अल्पपरिचय : सिद्धहस्त

आणि साहित्याची दिशा बदलली..
अनंतमूर्ती यांच्या संस्कार या कादंबरीने तत्कालीन साहित्यविश्वात एकच खळबळ उडवून दिली. एका सनातनी ब्राम्हण घरातील विरोधाभासावर ही कादंबरी बेतली होती. त्या कादंबरीवर अनंतमूर्ती यांनी बालपणात व्यतीत केलेल्या कालखंडाचा प्रभाव होता. त्यामुळेच ती कादंबरी अनुभवाधारित ठरली. पुढे या कादंबरीवर चित्रपटही निघाला. समांतर सिनेविश्वात या चित्रपटाने मानाचे स्थान मिळवले. १९७० साली सवरेत्कृष्ट चित्रपटाचा राष्ट्रीय पुरस्कारही या चित्रपटास मिळाला. प्रस्थापित मूल्यांना आव्हानण्याचे धाडस अनंतमूर्ती यांनी आपल्या साहित्यकृतीतून दाखविले. म्हणूनच त्यांना नवोदयवादाचे प्रणेते म्हटले जाई. आपल्या व्यक्तिगत आयुष्यात त्यांनी प्रेम विवाह केला. हा विवाह एका ख्रिश्चन युवतीशी होता. त्यांच्या या आंतरधर्मीय विवाहामुळे त्यांना अनेक आव्हानांचा सामना करावा लागला. अनंतमूर्ती यांनी १९९२ मध्ये नॅशनल बुक ट्रस्टचे अध्क्षपद आणि १९९३ मध्ये साहित्य अकादमीचे अध्यक्षपद भूषविले होते.

पुरस्कार
’१९८४  राज्योत्सव पुरस्कार
’१९९४ ज्ञानपीठ पुरस्कार
’१९९५ मास्ती पुरस्कार
’१९०८ पद्मभूषण
’२००८ नादोजा पुरस्कार (कर्नाटक विद्यापीठ)
’२०११ द हिंदू लिटररी प्राइज
’२०१२ कोलकाता
विद्यापीठाची डी.लिट

लघुकथा संग्रह
एनडेनधिगु मुगियाडा काथे, मौनी, प्रष्टद्धr(२२४)ष्टद्धr(१३८)ो, क्लिप जॉइंट, घट श्रद्धा, आकाशा मट्टू बेक्कू,
इराडू दशाकाडा काटेगालू,
ऐडू दशकडा काटेगालू

कादंबऱ्या
संस्कार, भारतीपुर,
अवस्थे, भाव, दिव्य

नाटके
आवाहने, कवितासंग्रह, १५ पद्यागालू, मिथुना, अजाना हेगाला सुकूगालू, समीक्षा,
प्राजने माथू परिसरा, सन्नीवेशा सनमक्षमा, पूर्वापारा, युदापल्लटा, वाल्मिकीय नेवदल्ली, मातू शोथा भारता, सद्या मट्टू शाश्वता

पत्रकारिता
संपादक- रूजवाथू

कादंबऱ्यांवरील चित्रपट
संस्कार, बारा,
अवस्ते, मौनी, दीक्षा

जीवनाचा अर्थ शोधण्यासाठी सॉमरसेट मॉम हे जगभर एक लहानशी वही घेऊन हिंडले तर काफ्का या विचारवंताने याचसाठी एका खोलीत बसून शांतपणे चिंतन करण्याचा पर्याय स्वीकारला असे म्हटले जाते. पण प्रत्यक्षात, काफ्का यांना गवसलेले जीवनाचे सार अधिक रसरशीत आणि जिवंत होते.
***
मानवाची सर्वोच्च अध्यात्मिक प्रेरणा कोणती या प्रश्नाचं उत्तर: समतेची तीव्र भूक
***
ज्या जबाबदारीने आणि तीव्रतेने आपण आपले प्रेम लपवितो, तितक्याच तीव्रतेने आपण आपली बांधिलकीही लपवायला हवी.
***
समतेच्या माध्यमातूनच उत्तमतेची निर्मिती शक्य आहे. देशातील अनेक जाती, गटांमध्ये असलेला शिक्षणाचा अभाव हेच भारताला कमी नोबेल पारितोषिके मिळण्याचे प्रमुख कारण आहे. शिक्षणाने सर्वागिण बुद्धिमत्तेचा सन्मान राखायला हवा.

श्रद्धांजली..
यु.आर.अनंतमूर्ती यांच्या निधनामुळे कन्नड साहित्याचे कधीही भरून न येणारे नुकसान झाले आहे. मी त्यांच्या कुटुंबियांच्या दुखात मनापासून सहभागी आहे. ईश्वर त्यांच्या आत्म्यास शांती देवो.
– नरेंद्र मोदी, पंतप्रधान
***
अनंतमूर्ती यांच्या निधनाने केवळ कन्नड नाही तर भारतीय साहित्यातील तेजस्वी आणि वादग्रस्त व्यक्तिमत्त्व हरपले आहे. ब्राह्मण समाजातील चुकीच्या रूढी व त्यामुळे लोकांची होणारी दयनीय अवस्था यांचे प्रभावी चित्रण त्यांनी लेखनातून केले. पात्रांचे मनोवैज्ञानिक विश्लेषण व त्यातून घेतला जाणारा समाजाचा वेध हे त्यांच्या साहित्याचे लक्षणीय रूप होते. समाजवादावरील निष्ठा आणि मूलतत्त्ववादी हिंदुत्ववादाचा विरोध त्यांच्या लेखनातून दिसला. प्रागतिक विचारांवर श्रद्धा आणि समाजाच्या आधुनिकतेची चिंता असल्याने अनंतमूर्ती यांना विशिष्ट गटांचा प्रखर विरोध झाला. तरीही ते आपल्या विचारांपासून ढळले नाहीत.
– चंद्रकांत पाटील, ज्येष्ठ समीक्षक  
***
अनंतमूर्ती हे राष्ट्रीय पातळीवर एक अत्यंत महत्त्वाचे लेखक होते. शेवटपर्यंत त्यांनी प्रतिगामी आणि सांप्रदायिक विचारांना प्राणपणाने विरोध केला. आपल्या भूमिकांवर ठाम निष्ठा असणारे फार कमी लेखक असतात. अशा लेखकांपैकी अनंतमूर्ती हे एक महत्त्वाचे लेखक होते. त्यांची नाटके आणि इतर साहित्य हे भारतीय साहित्यविश्वात नवे आदर्श निर्माण करणारे ठरले आहे. त्यांच्या निधनामुळे आज भारतीय साहित्य जगताला मोठे दु:ख झाले आहे.
– नागनाथ कोतापल्ले, ज्येष्ठ साहित्यिक
***
यू. आर. अनंतमूर्ती हे कन्नड साहित्यातील व कर्नाटकातील एक मोठे नाव होते. नव्य साहित्य प्रकार किंवा आधुनिक साहित्यातील गद्य लेखनाचे अध्वर्यू असे त्यांना म्हणावे लागेल. ते इंग्रजीचे प्राध्यापक होते. त्यामुळे नवीन प्रवाहाचा त्यांना परिचय होता. बालपण कर्मठ वातावरणात गेल्यामुळे भारतीय संस्कृतीची चांगली माहिती त्यांना होती. काही दोषांचाही त्यांना अनुभव होता. त्यांच्या कथांमधून हे दोषही व्यक्त होतात. कन्नडमध्ये त्यांच्या ३० ते ३५ कथा व पाच-सहा कादंबऱ्या आहेत. त्यांचे साहित्य संख्येने कमी, पण गुणवत्तेने हे साहित्य मोठे आहे. या साहित्याने कन्नड साहित्यावर प्रभाव टाकला. विचारवंत म्हणूनही ते प्रसिद्ध होते. आपले विचार ते निर्भीडपणे मांडत होते. त्यामुळे वाद झाले, त्यांच्यावर टीकाही झाली, पण मनात आलेले विचार त्यांनी सतत निर्भीडपणे मांडले.
 – उमा कुलकर्णी, प्रसिद्ध अनुवादिका