‘लोकसत्ता अर्थ वृत्तान्त’च्या मान्यवर वाचकांचे या नवीन वर्षातील नवीन सदराच्या पहिल्या लेखामध्ये हार्दिक स्वागत. ‘अर्थनिर्णयाची कला : गुंतवणुकीतील चुका आणि मानसिक प्रतिबिंब’ हा या स्तंभलेखनाचा आशय आणि त्यायोगे आपल्याला आर्थिक जगातील महत्त्वपूर्ण पैलूंची जाण आणि गुंतवणुकीच्या क्षेत्रातील अनेक आव्हाने व सामर्थ्यांची ओळख करून देण्याचा प्रयत्न आहे. आपल्या महाराष्ट्राची संस्कृती, इतिहास आणि आर्थिक विकास यांचा अभिमान बाळगणाऱ्या ‘लोकसत्ता’च्या वाचकांसाठी, हे सदर विशेष महत्त्वाचे ठरावे. यामध्ये आम्ही गुंतवणुकीच्या विविध प्रकारांचे, त्यांच्या फायद्यांचे तसेच जोखमींचे विस्तृत विवेचन करणार आहोत. यात शेअर बाजार, म्युच्युअल फंड, स्थावर मालमत्ता, सोने, आणि इतर अनेक गुंतवणूक साधनांचा समावेश असेल. बरोबरीने लेख मालिकेद्वारे, आम्ही विशेषतः गुंतवणुकीच्या निर्णय प्रक्रियेतील मानसिक पूर्वग्रहांवर आणि चुकांवर प्रकाश टाकणार आहोत. यामध्ये मानसिक पूर्वग्रहांची ओळख, त्यांचा आर्थिक निर्णयांवर कसा प्रभाव पडतो आणि या प्रभावांना कसे सामोरे जाता येईल यावर चर्चा होईल. अशा प्रकारे, ही मालिका आपल्याला गुंतवणूक जगतातील विविध प्रकारांची जाणीव करून देण्याबरोबरच, आपल्या आर्थिक निर्णय प्रक्रियेत अधिक सजगता आणि योग्यता आणण्यास मदत करेल.
आधुनिक आर्थिक विश्व आणि गुंतवणुकीच्या जटिलता
आजच्या तंत्रज्ञानाने सज्ज वेगवान आर्थिक विश्वात, गुंतवणुकीच्या निर्णय प्रक्रियांची जटिलता अधिकाधिक वाढत चालली आहे. याचा एक महत्त्वाचा भाग म्हणजे आधुनिक गुंतवणुकीचे पर्याय, जसे की डेरिव्हेटिव्ह्ज, हेजिंग स्ट्रॅटेजीज, आणि अल्गो ट्रेडिंग ही साधने अधिकाधिक अभिनव धाटणीची, पण तितकीच जटिल बनत चालली आहेत.
हेही वाचा – भारतीय शेअर मार्केटने गाठला चार ट्रिलियन डॉलरचा टप्पा
डेरिव्हेटिव्ह्ज आणि जटिलता
डेरिव्हेटिव्ह्ज हे असे गुंतवणुकीचे साधन आहेत ज्यांचे मूल्य दुसऱ्या आर्थिक साधनांच्या मूल्यावर आधारित असते. उदाहरणार्थ, नागपूरच्या एका व्यापाऱ्याने फ्युचर्स करारांद्वारे सोयाबीनच्या दरातील चढ-उताराच्या जोखमींना हाताळण्याचा प्रयत्न केला. यासाठी त्याने आजच्या दराने भविष्यातील विक्रीचा करार केला. जेणेकरून भाववाढीच्या कालावधीत तो फायदा घेऊ शकेल. परंतु, बाजारातील अकल्पित उतार-चढांमुळे त्याला मोठे नुकसान सहन करावे लागले, कारण त्याचे करार केलेले दर बाजारातील वास्तविक दरापेक्षा खूप कमी होते.
हेजिंग स्ट्रॅटेजीज आणि आव्हाने
हेजिंग म्हणजेच जोखीम व्यवस्थापनाची एक पद्धत. कोल्हापुरातील एका लघुउद्योजकाने त्याच्या कंपनीच्या विदेशी चलनातील चढ-उतारांच्या जोखमींवर नियंत्रण मिळवण्यासाठी ‘करन्सी स्वॅप्स’चा उपयोग केला. परंतु, बाजारातील अनपेक्षित बदलांमुळे त्याच्या कंपनीचे वित्तीय संतुलन बिघडले, कारण त्याने जोखमीचे योग्य मूल्यांकन केले नव्हते.
अल्गो ट्रेडिंगचे आकर्षण आणि जोखीम
अल्गो अर्थात उच्च-आवृत्ती ट्रेडिंग ही एक अत्यंत तंत्रज्ञानाधारित गुंतवणुकीची पद्धत आहे. ज्यामध्ये काही सेकंदांत किंवा मिलिसेकंदांत शेअर्सचे व्यापार होतात. मुंबईतील एका नवोदित गुंतवणूकदाराने या पद्धतीचा उपयोग करून त्वरित नफा कमावण्याचा प्रयत्न केला. परंतु, त्याची ही योजना बाजारातील अकल्पित बदलांमुळे अपयशी ठरली आणि त्याला आर्थिक नुकसान सहन करावे लागले.
वैयक्तिक सल्ल्याचे धोके: आर्थिक नुकसानीच्या शक्यतेची ओळख
गुंतवणुकीच्या क्षेत्रात वैयक्तिक सल्ल्याचे धोके हा एक महत्त्वपूर्ण आणि विचार करण्यायोग्य मुद्दा आहे. अनेकदा, नातेवाईक किंवा मित्रांकडून मिळालेल्या गुंतवणुकीच्या सल्ल्यामुळे आर्थिक नुकसानाची शक्यता वाढते. हे नुकसान केवळ आर्थिकच नसून, ते मानसिक आणि भावनिकही असू शकते. याचे मुख्य कारण म्हणजे वैयक्तिक सल्ला नेहमीच व्यावसायिक आणि वस्तुनिष्ठ नसतो. उदाहरणार्थ, पुण्यातील एका गुंतवणूकदाराने आपल्या मित्राच्या सल्ल्यानुसार क्रिप्टोकरन्सीमध्ये गुंतवणूक केली. याचे कारण म्हणजे त्याचा मित्र या क्षेत्रातील तथाकथित ‘तज्ज्ञ’ होता आणि त्याने या गुंतवणुकीतून मोठा नफा कमावल्याचे सांगितले होते. परंतु, वास्तविकता यापेक्षा वेगळी होती. क्रिप्टोकरन्सीचा बाजार अत्यंत अस्थिर असून, त्याचे मूल्य अतिशय वेगाने बदलते. या गुंतवणूकदाराने आपल्या मित्राच्या सल्ल्यावर विश्वास ठेवला आणि त्यामुळे त्याला आर्थिक नुकसान झाले.
या उदाहरणातून शिकण्यासारखे अनेक महत्त्वपूर्ण धडे आहेत. पहिले, गुंतवणुकीचे निर्णय घेताना, निष्पक्ष आणि व्यावसायिक सल्ला घेणे महत्त्वाचे आहे. दुसरे, जोखीम आणि परताव्याच्या अपेक्षांचे योग्य मूल्यांकन करणे गरजेचे आहे. तिसरे, नवीन आणि जटिल गुंतवणुकीच्या साधनांची योग्य समज आणि त्यांचे धोके समजून घेणे अत्यावश्यक आहे. वाचकहो, आजच्या वेगवान आणि तंत्रज्ञानाने सज्ज आर्थिक विश्वात, गुंतवणुकीच्या निर्णयांमध्ये असणारी जटिलता एक महत्त्वाचा विचार आहे. या जटिलतेची जाणीव करून घेणे आवश्यक आहे, कारण अनेकदा आपण आपल्या मित्रांच्या, नातेवाईकांच्या किंवा माध्यमांच्या सल्ल्यानुसार गुंतवणूक करतो. हे सल्ले जरी विश्वासार्ह असले तरी, ते नेहमीच आर्थिक तज्ज्ञांच्या विश्लेषणाची जागा घेऊ शकत नाहीत. अशा प्रकारे घेतलेल्या गुंतवणुकीचे योग्य विश्लेषण न केल्यामुळे अनेकदा आर्थिक नुकसानाची शक्यता वाढते.
हेही वाचा – सतर्क रहा…! तक्रारीचे ऑनलाइन निवारण
या लेखमालिकेत, वाचकांना योग्य आणि सुरक्षित गुंतवणुकीच्या मार्गांविषयी माहिती देण्याचा प्रयत्न करणार आहोत. आर्थिक नियोजन, बचत आणि गुंतवणुकीच्या सर्वोत्तम पद्धतींविषयी मार्गदर्शन असेलच, बरोबरीने आर्थिक सुरक्षितता कशी साध्य करावी, यावर विशेष भर दिला जाईल. वाचकांना त्यांचे आर्थिक निर्णय विवेकशील बनावेत यासाठी आवश्यक दिशादर्शन म्हणून ही लेखमालिका उपयुक्त ठरेल, अशी आशा आहे. या माध्यमातून, आर्थिक साक्षरतेच्या दिशेने प्रवास सुरू होऊन, सशक्त आणि समर्थ गुंतवणूकदार घडविले जाण्याचे ध्येय आम्ही साध्य करू इच्छितो. आर्थिक बाजारातील जटिलतांची जाणीव करून दिल्याने, आपले आर्थिक निर्णय अधिक सुसंगत आणि सुरक्षित नक्कीच बनतील.
आपल्या प्रतिक्रिया आणि अभिप्रायाची आम्हाला उत्सुकतेने प्रतीक्षा आहे. आपल्या सोबत या आर्थिक जागरूकतेच्या प्रवासात आम्ही सहभागी होत आहोत.
(लेखक अर्थशास्त्राचे अभ्यासक आहेत.)
vishalg1500@gmail.com
