शिवाजी काळे
भारतीय समाजातील सद्या:कालीन मुद्दे UPSC CSE GS पेपर 1 साठी महत्त्वाचे आहेत कारण ते समाजातील बदलांचा अभ्यास करायला मदत करतात. हे मुद्दे परीक्षार्थीना सामाजिक समज आणि विश्लेषणात्मक कौशल्ये वाढवण्यास मदत करतात, ज्यामुळे ते प्रभावी प्रशासन व धोरण निर्मितीत योगदान देऊ शकतात.
या लेखात, आपण काही महत्त्वाचे मुद्दे पाहणार आहोत आणि काही विषय मी तुम्हाला स्वत:च्या तयारीकरिता सुचवीन.
परीक्षेकरिता काही महत्त्वाचे मुद्दे:
मासिक पाळीच्या काळात वेतनासह सुट्टी : महिला सक्षमीकरणाच्या दृष्टीने मासिक पाळीच्या काळात वेतनासह सुट्टी हा एक महत्त्वाचा मुद्दा आहे. भारतातील अनेक महिला मासिक पाळीदरम्यान शारीरिक आणि मानसिक त्रास सहन करतात. कामाच्या ठिकाणी याची समज नसल्यामुळे अनेक महिला या काळात कामावर हजर राहूनही उत्पादकतेत घट अनुभवतात. केरळ आणि बिहारसारख्या काही राज्यांनी महिला कर्मचाऱ्यांना मासिक पाळीच्या काळात वेतनासह सुट्टी दिली आहे. या धोरणामुळे महिलांना त्यांच्या आरोग्याची काळजी घेण्यास मदत होते आणि त्यांना आवश्यक विश्रांती मिळते. परंतु, हा मुद्दा अनेक ठिकाणी अजूनही वादग्रस्त आहे. काही लोकांना वाटते की, अशा सुट्ट्यांमुळे महिलांना कामाच्या ठिकाणी अधिक भेदभाव सहन करावा लागू शकतो. या मुद्द्यावर चर्चा वाढविण्यासाठी आणि महिलांच्या आरोग्याचे महत्त्व अधोरेखित करण्यासाठी सामाजिक जागरूकता वाढविणे आवश्यक आहे. कंपन्यांनी त्यांच्या धोरणांमध्ये या सुट्ट्यांचा समावेश करावा आणि महिलांना योग्य सहकार्य द्यावे. यामुळे महिलांच्या कार्यक्षमता आणि आत्मविश्वासात वाढ होईल.
हेही वाचा >>> करीअर मंत्र
आदिवासी अस्मिता: वनवासी विरुद्ध आदिवासी वाद : आदिवासी अस्मिता हा मुद्दा भारतातील सामाजिक व राजकीय चर्चेचा एक महत्त्वाचा भाग आहे. आदिवासी समाजाचे ऐतिहासिक आणि सांस्कृतिक महत्त्व अधोरेखित करण्यासाठी ‘आदिवासी’ हा शब्द वापरला जातो. परंतु, काही ठिकाणी ‘वनवासी’ हा शब्द अधिक प्रचलित आहे. आदिवासी हा शब्द त्यांच्या मूळ सांस्कृतिक ओळखीचा आणि अधिकारांचा उल्लेख करतो, तर वनवासी हा शब्द केवळ जंगलात राहणारे असा संदर्भ देतो. त्यामुळे, वनवासी या शब्दाचा वापर आदिवासींच्या सांस्कृतिक आणि सामाजिक अधिकारांना कमी मानण्याचा प्रयत्न असल्याचा आरोप केला जातो.
या वादामुळे आदिवासी समाजात विभाजन निर्माण होऊ शकते. आदिवासी समाजाच्या हक्कांची रक्षा करण्यासाठी आणि त्यांच्या सांस्कृतिक अस्मितेचा आदर राखण्यासाठी योग्य शब्दांचा वापर करणे आवश्यक आहे. सरकार आणि सामाजिक संघटनांनी या मुद्द्यावर समन्वय साधून आदिवासींच्या हक्कांची रक्षा करावी.
जातीय गणना: समस्या, शक्यता आणि भविष्यवाणी : जातीय गणना हा एक वादग्रस्त मुद्दा आहे, ज्यामुळे समाजातील विविध घटकांमध्ये मतभेद निर्माण होऊ शकतात. भारतात जातीय गणनेची मागणी अनेक दशकांपासून होत आहे. यामुळे सामाजिक न्यायाच्या दृष्टीने आवश्यक माहिती मिळू शकते. जातीय गणनेच्या समर्थनार्थ, यामुळे समाजातील विविध घटकांचे खरे चित्र स्पष्ट होईल आणि त्यांच्या समस्यांना योग्य प्रतिसाद देण्यासाठी योजना तयार करता येतील. परंतु, विरोधकांचा तर्क आहे की यामुळे समाजात जातीयतेचे विभाजन वाढेल आणि सामाजिक सलोख्याला धोका निर्माण होईल. जातीय गणनेच्या अंमलबजावणीसाठी सरकारने सर्वसमावेशक चर्चा आणि सल्लामसलत करून योग्य निर्णय घ्यावा. यामुळे सामाजिक न्यायाची संकल्पना अधिक बळकट होईल आणि समाजातील सर्व घटकांना न्याय मिळेल.
शालेय अभ्यासक्रमातील बदल आणि त्याचा सामाजिकरणावर परिणाम : शालेय अभ्यासक्रमातील बदल हा एक महत्त्वाचा मुद्दा आहे, कारण यामुळे समाजातील मुलांच्या
सामाजिकरणाच्या प्रक्रियेवर परिणाम होतो. नवीन शैक्षणिक धोरणानुसार, शालेय अभ्यासक्रमात विविध बदल करण्यात आले आहेत. या बदलांमुळे मुलांना अधिक व्यावहारिक शिक्षण मिळू शकते आणि त्यांच्या कौशल्यांचा विकास होऊ शकतो. परंतु, अभ्यासक्रमातील काही बदलांमुळे मुलांच्या नैतिक आणि सामाजिक शिक्षणावर परिणाम होऊ शकतो. उदाहरणार्थ, इतिहासाच्या पुस्तकांमधून काही महत्त्वाच्या घटनांचा वगळण्यात आलेला उल्लेख विवादास्पद ठरला आहे. शालेय अभ्यासक्रमातील बदल करताना समाजाच्या सर्व घटकांच्या विचारांची आणि अपेक्षांची दखल घेणे आवश्यक आहे. शिक्षकांनी मुलांच्या समाजीकरणाची प्रक्रिया सुरू ठेवण्यासाठी त्यांच्या शैक्षणिक पद्धतीत योग्य बदल करावेत.
समकालीन सामाजिक मुद्द्यांचा विचार करताना आपल्याला व्यापक दृष्टिकोन स्वीकारणे आवश्यक आहे. या मुद्द्यांवर योग्य चर्चा आणि उपाययोजना करूनच आपण एक सशक्त आणि समृद्ध समाज घडवू शकतो. समाजातील सर्व घटकांच्या हक्कांची आणि गरजांची दखल घेणे आपले कर्तव्य आहे. यूपीएससीच्या आगामी २०२४ मुख्य परीक्षेत विद्यार्थ्यांनी ॅर 1 च्या भारतीय समाज आणि सामाजिक समस्या भागासाठी खालील विषयांची तयारी करावी –
हवामान बदल आणि त्याचा समाजातील दुर्बल घटकांवर होणारा परिणाम.
समलिंगी संबंध आणि लग्नाचे बदलते स्वरूप आणि कुटुंबव्यवस्था.
समान नागरी कायदा आणि भारतातील विविधता.
जातीय चळवळी आणि वांशिक हिंसा. तुमच्या अभ्यासासाठी आणि परीक्षेसाठी खूप खूप शुभेच्छा.
© The Indian Express (P) Ltd
