भारत एक नवीन झेप घेण्यासाठी आणि क्वांटम तंत्रज्ञानामध्ये जगाचे नेतृत्व करण्यास सज्ज झाला आहे. पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांच्या अध्यक्षतेखाली बुधवारी झालेल्या केंद्रीय मंत्रिमंडळाने बहुप्रतीक्षित राष्ट्रीय क्वांटम मिशनला मंजुरी दिली आहे. अशा प्रकारे मिशनच्या स्वरूपात क्वांटम तंत्रज्ञानाच्या विकासासाठी कार्यक्रम जाहीर करणारा भारत हा सातवा देश ठरला आहे. अमेरिका, चीन, कॅनडा, ऑस्ट्रिया, फिनलंड आणि फ्रान्स या देशांनी यापूर्वीच अशा मोहिमा सुरू केल्या आहेत.
हजारपेक्षा जास्त प्रीमियम लेखांचा आस्वाद घ्या ई-पेपर अर्काइव्हचा पूर्ण अॅक्सेस कार्यक्रमांमध्ये निवडक सदस्यांना सहभागी होण्याची संधी ई-पेपर डाउनलोड करण्याची सुविधा
चित्रपटांच्या पायरसीवर बंदी घालण्यात येणार
पायरसीला आळा घालण्यासाठी आणि वयोगटांवर आधारित चित्रपटांच्या वर्गीकरणाची व्याप्ती वाढवण्यासाठी सिनेमॅटोग्राफ (सुधारणा) विधेयक २०२३ लाही मंत्रिमंडळाने मान्यता दिली. २०२३-२४ ते २०३०-३१ या आठ वर्षांच्या कालावधीत क्वांटम मिशनवर ६००३.६५ कोटी खर्च केले जातील. केंद्रीय माहिती आणि प्रसारण मंत्री अनुराग ठाकूर आणि विज्ञान आणि तंत्रज्ञान राज्यमंत्री डॉ. जितेंद्र सिंह यांनी मंत्रिमंडळाच्या निर्णयांची माहिती देताना सांगितले की, क्वांटम मिशनच्या रूपाने डेटा डेव्हलपमेंट आणि त्याच्या हस्तांतरणाचे नवे पर्व सुरू झाले आहे. वैज्ञानिक आणि औद्योगिक संशोधनासाठी ही एक अभूतपूर्व क्वांटम जंप आहे.
देशाच्या आर्थिक विकासाला गती मिळणार
जलद, अचूक आणि सुरक्षित डेटा कम्युनिकेशनमुळे भारत क्वांटम तंत्रज्ञानाच्या बाबतीत जगात अग्रगण्य स्थान प्राप्त करणार आहे. जितेंद्र सिंग यांनी या अभियानाची रूपरेषा मांडली. ते म्हणाले की, या मिशनमुळे क्वांटम तंत्रज्ञानावर आधारित आर्थिक विकासाला चालना मिळेल, देशात अनुकूल परिसंस्थेचा विकास होईल आणि क्वांटम तंत्रज्ञान आणि त्याच्या अनुप्रयोगांच्या विकासासाठी संपूर्ण बेस तयार होईल. सुपरकंडक्टिंग आणि फोटोनिक तंत्रांसारख्या विविध प्लॅटफॉर्मवर आठ वर्षांत ५०-१००० भौतिक क्यूबिट्स क्षमतेचा मध्यम क्वांटम संगणक विकसित करणे हे नवीन मिशनचे उद्दिष्ट आहे.
नवीन तंत्रज्ञान विकसित केले जाणार
देशातील २००० किलोमीटरच्या परिक्षेत्रातील ग्राउंड स्टेशन्समधील उपग्रह आधारित सुरक्षित क्वांटम कम्युनिकेशन, इतर देशांसोबत लांब पल्ल्याच्या सुरक्षित क्वांटम कम्युनिकेशन, २००० किलोमीटरपेक्षा जास्त अंतराचे आंतर शहर क्वांटम नेटवर्क हे मिशनचे इतर पैलू आहेत. हे मिशन आण्विक यंत्रणा आणि अणु घड्याळांमध्ये उच्च संवेदनशीलतेसह सुसज्ज मॅग्नोमीटर विकसित करण्यात मदत करेल. क्वांटम उपकरणे तयार करण्यासाठी सुपरकंडक्टर, नवीन सेमीकंडक्टर आणि टोपोलॉजिकल सामग्रीच्या डिझाइनमध्ये देखील हे मदत करेल.
हेही वाचाः Wealthiest City: जगातील सर्वात श्रीमंत शहर कोणते? भारतातील ‘या’ पाच शहरांचा समावेश, जाणून घ्या
चार केंद्रे स्थापन करण्यात येणार
जितेंद्र सिंह म्हणाले की, मिशन अंतर्गत क्वांटम कॉम्प्युटिंग, क्वांटम कम्युनिकेशन, क्वांटम सेन्सिंग आणि मेट्रोलॉजी, क्वांटम सामग्री आणि उपकरणे या क्षेत्रात चार केंद्रे स्थापन केली जातील. हे अत्याधुनिक शैक्षणिक आणि संशोधन-केंद्रित क्षेत्रात स्थापित केले जातील. या मोहिमेमुळे दळणवळण, आरोग्य, आर्थिक आणि ऊर्जा क्षेत्र तसेच औषधे आणि अंतराळ तंत्रज्ञानाच्या निर्मितीसाठी खूप फायदा होईल. डिजिटल इंडिया, मेक इन इंडिया, स्किल इंडिया, स्टँड अप इंडिया, स्टार्टअप इंडिया, स्वावलंबी भारत यांसारख्या राष्ट्रीय प्राधान्यक्रमांची पूर्तता करण्यातही ते मदत करेल. हे अभियान विज्ञान आणि तंत्रज्ञान विभागामार्फत चालवले जाईल. यात एक मिशन डायरेक्टर असेल आणि त्याला तंत्रज्ञान आणि उद्योग क्षेत्रातील नामवंत शास्त्रज्ञ किंवा उद्योजकांच्या अध्यक्षतेखालील प्रशासकीय मंडळाकडून मदत केली जाईल.
क्वांटम तंत्रज्ञान म्हणजे काय?
क्वांटम तंत्रज्ञान क्वांटम सिद्धांतावर आधारित आहे. हे अणू आणि उप-अणु स्तरांवर ऊर्जा आणि पदार्थ स्पष्ट करते. या तंत्राच्या मदतीने डेटा आणि माहितीवर कमीत कमी वेळेत प्रक्रिया करता येते. क्वांटम कॉम्प्युटरच्या मदतीने संगणकीय कामे कमीत कमी वेळेत करता येतात. क्वांटम संगणक क्वांटम टू लेव्हल सिस्टम (क्वांटम बिट्स किंवा क्यूबिट्स) वापरून माहिती साठवतात. हे शास्त्रीय बिट्सच्या विपरीत सुपर स्पेशल स्थितीत तयार केले जाऊ शकतात. ही महत्त्वाची क्षमता क्वांटम संगणकांना पारंपरिक संगणकांच्या तुलनेत अत्यंत शक्तिशाली बनवते.
चित्रपटांच्या पायरसीवर बंदी घालण्यात येणार
पायरसीला आळा घालण्यासाठी आणि वयोगटांवर आधारित चित्रपटांच्या वर्गीकरणाची व्याप्ती वाढवण्यासाठी सिनेमॅटोग्राफ (सुधारणा) विधेयक २०२३ लाही मंत्रिमंडळाने मान्यता दिली. २०२३-२४ ते २०३०-३१ या आठ वर्षांच्या कालावधीत क्वांटम मिशनवर ६००३.६५ कोटी खर्च केले जातील. केंद्रीय माहिती आणि प्रसारण मंत्री अनुराग ठाकूर आणि विज्ञान आणि तंत्रज्ञान राज्यमंत्री डॉ. जितेंद्र सिंह यांनी मंत्रिमंडळाच्या निर्णयांची माहिती देताना सांगितले की, क्वांटम मिशनच्या रूपाने डेटा डेव्हलपमेंट आणि त्याच्या हस्तांतरणाचे नवे पर्व सुरू झाले आहे. वैज्ञानिक आणि औद्योगिक संशोधनासाठी ही एक अभूतपूर्व क्वांटम जंप आहे.
देशाच्या आर्थिक विकासाला गती मिळणार
जलद, अचूक आणि सुरक्षित डेटा कम्युनिकेशनमुळे भारत क्वांटम तंत्रज्ञानाच्या बाबतीत जगात अग्रगण्य स्थान प्राप्त करणार आहे. जितेंद्र सिंग यांनी या अभियानाची रूपरेषा मांडली. ते म्हणाले की, या मिशनमुळे क्वांटम तंत्रज्ञानावर आधारित आर्थिक विकासाला चालना मिळेल, देशात अनुकूल परिसंस्थेचा विकास होईल आणि क्वांटम तंत्रज्ञान आणि त्याच्या अनुप्रयोगांच्या विकासासाठी संपूर्ण बेस तयार होईल. सुपरकंडक्टिंग आणि फोटोनिक तंत्रांसारख्या विविध प्लॅटफॉर्मवर आठ वर्षांत ५०-१००० भौतिक क्यूबिट्स क्षमतेचा मध्यम क्वांटम संगणक विकसित करणे हे नवीन मिशनचे उद्दिष्ट आहे.
नवीन तंत्रज्ञान विकसित केले जाणार
देशातील २००० किलोमीटरच्या परिक्षेत्रातील ग्राउंड स्टेशन्समधील उपग्रह आधारित सुरक्षित क्वांटम कम्युनिकेशन, इतर देशांसोबत लांब पल्ल्याच्या सुरक्षित क्वांटम कम्युनिकेशन, २००० किलोमीटरपेक्षा जास्त अंतराचे आंतर शहर क्वांटम नेटवर्क हे मिशनचे इतर पैलू आहेत. हे मिशन आण्विक यंत्रणा आणि अणु घड्याळांमध्ये उच्च संवेदनशीलतेसह सुसज्ज मॅग्नोमीटर विकसित करण्यात मदत करेल. क्वांटम उपकरणे तयार करण्यासाठी सुपरकंडक्टर, नवीन सेमीकंडक्टर आणि टोपोलॉजिकल सामग्रीच्या डिझाइनमध्ये देखील हे मदत करेल.
हेही वाचाः Wealthiest City: जगातील सर्वात श्रीमंत शहर कोणते? भारतातील ‘या’ पाच शहरांचा समावेश, जाणून घ्या
चार केंद्रे स्थापन करण्यात येणार
जितेंद्र सिंह म्हणाले की, मिशन अंतर्गत क्वांटम कॉम्प्युटिंग, क्वांटम कम्युनिकेशन, क्वांटम सेन्सिंग आणि मेट्रोलॉजी, क्वांटम सामग्री आणि उपकरणे या क्षेत्रात चार केंद्रे स्थापन केली जातील. हे अत्याधुनिक शैक्षणिक आणि संशोधन-केंद्रित क्षेत्रात स्थापित केले जातील. या मोहिमेमुळे दळणवळण, आरोग्य, आर्थिक आणि ऊर्जा क्षेत्र तसेच औषधे आणि अंतराळ तंत्रज्ञानाच्या निर्मितीसाठी खूप फायदा होईल. डिजिटल इंडिया, मेक इन इंडिया, स्किल इंडिया, स्टँड अप इंडिया, स्टार्टअप इंडिया, स्वावलंबी भारत यांसारख्या राष्ट्रीय प्राधान्यक्रमांची पूर्तता करण्यातही ते मदत करेल. हे अभियान विज्ञान आणि तंत्रज्ञान विभागामार्फत चालवले जाईल. यात एक मिशन डायरेक्टर असेल आणि त्याला तंत्रज्ञान आणि उद्योग क्षेत्रातील नामवंत शास्त्रज्ञ किंवा उद्योजकांच्या अध्यक्षतेखालील प्रशासकीय मंडळाकडून मदत केली जाईल.
क्वांटम तंत्रज्ञान म्हणजे काय?
क्वांटम तंत्रज्ञान क्वांटम सिद्धांतावर आधारित आहे. हे अणू आणि उप-अणु स्तरांवर ऊर्जा आणि पदार्थ स्पष्ट करते. या तंत्राच्या मदतीने डेटा आणि माहितीवर कमीत कमी वेळेत प्रक्रिया करता येते. क्वांटम कॉम्प्युटरच्या मदतीने संगणकीय कामे कमीत कमी वेळेत करता येतात. क्वांटम संगणक क्वांटम टू लेव्हल सिस्टम (क्वांटम बिट्स किंवा क्यूबिट्स) वापरून माहिती साठवतात. हे शास्त्रीय बिट्सच्या विपरीत सुपर स्पेशल स्थितीत तयार केले जाऊ शकतात. ही महत्त्वाची क्षमता क्वांटम संगणकांना पारंपरिक संगणकांच्या तुलनेत अत्यंत शक्तिशाली बनवते.
