What Is Cess Tax : अर्थमंत्री निर्मला सीतारमण १ फेब्रुवारी रोजी सलग आठव्यांदा २०२५ चा केंद्रीय अर्थसंकल्प सादर करणार आहेत. दरम्यान अर्थसंकल्पाकडे करदात्यांचे लक्ष लागले आहे. कारण या अर्थसंकल्पातून सरकार करदात्यांसाठी दिलासादायक निर्णय घेईल अशी अनेकांना अपेक्षा आहे. दरम्यान भारतात तीन प्रकारचे कर आकारले जातात. पहिला प्रत्यक्ष कर, दुसरा अप्रत्यक्ष कर आणि तिसऱ्यामध्ये येतात इतर कर. प्रत्यक्ष आणि अप्रत्यक्ष करावर लावल्या जाणाऱ्या कराला उपकर किंवा सेस असेही म्हटले जाते. त्याबद्दल जाणून घेऊया.
सेस हा करावर आकारला जाणारा एक विशेष कर असतो. याला उपकर असेही म्हणतात. सामान्यतः उपकर हा विशिष्ट कारणासाठी आकारला जातो आणि जेव्हा याचा उद्देश पूर्ण होतो तेव्हा सरकार तो वसूल करणे थांबवते. उदाहरणार्थ, स्वच्छ भारत उपकर सरकार संपूर्ण भारतात करत असलेल्या स्वच्छता उपक्रमांसाठी आकारला जातो.
या कराची सर्वात महत्त्वाची गोष्ट म्हणजे कोणत्याही सरकारने तो आकारला तरी, त्यांना हा कर इतर कोणत्याही सरकारबरोबर वाटून घ्यावा लागत नाही. उदाहरणार्थ, जर एखाद्या राज्य सरकारने विशिष्ट कारणासाठी उपकर आकारण्यास सुरुवात केली, तर त्यांना तो केंद्र सरकार किंवा इतर राज्यांना द्यावा लागत नाही. या उपकरातून मिळणारी संपूर्ण रक्कम सरकार स्वतःकडे ठेवू शकते.
कधी आणि कुठे आकारला जातो उपकर (सेस)?
सरकार प्रामुख्याने प्राथमिक, माध्यमिक आणि उच्च शिक्षणासाठी वित्तपुरवठा करण्यासाठी आणि अतिरिक्त महसूल उभारण्यासाठी उपकर आकारते. जेव्हा सरकारला असे वाटते की, ज्या विशिष्ट उद्देशासाठी उपकर लावण्यात आला होता तो साध्य झाला आहे, तेव्हा सरकार त्याची आकारणी थांबवते. प्रत्यक्ष आणि अप्रत्यक्ष दोन्ही करांवर उपकर आकारला जाऊ शकतो.
अनेक वेळा सरकार आपत्ती निवारण, नद्यांच्या स्वच्छतेसाठी निधी उभारणे, आरोग्य इत्यादी कारणांसाठी उपकर आकारते. उदाहरणार्थ, २०१८ मध्ये, जेव्हा केरळला पुराचा फटका बसला होता, तेव्हा केरळ सरकारने जीएसटीवर १% आपत्ती उपकर आकारला होता.
कर आणि उपकर यात काय फरक असतो?
कर हा सरकारच्या उत्पन्नाचा मुख्य स्रोत आहे. सरकारद्वारे चालवल्या जाणाऱ्या प्रत्येक योजना आणि विकासकामांचा खर्च करांमार्फत गोळा होणाऱ्या महसुलातून केला जातो. देशात प्रामुख्याने दोन प्रकारचे कर आकारले जातात. एक म्हणजे अप्रत्यक्ष कर, ज्याला वस्तू आणि सेवा कर किंवा जीएसटी म्हणतात. दुसरा म्हणजे थेट कर जो कोणत्याही प्रकारच्या उत्पन्नावर थेट आकारला जातो.
दुसरीकडे उपकर हा कोणत्याही करावर आकारला जाणारा एक विशेष कर असतो. सरकार सहसा एखाद्या विशिष्ट योजनेसाठी अतिरिक्त महसूल उभारण्याच्या उद्देशाने तो आकारते. सरकार उपकर फक्त विशेष कारणांसाठी गोळा करते आणि वापरते.
उपकर कोणाकडून आणि कसा वसूल केला जातो?
जर प्रत्यक्ष करावर उपकर आकारला गेला तर तो करदात्याच्या मूलभूत दायित्वामध्ये जोडला जातो. म्हणजेच, करदाता त्याच्या कर भरणामध्ये उपकर जोडून तो भरतो. दुसरीकडे, जर अप्रत्यक्ष करावर उपकर आकारला जात असेल, तर तो वस्तू आणि सेवांच्या उत्पादकाकडून भरला जातो आणि सामान्यतः वस्तू आणि सेवांच्या किमतीत जोडला जातो.
