परिस्थितींची माहिती देते आणि पैसे कसे खर्च करणार याचे चार पर्याय देते..
(१) समज, तुला हे दहा लाख रुपये वर्षांअखेर मिळालेला बोनस असेल तर (अ) चैनीसाठी खर्च करशील (ब) गरजेच्या गोष्टींकरता खर्च करशील (क) इन्व्हेस्ट करशील (ड) अति‘सेफ’ ठिकाणी त्यांची बचत करशील.
(२) समज तुला हे दहा लाख रुपये तुझ्या प्रिय मावशी/आत्याने मरणोत्तर दिले तर.. (अ) चैनीसाठी खर्च करशील (ब) गरजेच्या गोष्टींकरता खर्चशील (क) इन्व्हेस्ट करशील (ड) अतिसेफ ठिकाणी बचत करशील.
(३) समज, तुला या दहा लाख रुपयांची लॉटरी लागली तर.. (अ)चैनीसाठी खर्च करशील (ब) गरजेच्या गोष्टींकरता खर्च करशील (क) इन्व्हेस्ट करशील
(ड) अतिशय सेफ ठिकाणी त्यांची बचत करशील.
मानसनं या तिन्ही परिस्थितीसंदर्भाचा क्षणार्धात विचार केला. (क्षणार्धात विचार करून उत्तर देणं महत्त्वाचं)
मानस प्रश्नांची उत्तर देण्यात इतका गढून गेला की, आधी मूळ प्रश्नाचं काय उत्तर दिलं हे विसरला होता.
मानसी म्हणाली, तू उत्तरं सांगण्याआधी माझा अंदाज सांगते. पहिला संदर्भ वर्षांअखेरचा बोनस. तुझं उत्तर (ब) किंवा (क) म्हणजे गरजेसाठी खर्च किंवा गुंतवणूक. दुसरा संदर्भ प्रिय मावशी/आत्याकडून मृत्युपत्राद्वारे मिळालेले दहा लाख. उत्तर (क) किंवा (ड) म्हणजे गुंतवशील किंवा सेफ ठिकाणी ठेवशील. तिसरा संदर्भ (अ) किंवा (ब) म्हणजे लॉटरी लागली तर. चैन किंवा गरजांवर खर्च.
मानस चकित होऊन म्हणाला :  होय गं! मी अशीच उत्तरं दिली. म्हणजे मनात किंचित द्वंद्व झालं ते तू सांगितलेल्या पर्यायांमध्ये होतं..  कम्माल आहे. मला वाटलं पैसे कुठून मिळाले या गोष्टीवर पैसे कसे खर्च करणार? यावर अवलंबून नसतं, असं म्हटलं होतं.
मानसचे कान धरून मानसी म्हणाली, अरे मिळालेले पैसे यांचा विनियोग करणं हे फक्त तर्कावर अवलंबून नसतं! पैसे म्हणजे केवळ नोटा किंवा कागदावरचे आकडे नव्हेत.. पैसे कमावणं नि ते खर्च करणं यामागे प्रत्येक व्यक्तीची मानसिकता असते. आपण पैसे कसे खर्च करतो यामागे ते कुठून नि कसे मिळाले त्याची छुपी मनोवृत्ती असते. अशा अनेक मनोवृत्तींपैकी एकाचा विचार इथे..
बोनस म्हणून मिळालेले पैसे थोडे स्वत:च्या आवडीनिवडीकरता किंवा गरजेच्या गोष्टीसाठी वापरतो. कारण ते कष्टाचं फळ आहे असं वाटतं.
तर कुणाच्या मृत्युपत्राद्वारे मिळालेले पैसे साधारणपणे सेफ ठिकाणी किंवा योग्य इन्व्हेस्ट करण्याची मानसिकता असते. कारण त्या पैशामागे प्रेम, आदर, आत्या-मावशीचा धाक असतो. लॉटरीचे पैसे ‘छप्पर फाडके’ मिळाले म्हणून गरज असेल तर त्याप्रमाणे पण मुख्यत: चैन करण्याकडे कल असतो..म्हणजे पैसे नुसते कागद किंवा आकडे नसतात, ती मानसिकता असते.. खरंच पैसे मिळवणं आणि खर्च करण्याचं मानसशास्त्र असतं हे माहीत नव्हतं!! तुला काय वाटलं मानसशास्त्र म्हणजे वेडय़ा लोकांचा अभ्यास!! येडाच आहेस!!
 डॉ.राजेंद्र बर्वे -drrajendrabarve@gmail.com
        
प्रबोधन पर्व – आधुनिक होणे म्हणजे राजकीय होणे
‘‘आपण ज्याला आधुनिकता म्हणतो ती आधुनिकता औद्योगीकरण व प्रबोधन यांच्या एकूण उपक्रमांतून स्फूरलेली आहे. राजकीय होणे म्हणजे आजच्या जमान्यात तरी आधुनिक होणे आहे. आधुनिक होणे म्हणजे औद्योगीकरण व प्रबोधन यांतून उदभवलेल्या जाणीवा आपल्याशा करणे. त्या जाणीवा स्वत:च्या सामाजिक व राजकीय आणि कलाव्यवहारांत अभिव्यक्त करणे, किमानपक्षी त्या तशा अभिव्यक्त होत असतात हे समाजावून घेणे, याला आधुनिक होणे असे म्हणता येईल. त्या जाणिवांचे स्वरूप व्यामिश्र आहे. कांट, हेगेल, मार्क्‍स आणि फ्रॉईड यांनी घडवलेला माणसाच्या असण्याचा व विचाराचा अर्थ तिथे केंद्रस्थानी येऊन बसतो. कुणाला मग उजाड वाळवंट दिसू लागते, तर कुणावर दाती तृण घ्यावे, हुजूर म्हणून अशी पाळी येते, तर कुणी या सर्वाचा निषेध म्हणून की काय ‘जलवाहिनी निश्चल कृष्ण, बन झुकले काठी राधा’ अशा प्रतिमा पाहू लागतात. पु. शि. रेग्यांनी वापरलेली ही प्रतिमा एका अर्थाने अभिजात परंपरेकडे (क्लासिसिझम) पुनर्गमनाचा प्रयत्न आहे. तो तसा समजावून घेणे म्हणजे आधुनिक म्हणजे राजकीय होणे असते.’’ गो. पु. देशपांडे ‘रहिमतपुरकरांची निबंधमाला -१ : नाटकी निबंध’ (डिसेंबर १९९५) या पुस्तकातील ‘आधुनिकता, राजकारण आणि नाटक’ या निबंधात आधुनिकता आणि राजकीयता यांचा परस्परसंबंध स्पष्ट करताना लिहितात – ‘‘राजकीयतेचा विचार करताना आपल्याला आधुनिकतेच्या आणखी एका वैशिष्टय़ाचा विचार करावा लागेल. ते वैशिष्टय़ प्रथमदर्शनी अजिबात राजकीय वाटत नाही किंवा वाटणार नाही, परंतु स्वायत्त राजकीय भूमिका घडण्यामध्ये त्या वैशिष्टय़ाचा फार मोठा हिस्सा आहे. आधुनिकतेने कालविषयक परिमाणे बदलून टाकली. आधुनिकपूर्व जमान्यात जेव्हा राजकारण हा स्वायत्त प्रदेश नव्हता, त्या जमान्यात कालविषयीची कल्पना निराळी होती. आधुनिकतेने ती पार बदलून टाकली.. राजकारणात आणि आधुनिकतेत काहीच शाश्वत असत नाही, चिरंतन असत नाही; अगदी प्राथमिक स्वरूपाच्या गुणावगुणाच्यापलीकडे काहीच शाश्वत राहत नाही. सारांश आधुनिकतेत एक नवी काळविषयक जाणीव अनुस्यूत असते.’’

आणखी वाचा

जर्मनीचा वॉरेन बफे : कार्ल हेलरडिंग

१६ नोव्हेंबर पंचांग: कृतिका नक्षत्रात मेषला शुभ दिवस,…

मुंबई विमानतळावरून पावणेतीन कोटींचे सोने जप्त, दोन कर्मचाऱ्यांना अटक

‘लाडकी बहीण योजना अर्थव्यवस्थेला चालना देणारी’, काँग्रेसच्या सभेत अंनिसचे श्याम मानव म्हणाले….

विज्ञानव्रती

‘बॉम्ब’चा टोमणा मुलीला महागात पाडला, विमानतळावर उडाली खळबळ; मेटल डिटेक्टरच्या आवाजामुळे गोंधळात भर

मेंदूत गाठ असलेल्या लहान मुलांमधील स्मृतिभ्रंश टाळण्यासाठी संशोधन; गेल्या दोन वर्षांत टाटा रुग्णालयाचे संशोधन पूर्ण

“वडील घरी आल्यावर आम्ही सलवार कुर्ता घालायचो”, ईशा देओलने धर्मेंद्र यांच्याबद्दल केलेला खुलासा; म्हणालेली, “त्यांना मी १८ व्या वर्षी…”