राज्यसेवा पूर्वपरीक्षा : अर्थशास्त्र

अभ्यासाची रणनीती 

अभ्यासाची रणनीती ठरवताना जुन्या प्रश्नपत्रिकांच्या विश्लेषणावर अधिक भर देणे क्रमप्राप्त आहे. यानुसार दरवर्षी पूर्वपरीक्षेमध्ये साधारणपणे १० ते १५ प्रश्न अर्थशास्त्राशी संबंधित असल्याचे दिसून येते.

या प्रश्नांमध्ये अर्थशास्त्रीय संकल्पना, त्यांचा चालू घडामोडींशी संबंध, आंतरराष्ट्रीय व राष्ट्रीय व्यापार आणि त्याचे इतर आयाम, राष्ट्रीय व आंतरराष्ट्रीय स्तरावरील विकासाची उद्दिष्टय़े, सहकारी संस्था आणि त्यांचे कार्य, दारिद्रय़, दारिद्रय़ाच्या संकल्पना, दारिद्रय़ रेषा, दारिद्रय़ कमी करण्यासाठीच्या विविध उपाययोजना, त्यासाठी नेमलेल्या समित्या व त्यांच्या शिफारशी, विविध सरकारी योजना त्यांचा उद्देश, लाभार्थी, योजनेचे मूल्यमापन, राष्ट्राच्या आíथक प्रगतीसाठी वित्तनिर्मितीच्या पद्धती, नियोजन आयोग, नीती आयोग, पंचवार्षकि योजना, भूअधिकार सुधारणा धोरण, आंतरराष्ट्रीय परिषदा व त्यांचे मूल्यमापन, राष्ट्रीय लोकसंख्या धोरण, महिला सक्षमीकरण धोरण, २०११ ची जनगणना, आसियान, संयुक्त राष्ट्र संघटना, आंतरराष्ट्रीय नाणे निधी, नाटो, अशा संघटना व त्यांची कामे, दारिद्रय़ निर्देशांक, मानव विकास अहवाल, िलग असमानता निर्देशांक, त्यांची मानके, भारतीय रिझव्‍‌र्ह बँक आणि तिचे कार्य, भांडवल बाजार, नाणे बाजार या घटकांचा समावेश होतो. या प्रमुख घटकांना मध्यवर्ती ठेवून आपल्या अभ्यासाची रणनीती ठरविल्यास अर्थशास्त्राच्या अभ्यासाचे तारू पलतीराला घेऊन जाणे निश्चितच शक्य आहे.

अर्थशास्त्र आणि आकडेवारी

राज्यसेवा परीक्षेच्या संदर्भात अर्थशास्त्र म्हणजेच आकडेवारी असा गरसमज अनेक विद्यार्थ्यांच्या मनात घर करून बसला आहे. तो दूर करण्यासाठी तुम्हाला केवळ गतवर्षीच्या प्रश्नपत्रिकांचे विश्लेषणच पुरेसे आहे. मुळात या विषयातील अधिकाधिक प्रश्न हे विविध संकल्पनांवर केंद्रित असतात. जीडीपी, जीएनपी यांच्या व्याख्या जशा महत्त्वाच्या आहेत, तशाच घटक किमती आणि बाजारभावाची संकल्पनाही महत्त्वाची आहे. विविध संस्थांची स्थापना वष्रे तर महत्त्वाची आहेतच, पण त्याचबरोबर नव्याने उदयास येऊन आपले स्थान निर्माण करणारे चिनी युआनसुद्धा महत्त्वाचे आहे. मात्र, जनगणनेच्या अहवालासारखी किंवा मानव विकास निर्देशांकासंबंधीची आकडेवारी तोंडपाठ असणे अत्यावश्यक आहे.

अर्थशास्त्रातील संकल्पना

स्पर्धा परीक्षांमधील अर्थशास्त्र समजण्यासाठी त्यातील भांडवल बाजार, नाणे बाजार, व्यापार, राजकोषीय धोरण, वित्तीय धोरण, मुद्रा धोरण या संदर्भातील विविध संकल्पना सहज-सोप्या भाषेत समजून घेऊन त्यांची दैनंदिन व्यवहाराशी सांगड घातल्यास अर्थशास्त्र अभ्यासणे नक्कीच आनंददायी होऊ शकते.

अर्थशास्त्र आणि स्मरणशक्तीचा वापर

आयोगाच्या दृष्टीने महत्त्वाच्या मुद्दय़ांची यादी बनवून त्यापकी कोणत्या घटकातील कोणते मुद्दे लक्षात ठेवायचे आहेत आणि कोणते मुद्दे पाठ करायचे आहेत याचा अगोदरच ठोकताळा बांधून लक्षात ठेवायचे मुद्दे बाजूला लिहून ठेवावेत व पाठांतराच्या मुद्दय़ांची संक्षिप्त टिपणे काढून ती दररोज वाचावीत. त्यामुळे नियमित सराव होऊन या गोष्टी आपल्या कायमस्वरूपी लक्षात राहून पाठ होतात. अशा प्रकारे ठरवून अभ्यास केल्यास अर्थशास्त्र नक्कीच तुमचा मित्र बनू शकते.

अशा प्रकारे योग्य मार्गाने ठरवून अर्थशास्त्राचा अभ्यास केल्यास नक्कीच या विषयातील दहा ते १५ प्रश्नांना सामोरे जाणे आपल्याला सहजसाध्य आहे.

महाराष्ट्राच्या व भारताच्या आíथक पाहणीचा अभ्यास

देशाच्या आणि राज्याच्या शासनातर्फे प्रकाशित होणाऱ्या आíथक पाहणीतून चालू घडामोडींमधील अर्थशास्त्राचा चेहरा समोर येत असल्यामुळे या दोन प्रकाशनांचा अभ्यास करणे अनिवार्य ठरते. यामधील प्रत्येक घटकाचा तुलनात्मक अभ्यास करून सद्य:स्थितीतील आíथक घडामोडींचा प्रवाह अभ्यासणे गरजेचे आहे. एकूणच अर्थशास्त्राचा अभ्यास करताना खालील मुद्दे कायमस्वरूपी लक्षात ठेवावेत..

• गतवर्षीच्या प्रश्नपत्रिकांच्या आधारे अभ्यासक्रमातील महत्त्वाच्या घटकांची यादी तयार करणे.
• ठरविलेल्या घटकांची विभागणी संकल्पनात्मक घटक व वस्तुनिष्ठ घटक अशी करणे.
• वस्तुनिष्ठ घटकांचे पाठांतर करण्यासाठी त्यांची छोटी टिपणे तयार करून ती नियमित वाचणे.
• संकल्पनांचा परस्परांशी संबंध लावून त्या लक्षात ठेवणे.
• चालू घडामोडींची दिलेल्या अभ्यासक्रमाशी सांगड घालणे.