हिंदू धर्मातील प्रत्येक विवाहीत स्त्रीसाठी सोळा श्रृंगार आवश्यक आहे. प्रत्येक स्त्रीसाठी हे खूप महत्वाचे मानले जाते. जर आपण धार्मिक दृष्टिकोनाबद्दल बोललो तर इतकंच नाही तर विज्ञानातही याचा उल्लेख आहे. हिंदू धर्मात पूजेपासून लग्नापर्यंत प्रत्येक प्रसंगी महिलांनी स्वतःला सजवणे आवश्यक आहे. असे मानले जाते की विवाहीत महिलांचा श्रृंगार केवळ त्यांच्या सौंदर्याचे प्रतीक नाही तर त्यांच्या पतीच्या दीर्घायुष्याशी देखील संबंधित आहे. सण-उत्सवांचा विचार केला तर विवाहीत स्त्रिया करवा चौथ, वट सावित्री, मंगल कार्य आणि शुभ कार्याप्रसंगी पूर्ण १६ श्रृंगार करून स्वतःला सजवतात. चला जाणून घेऊया महिलांच्या सोळा श्रृंगारचे महत्त्व आणि कोण-कोणते असतात श्रृंगार?
ऋग्वेदातील सोळा शृंगाराचे महत्त्व
ऋग्वेदातही सोळा श्रृंगारांचा उल्लेख आहे. हिंदू धर्मात वधू आणि वरासाठी १६ श्रृंगारचे विशेष महत्त्व आहे. ऋग्वेदानुसार श्रृंगारामुळे स्त्रीचे सौंदर्य तर वाढतेच पण तिचे भाग्यही वाढते. पुराणानुसार, घरात सुख-समृद्धी येण्यासाठी सोळा शृंगार केला जातो. सोळाव्या शतकात, श्री रूपगोस्वामींच्या उज्वलनिलामणिमधील अलंकारांची ही यादी पुढीलप्रमाणे गणली जाते-
स्नातानासाग्रजाग्रन्मणिरसितपटा सूत्रिणी बद्धवेणिः सोत्त सा चर्चितांगी कुसुमितचिकुरा स्त्रग्विणी पद्महस्ता। :
ताभ्बूलास्योरुबिन्दुस्तबकितचिबुका कज्जलाक्षी सुचित्रा। राधालक्चोज्वलांघ्रिः स्फुरति तिलकिनी षोडशाकल्पिनीयम्।।
आणखी वाचा : Venus Transit May 2022: शुक्राचा मेष राशीत प्रवेश, धनहानीसह वैयक्तिक आयुष्यात अडचणी वाढू शकतात!
महिलांचा सोळा श्रृंगार
पुराणात स्नान हा पहिला शृंगार मानला आहे. आंघोळीशिवाय सौंदर्य प्रसाधने आणि दागिने घालता येत नाहीत. दुसरीकडे, विवाहीत महिलांना हळद आणि चंदनाच्या पेस्टने आंघोळ घालण्याचा कायदा आहे. आंघोळीच्या वेळी स्त्रिया आवळा, शिककाई आणि भृंगराज यांसारख्या पदार्थांनी केस धुतल्यानंतरच स्त्रियांचे कपडे घालतात आणि नंतर त्यांना इतर श्रृंगारने सजवतात.
दुसरा अलंकार सिंदूर मानला जातो, असे म्हटले जाते की ते सुवासिनीचं लक्षण आहे आणि यामुळे पतीचे आयुष्य वाढतं. सिंदूर लावणे हा विवाहीत महिलेचा सर्वात महत्वाचा श्रृंगार असतो.
मंगळसूत्र हे तिसरे श्रृंगार म्हणून येते. महिलांच्या सर्व दागिन्यांमध्ये मंगळसूत्र खूप खास आहे. दुसरीकडे ज्योतिषशास्त्रानुसार सोन्याच्या मंगळसूत्रावर काळ्या मोत्यांची माळ घातल्यास वाईट दिसत नाही.
स्त्रिया देखील कपाळावर टिकली किंवा कुंकू लावतात, जी अत्यंत पवित्र मानली जाते. श्रृंगारमध्ये मेहंदीचा समावेश होतो. पुराणानुसार विवाहीत महिलांना मेहंदी लावणे शुभ मानले जाते.
आणखी वाचा : शुक्र-मंगळाच्या युतीमुळे मीन राशीत ‘ग्रहयोग’, या राशींवर विशेष प्रभाव पडेल
डोळ्यांचे सौंदर्य वाढवण्यासाठी काजळचा समावेश करण्यात आला आहे, ज्योतिष शास्त्रानुसार काजळ लावल्याने मांगलिक दोषही दूर होतो.
सातव्या श्रृंगारमध्ये बांगड्या असतात. असे मानले जाते की लाल, हिरव्या आणि पिवळ्या बांगड्या सुवासिनींचे लक्षण आहेत. तसंच या रंगांच्या बांगड्या आनंद आणि समृद्धीचे प्रतीक मानले जातात.
नाकात चांदीच्या आणि सोन्याची नथ किंवा लवंगा, जरी सामान्यतः दिसल्या तरी ते स्त्रीच्या चेहऱ्याचे सौंदर्य वाढवते. तर ज्योतिष शास्त्रानुसार हा श्रृंगार बुध दोष देखील दूर करतो.
विशेषत: बंगाल, बिहार आणि उत्तर प्रदेश यांसारख्या ठिकाणी अलता हा श्रृंगार जास्त प्रमाणात आढळतो. पायांच्या टाचांना लाल रंग दिला जातो. पण लग्नाच्या निमित्ताने प्रत्येक वधूने पाय रंगवणे आवश्यक असते.
मुलगी वधू झाल्यावरही तिला मांगटिकाने तिला सजवलं जातं. त्यामुळे लग्नानंतर केसांमध्ये मांगटिका मधेच घातली जाते.
सोन्याचे किंवा चांदीचे बाजूबंधाच्या कड्यासारखाच हा श्रृंगार असतो. हे संपत्तीच्या संरक्षणाशी संबंधित असल्याचे मानले जाते. तो हातांच्या बाजूंवर घातला जातो.
कानात झुमके किंवा बाली हे देखील या श्रृंगारचा एक भाग आहे, ज्योतिषशास्त्रानुसार सोन्याचे झुमके घातल्याने राहू आणि केतूचे दोषही दूर होतात.
सिंदूर आणि मंगळसूत्राप्रमाणेच विवाहीत महिलांसाठी बीचिया देखील महत्त्वाचा आहे. हे शुभ आणि धैर्याचे प्रतीक आहे. जे लग्नानंतर प्रत्येक स्त्रीला मजबूत बनवते. त्याचप्रमाणे पायात चांदीच्या पट्ट्या किंवा पायजेब घालणे हा देखील श्रृंगार आहे.
सुगंधित ताजा गजरा हे देखील स्त्रियांनी केसांवर घातलेल्या सोळा श्रृंगारपैकी एक आहे. गजरा सौंदर्यासोबतच वैवाहिक जीवनालाही सुगंध देतो.
अंगठी हा श्रृंगार प्रेम आणि विश्वासाचं लक्षण आहे, म्हणून साखरपुड्याच्यावेळी मुलगा आणि मुलगी एकमेकांना अंगठी घालतात. त्याचबरोबर लग्नानंतर दोघेही आयुष्यभर ही अंगठी घालतात.
