भारतीय रिझर्व्ह बँकेचे माजी गव्हर्नर रघुराम राजन यांनी जागतिक अर्थव्यवस्थेसंबंधीच्या आव्हानांविषयी चर्चा केली आहे. नुकत्याच तीन मोठ्या बँकांची पडझड झाल्यानंतर जगातील सर्वात मोठ्या अर्थव्यवस्थेसमोर (अमेरिका) अजूनही अनेक आव्हाने आहेत, असा त्यांचा विश्वास आहे. एक प्रकारे ही अर्थव्यवस्था टाईम बॉम्बच्या तोंडावर उभी आहे, ज्यामध्ये निरुपद्रवी भांडवलशाहीचा धोका आहे, डोमिनो इफेक्ट(domino impact)मुळे बँका अनेक आव्हानांना तोंड देत आहेत.
रघुराम राजन यांनी पॉडकास्टमध्ये दिली महत्त्वाच्या प्रश्नांची उत्तरे
डीबीएस बँकेचे मुख्य अर्थशास्त्रज्ञ तैमूर बेग यांच्यासोबतच्या पॉडकास्टमध्ये रघुराम राजन म्हणाले की, यूएस अधिकाऱ्यांनी ज्या पद्धतीने बँकिंग संकट हाताळले, ते मोठ्या प्रमाणात अपेक्षित होते. कारण कदाचित या संकटामुळे तिथली आर्थिक परिस्थिती सांभाळणे कठीण होऊन भीतीचे वातावरण पसरू शकते, अशी कल्पना त्यांना आली असावी.
सध्याचे उपाय केवळ अल्पकालीन असून, दीर्घकालीन कार्य करणार नाहीत
रघुराम राजन म्हणाले की, “मला वाटते की ठेवींसमोर असलेल्या विम्याच्या माध्यमातून अल्प मुदतीची समस्या सोडवली गेली आहे, परंतु दीर्घकालीन समस्या अजूनही कायम राहणार आहे. त्यांना असेही वाटते की, यावेळी बँकांसमोर ठेवीदार दोघेही व्यवस्थापन करीत आहेत. ठेवीदार त्यांच्या पैशांवर सुरक्षितता शोधत असल्याने सुरक्षित आश्रयस्थान वाढवणे हे एक आव्हान म्हणून उदयास येत आहे. सुरक्षित मालमत्तेवरील व्याजदर सतत वाढत असल्याने यूएसमधील बँकांना दीर्घकालीन नफा टिकवून ठेवण्याचे आव्हान आहे आणि गुंतवणूकदार त्यांचे पैसे तिकडे वळवत आहेत. “
आर्थिक धोरणातील व्याजदरात सातत्याने होणारी वाढ बँकांसमोर असा मार्ग तयार करीत आहे, ज्याला पार करण्यासाठी त्यांना कठोर पावले उचलावी लागतील, यावर राजन यांनी भर दिला. परिमाणात्मक सुलभता देखील तेथे पसरली आहे आणि यामुळे जुन्या काळापेक्षा भिन्न असलेल्या आर्थिक परिस्थितीत बरेच बदल झाले आहेत. बँका आधीच मंदीच्या संकटाला तोंड देत आहेत आणि अशा स्थितीत काही छोट्या-मोठ्या उद्योगांसाठी अडचणी वाढत आहेत आणि त्यांना त्यांच्या कर्जाची परतफेड करण्यापासून ते सेवा कर्जापर्यंत मोठ्या अडचणी येत आहेत.
काही बँका अडचणीत का येत आहेत?
वर्ष २०२२ पासून फेडरल रिझर्व्हने आपल्या व्याजदरात ४.५ टक्क्यांपर्यंत वाढ केली आणि त्याचा परिणाम सिलिकॉन व्हॅली बँक आणि फर्स्ट रिपब्लिक बँक यांच्यावर झाला. महागाई नियंत्रणासाठी उचललेल्या पावलांमुळे रोखे उत्पन्नातही मोठी वाढ झाली आहे. आणखी एक स्वित्झर्लंडची क्रेडिट सुइस बँकही आर्थिक संकटात सापडली असून, अमेरिकेच्या अधिकाऱ्यांनी परिस्थिती लक्षात घेऊन ठेवीदारांचे पैसे सुरक्षित करण्यासाठी प्रयत्न केले आहेत. ही सर्व परिस्थिती पाहता बँकिंग व्यवस्थेला कोलमडण्यापासून वाचवण्यासाठी जे काही प्रयत्न केले जात आहेत ते एक प्रकारे जोखीमरहित भांडवलशाही वाढवत आहेत आणि त्यावर कायमस्वरूपी उपाय नाही, असे रघुराम राजन यांचे मत आहे. बँकांना आणि त्यांच्या ठेवीदारांना दिलासा देणारी कार्यपद्धती राबवणे अशी ठोस पावले लवकरच उचलावी लागतील.
