एमपीएससी मंत्र : गतिमान अर्थव्यवस्था

• विविध आंतरराष्ट्रीय अहवालातील भारताचे, शेजारील देशांचे स्थान (व प्राप्त अंक) आणि या अहवालामधील प्रथम व शेवटच्या स्थानावरील देश माहीत असायला हवेत. आंतरराष्ट्रीय, राष्ट्रीय व महाराष्ट्र या तिन्ही पातळ्यांवरील मानव विकास अहवाल (ऌऊक) माहीत असावेत.
• भारताचे इतर देशांशी झालेले महत्त्वाचे आíथक करार संबंधित देश व मुख्य तरतुदी अशा कॉलममध्ये तयार करावेत. महाराष्ट्रातील काही प्रकल्प, योजना यांसाठी आंतरराष्ट्रीय संस्था/दुसऱ्या देशांशी करार झालेला असल्यास त्याचाही अभ्यास आवश्यक आहे.
• साक्षरता, लोकसंख्येची रचना (वय, िलग, गुणोत्तर), परदेशी व्यापारातील सर्वात मोठे व कमी भागीदार, परकीय गुंतवणूक (सर्वात जास्त व कमी करणारे देश तसेच कोणत्या राज्यात सर्वात जास्त/कमी गुंतवणूक, कोणत्या क्षेत्रात सर्वात जास्त /कमी गुंतवणूक इ.) ऊर्जा, कृषी उत्पादन इत्यादी बाबतची अद्ययावत आकडेवारी माहिती असणे आवश्यक आहे. आयात व निर्यातीच्या बाबतीत सर्वात कमी व जास्त या बाबी देश, देशांचा समूह, वस्तू, सेवा, उत्पादने या मुद्दय़ांबाबत पहायला हव्यात. जागतिक व्यापारातील वाटा हा मुद्दाही उत्पादन सेवांबाबत महत्त्वाचा आहे. ही आकडेवारी भारताचा आíथक पाहणी अहवाल व महाराष्ट्राचा आíथक पाहणी अहवाल यातूनच पहायची आहे. वेगवेगळया क्षेत्रांचा जीडीपीमधील वाटा याच स्रोतांमधून अभ्यासायचा आहे.
• करांचे नवे दर, नवे व्याजदर, सार्वजनिक वित्तामधील सरकारच्या उत्पन्नाचे स्रोत व त्यांची टक्केवारी आणि खर्चाचे मुद्दे व त्यांची टक्केवारी, परकीय कर्ज इत्यादी बाबत अद्ययावत आकडेवारी अर्थसंकल्पातून जमवायची आहे.
• प्रस्तावित महत्त्वाकांक्षी योजना, अर्थकरणाच्या सामाजिक पलूबाबतची चर्चा या गोष्टी आíथक पाहणी अहवालांमधून अभ्यासायच्या आहेत. याच ठिकाणी नव्या संकल्पना आढळतील त्याही समजून घेणे आवश्यक आहे.
• विविध आयोग व समित्यांचे अहवाल व शिफारशी संकल्पनात्मक प्रश्नांचा विषय होऊ शकतात. त्यामुळे संपूर्ण वर्षभरात ज्यांच्या शिफारशी सादर झाल्या असतील त्य समित्यांबाबतचा व अहवालांचा अभ्यास करणे गरजेचे आहे व काही नव्या समित्या/ आयोग राज्य/ राष्ट्रीय स्तरावर स्थापन झाल्या असतील तर त्यांचा विषय व कार्यकक्षा इत्यादी माहिती असायला हवी.
• आंतरराष्ट्रीय करार व महत्त्वाच्या आंतरराष्ट्रीय संघटनांची संमेलने व त्यातील ठराव हे चालू घडामोडीमधील महत्त्वाचे मुद्दे आहेत. काही मैलाचा दगड ठरलेले ठराव किंवा करार झाले असल्यास त्यातील मुद्दे तसेच त्यापूर्वीच्या ठराव / करारांमधील मुख्य मुद्दे बारकाईने अभ्यासायला हवेत.
• आंतरराष्ट्रीय अर्थविषयक संघटनांचा व त्यांच्या कार्याचा अभ्यास आवश्यक आहे. चौकटीच्या साच्यामध्ये त्यांचा अभ्यास पुढील मुद्यांच्या आधारे करता येईल.
• स्थापनेची पाश्र्वभूमी, स्थापनेचे वर्ष, रचना, काये, अधिकार, सदस्य राष्ट्रे संख्या, भारत संस्थापक सदस्य आहे का?, भारताची भूमिका, भारतीय व्यक्ती महत्त्वाच्या पदांवर असल्यास त्यांची माहिती, भारतावर परिणाम, कार्याचे मूल्यमापन याबाबत अभ्यासक्रमात नमूद केलेल्या आयएमएफ, आयबीआरडी, डब्ल्यूटीओ, सार्क, एएसईएएन या संघटनांबरोबर युरोपियन युनियन, आयबीएसए, ब्रिक्स, एनएएम इ. संघटनांमधील आíथक चर्चा, निर्णय अभ्यासायला हवेत.
• राष्ट्रीय पातळीवरील ग्रामीण व कृषिविकासासाठी कार्यरत संस्था, संघटना, आयोग इत्यादींचा अभ्यास पुढील मुद्दय़ांच्या आधारे करावा.
• स्थापनेची पाश्र्वभूमी, शिफारस करणारा आयोग/समिती, स्थापनेचा हेतू, वर्ष, कार्यकक्षा, रचना, काय्रे, मूल्यमापन, सद्यस्थिती. अभ्यासक्रमात नमूद केलेल्या नाबार्ड, भूविकास बँक आयसीएआर, एमसीएईआर, एपीसी, एपीएमसी इ. संस्था संघटना महत्त्वाच्या यादीत असू द्या.

या घटक विषयाचा अभ्यासक्रम असा विभागून पाहिला असता लक्षात येते की, पायाभूत संकल्पना पक्क्या असतील व चालू घडामोडीचे भान असेल तर त्या उमेदवारांसाठी हा विषय भरपूर गुण मिळवून देणारा ठरणार आहे. अर्थव्यवस्थेच्या तयारीसाठी संकल्पनात्मक अभ्यास आवश्यक आहे.

आयोग जेव्हा महाराष्ट्राचा विशेष संदर्भ म्हणतो तेव्हा याबाबतीतल्या महाराष्ट्रविषयक गोष्टींची अद्ययावत माहिती उमेदवाराला असणे अपेक्षित आहे. याचबरोबर काही मूलभूत गोष्टींबाबत महाराष्ट्राची माहिती / अभ्यास गरजेचा आहे. महाराष्ट्राच्या अर्थव्यवस्थेची वैशिष्टय़े, पंचवार्षकि योजनांमधील महत्त्वाचे मुद्दे इ. पारंपरिक बाबी भारताच्या अर्थव्यवस्थेचा पारंपरिक अभ्यास करताना तुलनात्मक पद्धतीने करावा. महाराष्ट्रातील कृषीविषयक बाबी, ग्रामीण, नागरी, पायाभूत सूविधा इ. बाबीसुद्धा चालू घडामोडीच्या अनुषंगाने अभ्यासणे आवश्यक आहे. राष्ट्रीय स्तरावरील उत्पादने, सेवा, परकीय गुंतवणूक, आयात, निर्यात इ. बाबतीतील महाराष्ट्राचा क्रमांक त्यामागील पुढील व पहिल्या स्थानावरील राज्ये इ. बाबी तुलनात्मक तक्त्यामध्ये नोंदवून पक्क्या कराव्यात.

कृषीविषयक मुद्दय़ांचा अभ्यास कशा प्रकारे करावा, याची चर्चा पुढील लेखामध्ये करण्यात येईल.