Piyush Goyal’s Dukaandari Jibe : “आईस्क्रीम आणि चिप्स बनवून आपल्याला फक्त दुकानदारी करायची आहे का?” असं म्हणत केंद्रीय मंत्री पियुष गोयल यांनी भारतीय स्टार्टअप्सवर टीका केली आहे. या टीकेनंतर अनेक स्टार्टअप्स उद्योजकांनी पियुष गोयल यांचा समाचार घेतला. अमेरिका आणि चीननंतर भारताची स्टार्टअप इकोसिस्टम जगातील तिसऱ्या क्रमाकांची असली तरीही पियुष गोयल यांनी टीका केल्यानं अनेक उद्योजकांनी संताप व्यक्त केला आहे.

“अनेक भारतीय स्टार्टअप्स अन्न वितरण, सट्टेबाजी आणि काल्पनिक खेळांवर लक्ष केंद्रित करत आहेत, तर चिनी स्टार्टअप्स इलेक्ट्रिक वाहने, बॅटरी तंत्रज्ञान, सेमीकंडक्टर आणि कृत्रिम बुद्धिमत्तेवर काम करत आहेत. आपल्याला फक्त आईस्क्रीम आणि चिप्सच बनवायचे आहे का? आफल्याला दुकानदारीच करायची आहे का?” असे गोयल यांनी आपल्या भाषणात विचारले. देश महत्त्वाच्या तंत्रज्ञानात सखोल नवोपक्रम आणि दीर्घकालीन प्रगती करण्याऐवजी मोठ्या नोकऱ्या निर्माण करण्यावर समाधानी आहे का? असा प्रश्न त्यांनी उपस्थित केला. या टीकेमुळे स्टार्टअप आणि टेक जगतातील सुप्रसिद्ध व्यक्तींकडून तीव्र प्रतिक्रिया आल्या आहेत.

मंत्री म्हणून स्टार्टअप्स वाढवण्यास काय मदत केली?

इन्फोसिसचे माजी सीएफओ आणि एक प्रमुख गुंतवणूकदार मोहनदास पै म्हणाले की, “ही वाईट तुलना आहे. भारतातही प्रत्येक क्षेत्रात स्टार्टअप्स आहेत. परंतु ते लहान स्वरुपात आहेत. मंत्री पियुष गोयल यांनी आपल्या स्टार्टअप्सना कमी लेखू नये, तर स्वतःला विचारावे की त्यांनी आपले मंत्री म्हणून भारतात डीप टेक स्टार्टअप्स वाढण्यास मदत करण्यासाठी काय केले आहे?” पै यांनी X वर लिहिले.

हेही वाचा

“आमच्याकडे एक अर्थमंत्री निर्मला सीतारमण आहेत. जे अनेक वर्षांपासून एंजेल टॅक्सवर स्टार्ट अप्सना त्रास देत आहे, एंडोमेंट्सना गुंतवणूक करू देत नाही, विमा कंपन्या अजूनही जागतिक स्तरावर गुंतवणूक करत नाहीत. भारतीय रिझर्व्ह बँक नियमितपणे रेमिटन्स आणि AIF वर परदेशी गुंतवणूकदारांना त्रास देते, वाईट वागणूक देते. चीनने २०१४ ते २०२४ पर्यंत ८४५ अब्ज डॉलर्सची गुंतवणूक केली. भारतात फक्त १६० अब्ज डॉलर्सची गुंतवणूक! मंत्री पियुष गोयल आणि आश्विनी वैष्णव या समस्या सोडवण्यास मदत का करत नाहीत?” असाही प्रश्न पै यांनी उपस्थित केला.

चीननेही फुड डिलिव्हरीपासूनच सुरुवात केली होती

भारत पेचे माजी सह-संस्थापक अश्नीर ग्रोव्हर यांनीही गोयल यांच्यावर भारताच्या स्टार्टअप इकोसिस्टमवर टीका केल्याबद्दल टीका केली . “भारतातील राजकारण्यांनाच ‘वास्तविकता तपासणी’ची आवश्यकता आहे. बाकी सर्वजण भारताच्या परिपूर्ण वास्तवात जगत आहेत”, असे ग्रोव्हर म्हणाले. “चीनमध्येही सुरुवातीला अन्न वितरणाला सुरुवात झाली होती आणि नंतर ते सखोल तंत्रज्ञानाकडे वळले. त्यांनी जे केले आहे त्यासाठी आकांक्षा बाळगणे खूप चांगले आहे. कदाचित राजकारण्यांनी आजच्या रोजगार निर्माण करणाऱ्यांना फटकारण्यापूर्वी २० वर्षे १०% पेक्षा जास्त आर्थिक विकास दर मिळवण्याची आकांक्षा बाळगण्याची वेळ आली आहे. कदाचित ‘सार्वजनिक चर्चा’ इतिहासापासून विज्ञानाकडे बदलण्याची वेळ आली आहे! मंत्री साहेब, ही चर्चा सुरू केल्याबद्दल धन्यवाद.”

झेप्टोचे संस्थापक आदित पलिचा यांनीही प्रतिक्रिया दिली आणि भारतातील ग्राहक इंटरनेट स्टार्टअप्सचे समर्थन केले आणि फक्त ३.५ वर्षांपूर्वी सुरू झालेल्या झेप्टोच्या प्रभावावर प्रकाश टाकला. झेप्टो २०२३ मध्ये युनिकॉर्न बनले आणि जलद ई-कॉमर्समधील उद्योगातील अग्रणी कंपन्यांपैकी एक आहे. त्यांनी त्यांच्या ऑनलाइन अॅपद्वारे १० मिनिटांची डिलिव्हरी सेवा सुरू केली. “भारतातील ग्राहक इंटरनेट स्टार्टअप्सवर टीका करणे सोपे आहे, विशेषतः जेव्हा तुम्ही त्यांची तुलना अमेरिका/चीनमध्ये निर्माण होणाऱ्या सखोल तांत्रिक उत्कृष्टतेशी करता. वास्तविकता अशी आहे: आज जवळजवळ १.५ लाख लोक झेप्टोवर कार्यरत आहेत”, पलिचा म्हणाले.

त्यांनी असेही निदर्शनास आणून दिले की झेप्टो दरवर्षी सरकारला १,००० कोटी रुपयांहून अधिक कर देते, एक अब्ज डॉलर्सपेक्षा जास्त थेट परकीय गुंतवणूक आणली आहे आणि भारताच्या पुरवठा साखळीत, विशेषतः ताजी फळे आणि भाज्यांसाठी शेकडो कोटींची गुंतवणूक केली आहे.

भारताकडे स्वतःचं एआय मॉडेल का नाही?

पलिचा यांनी पुढे असा युक्तिवाद केला की भविष्यातील तंत्रज्ञान विकसित करण्यासाठी मोठ्या प्रमाणात इंटरनेट कंपन्या महत्त्वाच्या आहेत. “भारताकडे स्वतःचे मोठ्या प्रमाणात मूलभूत एआय मॉडेल का नाही? कारण आपण अद्याप उत्तम इंटरनेट कंपन्या तयार केलेल्या नाहीत”, असंही पलिचा म्हणाले.

शादी डॉट कॉमचे संस्थापक आणि शार्क टँक इंडियाचे परीक्षक अनुपम मित्तल यांनीही पियुष गोयल यांच्या ठाम भूमिकेवर आपले मत मांडले. ते म्हणाले, “एआय आणि अवकाश तंत्रज्ञानापासून ते भौतिक विज्ञानापर्यंत, भारतीय उद्योजक जगाशी लढण्यास तयार आहेत. परंतु भांडवल, वाढ आणि व्यापारीकरणासाठीच्या परिसंस्थेची तीव्र कमतरता आहे. संस्थापक बहुतेक गोष्टी करू शकतात पण सर्वकाही नाही”, असं त्यांनी एक्स वर म्हटले.

स्टार्टअप इंडिया वेबसाइटनुसार, भारतात जवळपास २०,००० स्टार्टअप्स आहेत, त्यापैकी सुमारे ४,७५० तंत्रज्ञानावर आधारित आहेत. देशात सध्या ११० युनिकॉर्न आहेत. परंतु, नवीन युनिकॉर्न निर्मितीचा वेग मंदावला आहे. सप्टेंबर २०२४ मध्ये मनीव्ह्यू हा युनिकॉर्न दर्जा मिळवणारा शेवटचा भारतीय स्टार्टअप होता. २०२४ मध्ये एकूण फक्त पाच स्टार्टअप युनिकॉर्न बनले.