माहितीजाल : पितळी भांडय़ातील आरोग्यवर्धक पाणी!

पितळी अथवा तांब्याच्या भांडय़ातील पाणी पिण्यासाठी वापरावे, असे आपले वाडवडील सांगत आले आहेत. त्यामागचे शैक्षणिक तत्त्व त्यांना कदाचित माहीतही नसेल, पण असे पाणी अधिक स्वच्छ व आरोग्यवर्धक असते, असे आता शास्त्रीयदृष्टय़ा सिद्ध झाले आहे.
विकसनशील व अप्रगत देशांत, जिथे पिण्याचे स्वच्छ पाणी अद्यापही उपलब्ध नाही, तिथे पाणी साठविण्यासाठी मातीची अथवा प्लास्टिकची भांडी वापरली जातात. पण त्यापेक्षा अशा देशांत पितळेची भांडी लोकांना देता आली तर अनेक जलजन्य रोगांपासून त्यांचे रक्षण होऊ शकेल. अशा देशांमधून प्रतिवर्षी सुमारे २० लाख मुले जलजन्य रोगांमुळे प्राणास मुकतात.
भारताजवळच्या या प्राचीन ज्ञानाची वैज्ञानिक सिद्धता देण्याचे काम इंग्लंडमधील न्यूकॅसलच्या नॉर्थ अंब्रिया विद्यापीठातील एका वैज्ञानिक चमूने केले आहे. सूक्ष्मजीवशास्त्रज्ञ रॉब किड यांच्याकडे या चमूचे नेतृत्व आहे.
या वैज्ञानिकांनी पाण्याचे काही नमुने प्लास्टिक, पितळी व मातीच्या भांडय़ात ठेवले. त्यामध्ये काही विशिष्ट जिवाणूंना सोडण्यात आले. या सर्व भांडय़ातील जिवंत जिवाणूंची पाहणी ६.२४ आणि ४८ तासांनंतर करण्यात आली. त्यात असे आढळले की, पितळी भांडय़ातील जिवाणूंची संख्या वेगाने कमी होऊन ४८ तासांनंतर ती जवळजवळ लक्षातही येणार नाही एवढी कमी झाली. माती अथवा प्लास्टिकच्या भांडय़ांमध्ये अशी घट होताना आढळली नाही.
या वैज्ञानिकांच्या मते, ‘पितळ’ या मिश्रधातूमध्ये असणाऱ्या तांब्याच्या परिणामामुळे जिवाणूंचे हे प्रमाण घटते. कारण पाणी ठेवल्यानंतर पितळेमधील तांब्याचे सूक्ष्म कण पाण्यात मिसळतात. हे तांबे जैव प्रक्रियेला अडथळा निर्माण करते. पेशींचे पापुद्रे व पेशीद्रव्यांवर ते परिणाम करते व त्यामुळे जिवाणूंच्या दृष्टीने ते कर्दनकाळ ठरते. परिणामी पितळी भांडय़ात ठेवलेले पाणी स्वच्छ व आरोग्यवर्धक बनते. त्यामुळे जिथे पाणी फारसे स्वच्छ व शुद्ध नाही, तिथे किमान ते वापरण्यापूर्वी पितळेच्या भांडय़ात साठवण्यास सुरुवात करावी. आरोग्यासाठी ते लाभदायक ठरेल.