मागील काही आठवडे सोने आणि चांदी यांच्या किमती सातत्याने वाढत होत्या. जागतिक सुवर्ण परिषदेसहित (वर्ल्ड गोल्ड कौन्सिल) सर्व नामांकित संस्था आणि विश्लेषक दोन्ही मौल्यवान धातूंमध्ये ‘करेक्शन’ येण्याचा इशारा देत होते. परंतु ‘टेक्निकल चार्ट’, डॉलर निर्देशांकातील उसळी आणि अमेरिकेत व्याजदर कपातीबाबत कमी होत चाललेल्या अपेक्षा यांसारख्या एरवी सोन्यातील तेजीला मारक असणाऱ्या गोष्टी आजूबाजूला घडत असताना सोने वाढतच राहिले. चांदीने तर गुंतवणूकदारांची अक्षरक्ष: ‘चांदी’च केली. सोने सर्व करांसहित प्रति दहा ग्रॅम ८०,००० रुपयांच्या विक्रमी पातळीवर गेले तर चांदीने १,००,००० रुपये किलोचा टप्पा सहज पार करत प्रतिकिलो १,०२,५०० रुपयांचा विक्रम नोंदवला. विशेष म्हणजे मागील तीन-चार महिन्यांत आलेली सोन्यातील तेजी ही आजवरच्या इतिहासात सर्वाधिक समजली जात आहे, असे असूनसुद्धा सराफा बाजाराशी संलग्न संस्था, अभ्यासक आणि विश्लेषक सोन्यातील मोठ्या तेजीची ही सुरुवात असल्याचे म्हणत आहेत.
डॉलरच्या परिमाणात बोलायचे तर सोने लवकरच ३,००० डॉलर प्रति औंस (सध्याचा भाव २,७५० डॉलर) म्हणजेच रुपयात बोलायचे तर सुमारे ९२,००० रुपये ते ९३,००० रुपये प्रति दहा ग्रॅम हे शिखर गाठू शकेल, असे म्हटले जात आहे. तर गुंतवणुकीच्या दृष्टीने चांदी सोन्यापेक्षा कैक जास्त परतावा देण्याची शक्यता असल्याचेदेखील सांगितले जात आहे. अनेकांनी चांदी पुढील वर्षअखेरपर्यंत १,५०,००० रुपये जाऊ शकेल, असे म्हटले असून तीन वर्षांत २,००,००० रुपयांचा टप्पादेखील पार पडेल, अशी शक्यता वर्तवली आहे.
हेही वाचा >>>Money Mantra: युनिफाईड पेन्शन स्कीम म्हणजे काय? याचा फायदा कोणाला मिळणार आहे?
भारतीय सराफा बाजाराविषयी बोलायचे तर जुलैमध्ये चालू आर्थिक वर्षासाठी सादर केल्या गेलेल्या अर्थसंकल्पात सोन्यावरील आयात शुल्क १५ टक्क्यांवरून थेट ६ टक्क्यांवर आणले गेले होते. त्यामुळे सोने ७४,००० रुपयांवरून एकदम ६७,५०० रुपयांवर घसरले. ही घसरण भरून काढून त्यात आणखी ११,००० रुपये अधिकची तेजी आल्यामुळे २०२४ मध्ये आतापर्यंत सोन्यावर सुमारे ३० टक्के एवढा ऐतिहासिक परतावा मिळाला आहे. हा परतावा शेअर मार्केटपेक्षा ही खूप जास्त असल्यामुळे गुंतवणूकदारांच्या मानसिकतेत बदल होताना दिसत आहे. मात्र गुंतवणूक करताना कधीही मागील कामगिरी हाच निकष लावून केली जाऊ नये असे सांगितले जाते. मग पुढील काळात सोने-चांदीविषयी कल कसा राहील हे पाहतानाच या वर्षातील तेजीच्या कारणांचा अभ्यास करावा लागेल.
अभूतपूर्व तेजीची कारणे
वर्ष २०२३ अखेरपर्यंत जगभर महागाईमुळे व्याजदर विक्रमी स्तरावर राहिले होते. परंतु २०२४ वर्ष हे व्याजदर कपातीचे वर्ष असेल या मानसिकतेने वर्षांची सुरुवात झाली. अर्थात महागाई अपेक्षेप्रमाणे कमी न झाल्यामुळे ही कपात पुढेपुढे जात राहिली तरी अमेरिकी डॉलरमधील घसरण चालू राहिल्याने सोने पहिले सहा महिने या एकाच मुद्द्यावर वाढत राहिले. रशिया-यूक्रेन आणि इस्राइल-हमास यांच्यातील युद्धाचा आधारदेखील सोन्याला मिळतच होता. मात्र मागील दोन महिन्यांत भूराजकीय स्थितीत प्रचंड उलथापालथ झाली. इस्राइल-हमास युद्ध इराण-लेबनॉनपर्यंत पसरले असून त्याचा आवाका अजून वाढण्याची शक्यता निर्माण झाली आहे. रशिया-यूक्रेन युद्ध थांबण्याचे अजूनही कोणतेच संकेत नाहीत. त्यामुळे डॉलर निर्देशांकामधील बहुतेक घसरण भरून निघाली असली तरी सोने केवळ वरच जात आहे.
याची कारणे वेगळीच आहेत. अमेरिकेमध्ये अध्यक्षीय निवडणूक तोंडावर आली आहे आणि नोव्हेंबर पहिल्या आठवड्यात नवीन अध्यक्षाची निवड होईल. यामध्ये डोनाल्ड ट्रम्प हे कमला हॅरिस यांच्यावर सहज विजय मिळवतील, असे सुरुवातीला वाटत असले तरी आता विजयाऐवजी निसटता पराभवदेखील त्यांच्या वाट्याला येऊ शकेल अशी स्थिती निर्माण झाली आहे. ट्रम्प निवडून आल्यास त्यांचे चीनशी आर्थिक वाद निर्माण होतील अशी अपेक्षा आहे. तसेच जागतिक आर्थिक विश्वातदेखील अनेक अनपेक्षित बदल येऊ शकतील या अटकळीमुळे ऑगस्ट-सप्टेंबर महिन्यात मोठ्या गुंतवणूकदारांचा ओघ सोन्याकडे वाढला आहे. जगातील अनेक मध्यवर्ती बँकादेखील सोन्याची खरेदी वाढवतानाच दिसतात. मात्र यात एक गोष्ट उल्लेखनीय आहे, ती म्हणजे चीनच्या मध्यवर्ती बँकेने सप्टेंबरमध्ये सतत पाचव्यांदा सोने खरेदीत भाग घेतलेला नाही.
हेही वाचा >>>हिरा है सदा के लिये! – उत्तरार्ध
मात्र अजूनपर्यंत यात सहसा फारसा चर्चेत न आलेला किंवा न दिसणारा घटक म्हणजे जगभर आर्थिक क्षेत्रात येऊ घातलेली मंदी. आंतरराष्ट्रीय नाणेनिधी किंवा जागतिक बँक या दोन्ही संस्थांचे प्रतिनिधी आर्थिक परिषदांमधून बोलताना अनेक देशांच्या अर्थव्यवस्थेपुढे आव्हाने वाढत असल्याचे म्हणत आहेत. अगदी भारताच्या विकासदर अनुमानातदेखील किंचित घट करण्यात आली आहे. चीन २८० अब्ज डॉलरच्या आर्थिक पॅकेजची गोष्ट करीत असले तरी त्यामुळे विकासदरातील घसरण थांबेलच याची शाश्वती देत नाही. या परिस्थितीची जाणीव असलेल्या आंतरराष्ट्रीय वित्तसंस्था येणाऱ्या परिस्थितीला तोंड देण्यासाठी सोन्याकडे वळल्या असाव्यात असे म्हणण्यास वाव आहे.
साधारणपणे सोन्यात मागणी वाढते तेव्हा चांदी अधिक वेगाने पुढे जाते, या मागील अनुभवाप्रमाणे या वेळीही चांदी अधिक वाढली आहे. परंतु औद्योगिक वापर फार मोठ्या प्रमाणात वाढत असल्यामुळे विशेषत: भारतात चांदीला अधिक पसंती मिळाली आहे. जगभर फोफावणारे सौरऊर्जा क्षेत्रात चांदीचा वापर वाढत आहे असे म्हटले जात आहे. त्यामुळेच चांदी १,५०,००० रुपयांवर अल्पावधीत (म्हणजे वर्ष-दोन वर्षांत) जाऊ शकेल असे छातीठोक पणे सांगितले जात आहे. परंतु त्याला पूरक अशी निश्चित आकडेवारी कुठेही उपलब्ध नाही हेही तेवढेच खरे आहे. परंतु भारतातील चांदी आयात मागील वर्षाच्या ५०० टनांच्या तुलनेत सप्टेंबर अखेरपर्यंतच ६,५०० टन झाली असावी, असे म्हटले जात आहे.
पुढील वाटचाल
सोन्या-चांदीतील तेजीमागील वर उल्लेखलेले बहुतेक घटक अजूनही बदललेले नाहीत. दोन्ही युद्धे पेटलेलीच आहेत. आता इराणवर इस्राइलने हल्ला केला आहे, यामुळे खनिज तेलपुरवठा धोक्यात येऊन सर्वच कमॉडिटी बाजारात तेजी येऊ शकेल.
मागील आठवड्यात रशियात ब्रिक्स (ब्राजील, रशिया, भारत, चीन, दक्षिण आफ्रिका) देशांची आंतरराष्ट्रीय परिषद पार पडली. या समूहात पुढील काळात १३ देशांनी सहभाग घेण्याचे ठरवले आहे. या परिषदेचा मुख्य हेतू पाश्चिमात्य सत्ताकेंद्रांना स्पर्धा निर्माण करण्याचा आहे. आजपर्यंत जागतिक आर्थिक क्षेत्रात अमेरिकेचा दबदबा होता, तो कमी करण्यासाठी रशिया, चीन आणि भारत, ब्राजिल व आफ्रिका एकत्र झाल्यास होऊ शकेल. म्हणूनच रशियाने धान्य व्यापारासाठी ब्रिक्सचे स्वत:चे कमॉडिटी एक्स्चेंज स्थापन करण्याचे सूतोवाच करून या एक्स्चेंजवरून इतर कमॉडिटी म्हणजे सोने आणि खनिज तेल यांचा वापर सुरू करून डॉलरचे आंतरराष्ट्रीय व्यापारातील महत्त्व अजून कमी करण्याच्या योजनेला अजून खतपाणी घातले आहे. एकंदर डी-डॉलरायझेशनची प्रक्रिया अधिक वेगवान झाल्यास सोन्याच्या किमतीत मोठी वाढ होईल असा होरा आंतरराष्ट्रीय अर्थातज्ज्ञांचा आहे.
तसेच नवीन अमेरिकी अध्यक्ष देशावारील ३६ लाख कोटी डॉलरच्या विक्रमी कर्जाचा बोजा आणि त्यावरील १ लाख कोटी डॉलरहून अधिक वार्षिक व्याज कमी करण्यासाठी कुठल्या उपाययोजना आखतो याचा सोन्यावर मोठा परिणाम होणार आहे. अर्थात यासाठी व्याजदर कपात थांबवण्याचा पर्याय निवडल्यास सोन्यात मोठी करेक्शन येण्याचा धोकाही संभवतो.
एकंदर परिस्थिती सोन्यात आणि चांदीसाठीदेखील दीर्घ कालावधीसाठी तेजीपूरकच आहे. परंतु आपल्याला दिसू लागलेली परिस्थिती बाजाराने पूर्वीच पाहिलेली असल्याने सध्याच्या किमतीत त्याचे प्रतिबिंब उमटलेले असते. परिस्थिती प्रत्यक्ष उलगडू लागते, तेव्हा बाजार उलट चालतात. यालाच ‘एन्टर ऑन रूमर अँड एक्जिट ऑन न्यूज’ असेही म्हणतात. दुसरीकडे शेअर बाजारात सुरू असलेल्या पडझडीचा परिणाम कमॉडिटी बाजारावर कसा होतो हे पाहणे महत्त्वाचे ठरेल. शेअर बाजारातील मार्जिन कॉलमुळे अनेकदा सोन्या-चांदीत घसरण आलेली आपण पाहिली आहे. तरीसुद्धा वायदे बाजारात सोन्याला ८०,००० रुपये (सध्या ७८,५०० रुपये) आणि चांदी १००,००० (सध्या ९७,५०० रुपये) रुपयांचा मोठा अडथळा राहील. त्यामुळे छोटी तेजी आणि मोठे ‘करेक्शन’ अशी बाजाराची धारणा आहे.
डॉलरच्या परिमाणात बोलायचे तर सोने लवकरच ३,००० डॉलर प्रति औंस (सध्याचा भाव २,७५० डॉलर) म्हणजेच रुपयात बोलायचे तर सुमारे ९२,००० रुपये ते ९३,००० रुपये प्रति दहा ग्रॅम हे शिखर गाठू शकेल, असे म्हटले जात आहे. तर गुंतवणुकीच्या दृष्टीने चांदी सोन्यापेक्षा कैक जास्त परतावा देण्याची शक्यता असल्याचेदेखील सांगितले जात आहे. अनेकांनी चांदी पुढील वर्षअखेरपर्यंत १,५०,००० रुपये जाऊ शकेल, असे म्हटले असून तीन वर्षांत २,००,००० रुपयांचा टप्पादेखील पार पडेल, अशी शक्यता वर्तवली आहे.
हेही वाचा >>>Money Mantra: युनिफाईड पेन्शन स्कीम म्हणजे काय? याचा फायदा कोणाला मिळणार आहे?
भारतीय सराफा बाजाराविषयी बोलायचे तर जुलैमध्ये चालू आर्थिक वर्षासाठी सादर केल्या गेलेल्या अर्थसंकल्पात सोन्यावरील आयात शुल्क १५ टक्क्यांवरून थेट ६ टक्क्यांवर आणले गेले होते. त्यामुळे सोने ७४,००० रुपयांवरून एकदम ६७,५०० रुपयांवर घसरले. ही घसरण भरून काढून त्यात आणखी ११,००० रुपये अधिकची तेजी आल्यामुळे २०२४ मध्ये आतापर्यंत सोन्यावर सुमारे ३० टक्के एवढा ऐतिहासिक परतावा मिळाला आहे. हा परतावा शेअर मार्केटपेक्षा ही खूप जास्त असल्यामुळे गुंतवणूकदारांच्या मानसिकतेत बदल होताना दिसत आहे. मात्र गुंतवणूक करताना कधीही मागील कामगिरी हाच निकष लावून केली जाऊ नये असे सांगितले जाते. मग पुढील काळात सोने-चांदीविषयी कल कसा राहील हे पाहतानाच या वर्षातील तेजीच्या कारणांचा अभ्यास करावा लागेल.
अभूतपूर्व तेजीची कारणे
वर्ष २०२३ अखेरपर्यंत जगभर महागाईमुळे व्याजदर विक्रमी स्तरावर राहिले होते. परंतु २०२४ वर्ष हे व्याजदर कपातीचे वर्ष असेल या मानसिकतेने वर्षांची सुरुवात झाली. अर्थात महागाई अपेक्षेप्रमाणे कमी न झाल्यामुळे ही कपात पुढेपुढे जात राहिली तरी अमेरिकी डॉलरमधील घसरण चालू राहिल्याने सोने पहिले सहा महिने या एकाच मुद्द्यावर वाढत राहिले. रशिया-यूक्रेन आणि इस्राइल-हमास यांच्यातील युद्धाचा आधारदेखील सोन्याला मिळतच होता. मात्र मागील दोन महिन्यांत भूराजकीय स्थितीत प्रचंड उलथापालथ झाली. इस्राइल-हमास युद्ध इराण-लेबनॉनपर्यंत पसरले असून त्याचा आवाका अजून वाढण्याची शक्यता निर्माण झाली आहे. रशिया-यूक्रेन युद्ध थांबण्याचे अजूनही कोणतेच संकेत नाहीत. त्यामुळे डॉलर निर्देशांकामधील बहुतेक घसरण भरून निघाली असली तरी सोने केवळ वरच जात आहे.
याची कारणे वेगळीच आहेत. अमेरिकेमध्ये अध्यक्षीय निवडणूक तोंडावर आली आहे आणि नोव्हेंबर पहिल्या आठवड्यात नवीन अध्यक्षाची निवड होईल. यामध्ये डोनाल्ड ट्रम्प हे कमला हॅरिस यांच्यावर सहज विजय मिळवतील, असे सुरुवातीला वाटत असले तरी आता विजयाऐवजी निसटता पराभवदेखील त्यांच्या वाट्याला येऊ शकेल अशी स्थिती निर्माण झाली आहे. ट्रम्प निवडून आल्यास त्यांचे चीनशी आर्थिक वाद निर्माण होतील अशी अपेक्षा आहे. तसेच जागतिक आर्थिक विश्वातदेखील अनेक अनपेक्षित बदल येऊ शकतील या अटकळीमुळे ऑगस्ट-सप्टेंबर महिन्यात मोठ्या गुंतवणूकदारांचा ओघ सोन्याकडे वाढला आहे. जगातील अनेक मध्यवर्ती बँकादेखील सोन्याची खरेदी वाढवतानाच दिसतात. मात्र यात एक गोष्ट उल्लेखनीय आहे, ती म्हणजे चीनच्या मध्यवर्ती बँकेने सप्टेंबरमध्ये सतत पाचव्यांदा सोने खरेदीत भाग घेतलेला नाही.
हेही वाचा >>>हिरा है सदा के लिये! – उत्तरार्ध
मात्र अजूनपर्यंत यात सहसा फारसा चर्चेत न आलेला किंवा न दिसणारा घटक म्हणजे जगभर आर्थिक क्षेत्रात येऊ घातलेली मंदी. आंतरराष्ट्रीय नाणेनिधी किंवा जागतिक बँक या दोन्ही संस्थांचे प्रतिनिधी आर्थिक परिषदांमधून बोलताना अनेक देशांच्या अर्थव्यवस्थेपुढे आव्हाने वाढत असल्याचे म्हणत आहेत. अगदी भारताच्या विकासदर अनुमानातदेखील किंचित घट करण्यात आली आहे. चीन २८० अब्ज डॉलरच्या आर्थिक पॅकेजची गोष्ट करीत असले तरी त्यामुळे विकासदरातील घसरण थांबेलच याची शाश्वती देत नाही. या परिस्थितीची जाणीव असलेल्या आंतरराष्ट्रीय वित्तसंस्था येणाऱ्या परिस्थितीला तोंड देण्यासाठी सोन्याकडे वळल्या असाव्यात असे म्हणण्यास वाव आहे.
साधारणपणे सोन्यात मागणी वाढते तेव्हा चांदी अधिक वेगाने पुढे जाते, या मागील अनुभवाप्रमाणे या वेळीही चांदी अधिक वाढली आहे. परंतु औद्योगिक वापर फार मोठ्या प्रमाणात वाढत असल्यामुळे विशेषत: भारतात चांदीला अधिक पसंती मिळाली आहे. जगभर फोफावणारे सौरऊर्जा क्षेत्रात चांदीचा वापर वाढत आहे असे म्हटले जात आहे. त्यामुळेच चांदी १,५०,००० रुपयांवर अल्पावधीत (म्हणजे वर्ष-दोन वर्षांत) जाऊ शकेल असे छातीठोक पणे सांगितले जात आहे. परंतु त्याला पूरक अशी निश्चित आकडेवारी कुठेही उपलब्ध नाही हेही तेवढेच खरे आहे. परंतु भारतातील चांदी आयात मागील वर्षाच्या ५०० टनांच्या तुलनेत सप्टेंबर अखेरपर्यंतच ६,५०० टन झाली असावी, असे म्हटले जात आहे.
पुढील वाटचाल
सोन्या-चांदीतील तेजीमागील वर उल्लेखलेले बहुतेक घटक अजूनही बदललेले नाहीत. दोन्ही युद्धे पेटलेलीच आहेत. आता इराणवर इस्राइलने हल्ला केला आहे, यामुळे खनिज तेलपुरवठा धोक्यात येऊन सर्वच कमॉडिटी बाजारात तेजी येऊ शकेल.
मागील आठवड्यात रशियात ब्रिक्स (ब्राजील, रशिया, भारत, चीन, दक्षिण आफ्रिका) देशांची आंतरराष्ट्रीय परिषद पार पडली. या समूहात पुढील काळात १३ देशांनी सहभाग घेण्याचे ठरवले आहे. या परिषदेचा मुख्य हेतू पाश्चिमात्य सत्ताकेंद्रांना स्पर्धा निर्माण करण्याचा आहे. आजपर्यंत जागतिक आर्थिक क्षेत्रात अमेरिकेचा दबदबा होता, तो कमी करण्यासाठी रशिया, चीन आणि भारत, ब्राजिल व आफ्रिका एकत्र झाल्यास होऊ शकेल. म्हणूनच रशियाने धान्य व्यापारासाठी ब्रिक्सचे स्वत:चे कमॉडिटी एक्स्चेंज स्थापन करण्याचे सूतोवाच करून या एक्स्चेंजवरून इतर कमॉडिटी म्हणजे सोने आणि खनिज तेल यांचा वापर सुरू करून डॉलरचे आंतरराष्ट्रीय व्यापारातील महत्त्व अजून कमी करण्याच्या योजनेला अजून खतपाणी घातले आहे. एकंदर डी-डॉलरायझेशनची प्रक्रिया अधिक वेगवान झाल्यास सोन्याच्या किमतीत मोठी वाढ होईल असा होरा आंतरराष्ट्रीय अर्थातज्ज्ञांचा आहे.
तसेच नवीन अमेरिकी अध्यक्ष देशावारील ३६ लाख कोटी डॉलरच्या विक्रमी कर्जाचा बोजा आणि त्यावरील १ लाख कोटी डॉलरहून अधिक वार्षिक व्याज कमी करण्यासाठी कुठल्या उपाययोजना आखतो याचा सोन्यावर मोठा परिणाम होणार आहे. अर्थात यासाठी व्याजदर कपात थांबवण्याचा पर्याय निवडल्यास सोन्यात मोठी करेक्शन येण्याचा धोकाही संभवतो.
एकंदर परिस्थिती सोन्यात आणि चांदीसाठीदेखील दीर्घ कालावधीसाठी तेजीपूरकच आहे. परंतु आपल्याला दिसू लागलेली परिस्थिती बाजाराने पूर्वीच पाहिलेली असल्याने सध्याच्या किमतीत त्याचे प्रतिबिंब उमटलेले असते. परिस्थिती प्रत्यक्ष उलगडू लागते, तेव्हा बाजार उलट चालतात. यालाच ‘एन्टर ऑन रूमर अँड एक्जिट ऑन न्यूज’ असेही म्हणतात. दुसरीकडे शेअर बाजारात सुरू असलेल्या पडझडीचा परिणाम कमॉडिटी बाजारावर कसा होतो हे पाहणे महत्त्वाचे ठरेल. शेअर बाजारातील मार्जिन कॉलमुळे अनेकदा सोन्या-चांदीत घसरण आलेली आपण पाहिली आहे. तरीसुद्धा वायदे बाजारात सोन्याला ८०,००० रुपये (सध्या ७८,५०० रुपये) आणि चांदी १००,००० (सध्या ९७,५०० रुपये) रुपयांचा मोठा अडथळा राहील. त्यामुळे छोटी तेजी आणि मोठे ‘करेक्शन’ अशी बाजाराची धारणा आहे.
