सिक्युरिटीज अँड एक्स्चेंज बोर्ड ऑफ इंडिया (SEBI) ने पाच स्मॉल कॅप समभागांच्या किमतींमध्ये झालेल्या कथित हेराफेरी प्रकरणात कठोर कारवाई केली आहे. SEBI ने या स्मॉलकॅप समभागांमध्ये कथित फेरफार केल्याबद्दल १३५ संस्थांविरुद्ध अंतरिम आदेश पारित केले आहेत, त्यांना रोखे बाजारात बंदी घालण्यात आली आहे. तसेच या संस्थांना कारणे दाखवा नोटिशीही बजावण्यात आल्या आहेत.
प्रकरण ‘या’ संबंधित कंपन्यांशी निगडीत
मार्केट रेग्युलेटरने मॉरिया उद्योग लिमिटेड (मॉरिया उद्योग लिमिटेड), ७ एनआर रिटेल लिमिटेड (७ एनआर रिटेल लिमिटेड), दार्जिलिंग रोपवे कंपनी लिमिटेड, जीबीएल इंडस्ट्रीज लिमिटेड (जीबीएल इंडस्ट्रीज लिमिटेड) आणि विशाल फॅब्रिक्स लिमिटेड यांच्या शेअर्सच्या किमतींमध्ये हेराफेरी केली आहे. तसेच नियामकाने प्रथमदर्शनी नियमांचे उल्लंघन केल्याबद्दल २२६ संस्थांना कारणे दाखवा नोटीसही बजावली आहे. या संस्थांनी पाच स्मॉलकॅप समभागांच्या किमतीत फेरफार करून १४४ कोटी रुपये कमावल्याचा त्यांच्यावर आरोप आहे. या संस्थांनी चुकीच्या मार्गाने कमावलेले १२६ कोटी रुपये नियामकाने जप्त करण्याचे आदेश दिले आहेत. या संस्थांनी पूर्वनियोजित योजनेंतर्गत सार्वजनिक गुंतवणूकदारांना ‘BUY’ शिफारसीसह मोठ्या प्रमाणात मेसेज पाठवून शेअर्सच्या किमतींमध्ये फेरफार केलेत.
सेबीने सविस्तर तपास केला
या प्रकरणाच्या चौकशीसाठी सेबीने अनेक पावले उचललीत. SEBI ने अशा बेकायदेशीर कृत्यांमध्ये सहभागी असलेल्या संस्था आणि मेसेज पाठवणाऱ्यांची ओळख पटवण्यासाठी डिजिटल फूटप्रिंट, प्रचंड बँकिंग व्यवहारांचा वापर केला आहे. मोरिया इंडस्ट्रीज लिमिटेड कंपनीच्या शेअर्समध्ये फेरफार केल्याप्रकरणी तीन संस्था चुकीच्या मार्गाने नफा कमावत असल्याचे आढळून आले आहे. दुसरीकडे विशाल फॅब्रिक्सच्या बाबतीत सेबीने १४ संस्थांनी मिळून ३१ कोटी रुपयांची चुकीच्या पद्धतीने कमाई केल्याचे आढळून आले आहे.
हेही वाचाः बँकांच्या ‘या’ स्पेशल एफडीमध्ये ८ टक्क्यांपर्यंत व्याज; कोणत्या योजनेची अंतिम मुदत कधी संपणार?
मोडस ऑपरेंडी
तपासात ही फसवणूक करण्यासाठी दोन वेगवेगळ्या पद्धतीचा वापर करण्यात आल्याचं सांगितलं जात आहे. एक म्हणजे गुंतवणूकदारांना मेसेज पाठवून गुंतवणूक करण्यास भाग पाडण्यात आले. विशेष म्हणजे ही संपूर्ण स्टॉक हेराफेरी पूर्वनियोजित होती, त्यात गुंतवणूकदारांना या पाच कंपन्यांच्या शेअर्सभोवती गुंडाळण्यात आले होते. मेसेज पाठवून त्यांना या शेअर्समध्ये गुंतवणूक करण्याची शिफारस केली जात होती. खरेदी शिफारशींसह बल्क एसएमएसच्या पोस्ट सर्कुलेशनसह दुसरा टप्पा सुरू झाला, एसएमएस सर्कुलेशनचा परिणाम म्हणून स्क्रिप्सचे ट्रेड व्हॉल्यूम आणि किमती आणखी वाढल्या. इतर काही संस्था एकतर एकमेकांशी किंवा कंपनीच्या प्रवर्तकांद्वारे कनेक्शनचा आनंद घेत होत्या, त्यांनी किमती वाढीचा फायदा घेतला आणि भरीव नफा मिळवून या स्क्रिप्समधून बाहेर पडण्याचा मार्ग शोधला. या योजनेमध्ये तीन प्रमुख घटकांचा समावेश आहे, पीव्ही (किंमत व्हॉल्यूम) प्रभावक, एसएमएस पाठवणारे आणि ऑफ लोडर्स याशिवाय या स्क्रिप्समध्ये फसव्या योजना चालवण्यासाठी मोठ्या संख्येने संस्थांचा वापर केला जात होता हे नियामकाने सांगितले.
योजनेच्या पहिल्या टप्प्यानुसार, PV Influencers यांनी हेराफेरीच्या व्यवहाराद्वारे पाच स्क्रिप्सची किंमत आणि खंड वाढवल्याचे स्पष्ट झाले. यानंतर या संपूर्ण फसव्या ऑपरेशनच्या अंमलबजावणीमागे मुख्य सूत्रधार असलेल्या हनिफ शेख या एसएमएस पाठवणाऱ्याने पाच स्क्रिप्समध्ये मोठ्या प्रमाणात एसएमएसद्वारे खरेदीच्या शिफारसी केल्या. त्याच्या कृतीचा प्रभाव इतका पडला की, गुंतवणूकदारांना स्क्रिप्समध्ये व्यापार करण्यास प्रवृत्त व्हावे लागले. योजनेच्या शेवटच्या टप्प्यात ऑफ लोडर्सनी या पाच स्क्रिप्सचे समभाग (पूर्वी त्यांच्याकडून अधिग्रहित केलेले) वाढीव किमतीत विकले, ज्यामुळे भरीव नफा कमावला. हा नफा अनेक स्तरांद्वारे आणि योजनेच्या अंतिम लाभार्थींना हस्तांतरित केला गेला होता, ज्यांना काही कंपन्यांचे प्रवर्तक आणि शेख म्हणून ओळखले गेले होते, असेही SEBI ने सांगितले. हे संपूर्ण ऑपरेशन प्रथमदर्शनी किंगपिन (हनीफ शेख) द्वारे अत्यंत सावधगिरीने चालवले जात होते आणि सामान्य लोकांना फसवण्यासाठी केले जात होते, परिणामी शेख त्यांच्याशी संबंधित काही संस्थांचे प्रवर्तक होते. यापैकी कंपन्यांनी (स्क्रिप्स) पाच स्क्रिप्समध्ये व्यवहार करून सुमारे १४३.७९ कोटी रुपयांचा चुकीच्या पद्धतीने नफा कमावला,” असंही सेबीने म्हटले आहे.
गुंतवणूकदारांना विशेष सल्ला
अशा अनेक घटना घडल्या आहेत, ज्यात गुंतवणूकदारांना विशिष्ट शेअर्स खरेदी किंवा विक्रीसाठी फायनान्सर्स किंवा विशिष्ट संस्थांकडून फसवले जाते. गुंतवणुकीच्या चुकीच्या सूचना देण्यासाठी या संस्था टेलिग्राम, इंस्टाग्राम आणि यूट्यूब यांसारख्या सोशल मीडिया चॅनेलचा वापर करतात. SEBI ने वेळोवेळी गुंतवणूकदारांना एसएमएस, विविध वेबसाइट्स आणि सोशल मीडियाच्या माध्यमातून केलेल्या फसवणुकीच्या हालचालींपासून सावध राहण्याची सूचना केली आहे. तसेच गुंतवणूकदारांना फक्त नोंदणीकृत मध्यस्थांशी व्यवहार करण्याचा सल्ला दिला आहे.
