बालमैफल: ‘नाचाओधासां’ मुलांनो…

प्रणालीताईला काहीतरी वेगळं झालं आहे असं जाणवलं. तिनं मनूच्या आईबाबांना ताबडतोब शाळेत बोलवलं. त्यांनाही मनूमध्ये बदल जाणवला होताच. तेही काळजीत होते. ते तिला अनेक प्रकारे विचारण्याचा प्रयत्न करत होते. ती त्यांनाही काही सांगत नव्हती. पण ती ‘सोड सोड’ म्हणतेय याचा अर्थ कोणीतरी तिला अयोग्य स्पर्श केला होता हे नक्की होतं. पण कधी, काय, कुठे आणि कोणी मनूला धरलं होतं हे मात्र कळण्यास काहीच मार्ग नव्हता. नशिबानं मनूला काही इजा झाली नव्हती. प्रणालीताईनं ठरवलं, आता मनू आणि शेवंतीवर्गातील तिच्या मित्र-मैत्रिणींना ‘चांगला स्पर्श आणि वाईट स्पर्श’ म्हणजे काय, याची पुन्हा जाणीव करून द्यायची. तसंच कोणी ‘वाईट स्पर्श’ केला तर कसा प्रतिकार करायचा हेही सांगायचं.

हेही वाचा : सुखाचे हॅशटॅग : तुच तुझा सुखकर्ता

दुसऱ्या दिवशी प्रणालीताई मुलांना म्हणाली, ‘‘आज मी तुमच्यासारख्याच लहान मेधाची गोष्ट सांगणार आहे. तिला तुमच्यासारखंच खूप खेळायला आवडायचं. एकेदिवशी ती खेळायला शेजाराच्या घरात गेली. तिथे तिच्या ओळखीचा एक दादा बसला होता. दादानं तिला चॉकलेट देऊ केलं. ते घ्यायला ती दादाजवळ गेली. तर त्यानं तिला एकदम जवळ घेतलं. मेधाला ते अजिबातच आवडलं नाही. ती जोरात ओरडत बाहेर निघून गेली. दादानं दिलेलं चॉकलेटपण तिथेच टाकलं. धावत ती आईबाबांकडे गेली. त्यांना जाऊन दादाचं नाव सांगितलं. मग तिच्या आईबाबांनी दादाला शिक्षा केली.’’

राहुल म्हणाला, ‘‘हो, असं जायचं नसतं कुणाजवळ. माझी आई सांगते मला.’’ अजून चारपाच जणांनी, ‘आम्हालाही असंच सांगितलं आहे’, असं सांगायला सुरुवात केली. ताईला जाणवलं अर्धवट अशी माहिती सर्वांनाच होती. ताई सगळ्यांनाच समजावत म्हणाली, ‘‘आई-बाबां जवळ घेतात ते आवडतं नं?’’ सगळ्यांनी मनापासून माना डोलवून ‘हो’म्हटलं. तोच धागा पकडत प्रणालीताई म्हणाली, ‘‘आई-बाबांप्रमाणेच, मावशी, आजी, आजोबा जवळ घेतात तेपण आपल्याला आवडतं. हो नं. त्याला म्हणायचं चांगला स्पर्श. पण काही काही लोकांनी जवळ घेतलेलं मात्र आपल्याला आवडत नाही. त्याला म्हणायचं वाईट स्पर्श. असा स्पर्श करणारे अनोळखी किंवा कधीकधी ओळखीचे काका, मामा, दादा किंवा आजोबा असतात. अशा लोकांजवळ आपण अजिबात थांबायचं नसतं.’’ प्रणालीताईला जाणवलं की मुलांना अजून नीट कळलं नाही. म्हणून प्रणालीताईनं जमिनीवर मुलाचं चित्र काढलं आणि एकएक करत त्यांतील अवयव विचारले. मग ताई म्हणाली, ‘‘यातील खांदा, कान, हात, गाल यांना कोणी हात लावला तर चालेल. त्याला चांगला स्पर्श म्हणायचं. पण ओठ, छाती, दोन पायांच्या मधे आणि आपल्या कंबरेच्या खाली कोणी हात लावला तर मात्र अजिबात चालणार नाही. आपले आई-बाबा आणि आई-बाबांच्या देखत डॉक्टर यांच्याशिवाय कुणा म्हणजे कुणाला या अवयवांना हात लावू द्यायचा नाही. असा जर कोणी हात लावला आणि तो आपल्याला आवडला नाही तर त्याला म्हणायचं वाईट्ट स्पर्श.’’ आता मुलांच्या डोळ्यांत थोडी समज जाणवली.

हेही वाचा : बालमैफल : वर्षाचं बक्षीस

प्रणालीताईनं मुलांना जवळ घेत पुढे सांगितलं, ‘‘चांगला म्हणजे सुरक्षित स्पर्श आपल्याला प्रेम देतो, आपली काळजी घेतो, पण वाईट म्हणजे असुरक्षित स्पर्श मात्र आपल्याला दुखवतो, इजा करतो. तसंच असुरक्षित स्पर्श करणारी व्यक्ती घाबरवू शकते, मारू शकते. गप्प राहायला सांगू शकते. पण त्यावेळी तुम्ही अजिबात घाबरायचं नाही. कारण तुम्हाला असं करणारा माणूसच घाबरलेला असतो. त्याला भीती असते तुम्ही कोणाला काही सांगितलंत तर. असा स्पर्श होण्यात तुमची काहीच चुकी नसते. तुम्ही अशावेळी अजिबात गप्प बसायचं नाही. असा स्पर्श झाला तर काय करायचं याचा मी एक मंत्र देणार आहे. तो मंत्र आहे ‘नाचाओधासां.’’’
मुलांना ‘नाचाओधासां’ हा नवीन गमतीदार शब्द फारच आवडला. पण ताई मंत्र देणार म्हणजे नक्की काय देणार हेच त्यांना कळेना. तर ताईने चक्क छान गाणं त्यांना म्हणून दाखवलं.
‘‘नाचाओधासां मुलांनो नाचाओधासां,

मंत्र सुरक्षेचा लक्षात हा ठेवा,

एखाद्याचा नाही स्पर्श आवडला

ठामपणे त्याला नो, नाही म्हणा

चावा, ओरडा, धावा आणि सांगा हो सांगा

नाचाओधासां मुलांनो नाचाओधासां

मंत्र सुरक्षेचा लक्षात हा ठेवा

नाचाओधासां म्हणजेच ठामपणे म्हणा ‘नाही, चावा, ओरडा, धावा आणि सांगा.’’
शीतल म्हणाली, ‘‘नाही म्हणा, चावा, ओरडा हे कळलं, पण धावायचं कुठे?’’ ताईनं सांगितलं, ‘‘खूप लोक असणाऱ्या ठिकाणी धावत जायचं.’’
शर्वरीनं विचारलं, ‘‘आणि ताई सांगायचं कोणाला?’’ प्रणालीताई या प्रश्नाची वाटच पाहात होती. ती म्हणाली, ‘‘आपल्या भोवती आपले आई-बाबा, आपले आजी-आजोबा आणि आणि घरातले ताई-दादा यांचं एक वर्तुळ असतं, तिथे खूप सुरक्षित वाटतं. त्याला म्हणायचं सुरक्षित वर्तुळ. तिथेच जाऊन सांगाचयं.’’

हेही वाचा : बालमैफल: प्रसाद… डबल डबल!

‘नाचाओधासां’असे म्हणतं शेवंतीवर्ग नाचायला लागला. मनूही मंत्र म्हणत गाण्याच्या तालावर नाचत होती. ती नक्की यातून बाहेर येईल अशी ताईला खात्री वाटली. मुलांच्या घराघरात ‘नाचाओधासां’ हा मंत्र पोहोचला. काही दिवसांनी शाळा भरताना प्रणालीताई दारात उभी होती. तिला मनू गेटमधून शिरताना दिसली आणि ताऽऽऽई अशी जोरदार हाक ऐकू आली. मनूनं जवळ येत पूर्वीसारखीच ताईला घट्ट मिठी मारली. ताईच्या डोळ्यांत पाणीच आलं. मनू म्हणाली, ‘‘मी आता कोण्णाकोण्णाला घाबरत नाही. कारण मला माहीत आहे- नाचाओधासां, ठामपणे नाही म्हणा, चावा, ओरडा, धावा आणि सांगा.’’
ताई आणि मनू दोघीही हसायला लागल्या आणि एकदम म्हणाल्या, ‘‘नाचाओधासां मुलांनो नाचाओधासां!’’
ratibhosekar@ymail.com