जलपरीच्या राज्यात ; रंगीबेरंगी प्रवाळभित्ती

पॉलिप्स या नावाने ओळखल्या जाणाऱ्या सूक्ष्म प्राणीजीवांपासून प्रवाळ बनलेले असतात. माझ्या छोटय़ा वाचकांनो, हे पॉलिप्स समुद्राच्या पाण्यामधून कॅल्शियम मिळवतात, आणि त्याचं रूपांतर एका स्रावामध्ये करून मोठमोठय़ा आकाराची, कॅल्शियम काबरेनेटपासून बनलेली कठीण बाह्यवरणं बनवतात. चिमुकले, इवलेसे पॉलिप्स स्वसंरक्षणाकरता या बाह्यवरणांमध्ये दडून बसतात. तुलना करायचीच तर- माती आणि आपल्या लाळेच्या मिश्रणापासनू कुंभारमाशी स्वत:ची सुबक घरं बांधतात त्याप्रमाणेच ही पॉलिप्सची बाह्यवरणं असतात.

सर्वात आश्चर्यकारक गोष्ट म्हणजे चिमुकले पॉलिप्स, त्यांच्याहून सूक्ष्मतम्  झूएंथल या नावाने ओळखल्या जाणाऱ्या जीवांची जोपासना करतात. झूएंथलांनी संश्लेषणाच्या माध्यमातून निर्माण केलेलं अन्न पॉलिप्स थेट शोषून घेतात आणि अंशत: आपली अन्नाची गरज भागवतात. विविध प्रजातींचे पॉलिप्स गटाने एकत्र नांदतात ज्यामुळे प्रवाळी तयार होतात. विविध प्रजातींनुसार या प्रवाळी वैशिष्टय़पूर्ण आकारात घडतात. त्या आकारांनुसार त्यांना ओळखलं जातं, उदाहरणार्थ फ्रिजिंग रीफ, बॅरिअर रीफ, अटॉल रीफ, वगैरे.

प्रचंड प्रमाणात समुद्रात विसर्जित केलं जाणारं सांडपाणी, मासेमारीचा अतिरेक, जागतिक तापमानवाढ या आणि इतर मानवनिर्मित घटकांचे घातक दुष्परिणाम या प्रवाळभित्तींवर प्रामुख्याने होताना दिसताहेत. छोटय़ा दोस्तांनो, यांमुळे प्रवाळभित्तीचं सौंदर्य नष्ट होत चाललंय, त्यांची वाढ खुंटते, किंवा त्यांचा अगदी संपूर्ण विनाशही होतो आहे.

ऋषिकेश चव्हाण rushikesh@wctindia.org

शब्दांकन: श्रीपाद