Types of cheques: अनेक आर्थिक व्यवहार सध्या ऑनलाइन होत असले तरी काही जण आजही चेकचा वापर करतात. चेकमुळे अनेक मोठे व्यवहार करता येतात. चेक हा खातेदाराकडून त्यांच्या बँकेला निर्देश देणारा लेखी आदेश असतो. या चेकचे अनेक प्रकार आहेत, ते या लेखातून आपण जाणून घेणार आहोत.
चेकचे नेमके प्रकार किती? (Types of cheques)
१. बेअरर चेक ( Bearer Cheque)
बेअरर चेकचा अर्थ अगदी सोपा आहे. बेअरर चेकमध्ये बॅंकेत धनादेश घेऊन येणाऱ्या व्यक्तीला रोकड मिळते. तथापि, या प्रकारच्या चेकमध्ये जास्त धोका असतो; कारण ज्याच्याकडे हा चेक असतो ती व्यक्ती रोख घेऊन जाऊ शकते. हा चेक हरवल्यास किंवा चोरीला गेल्यास तो कोणीही वापरू शकतो.
यात नाव टाकलेले असलेला धारक /”बेअरर ” असतो. जर खातेदार स्वतःसाठी पैसे काढत असेल तर “Self ” लिहतो, म्हणून हा बेअरर चेक असतो.
तुम्ही बेअरर चेक कसा ओळखू शकता?
जेव्हा तुम्ही त्यावर ‘or bearer’ हे शब्द छापलेले पाहता आणि त्याच्यावर रेघ/काट मारलेली नसते तेव्हा तुम्हाला तो एक बेअरर चेक आहे हे लक्षात येते.
२. ऑर्डर चेक (Order Cheque)
या चेकमध्ये ‘or bearer’ हे छापील शब्द रद्द केलेले असतात. असे चेक फक्त त्या व्यक्तीला दिले जाऊ शकतात ज्याचे नाव चेकवर नमूद केले आहे आणि पेमेंट जारी करण्यापूर्वी बँक ‘चेक बेअरर’ची ओळख प्रमाणित करण्यासाठी त्याची पार्श्वभूमी तपासेल.
हेही वाचा… Minimum Balance बँक खात्यात न ठेवल्यास कोणती बँक किती शुल्क आकारते? जाणून घ्या
३. क्रॉस्ड चेक (Crossed Cheque)
चेकवर दोन समांतर रेषा वरच्या डाव्या बाजूला मारल्यास म्हणजे क्रॉस केल्यास, तो चेक क्रॉस चेक होतो. या क्रॉस लाईन्स हे सुनिश्चित करतात की, चेक कोणीही दिला असला तरीही, चेकवर ज्याचे नाव लिहिलेले असेल त्यालाच पेमेंट केले जाईल. हा चेक फक्त चेकधारकाच्या खात्यातच जारी करता येतो. क्रॉस करताना त्या दोन समांतर रेघांमधे “अकाउंट पेयी” किंवा “& Co.” अथवा “पेयीज अकाउंट ओन्ली” असेही लिहितात.
४. ओपन चेक (Open cheque)
ओपन चेक म्हणजे अनक्रॉस केलेला चेक असतो. हा चेक कोणत्याही बँकेत कॅश केला जाऊ शकतो आणि चेक देणाऱ्याला पेमेंट केले जाऊ शकते. हा चेक मूळ प्राप्तकर्त्याकडून (original payee) दुसऱ्या प्राप्तकर्त्यालादेखील हस्तांतरित करता येतो. जारीकर्त्याने त्याची स्वाक्षरी चेकच्या समोर आणि मागे दोन्ही बाजूस करणे आवश्यक आहे.
५. पोस्ट डेटेड चेक (Post-Dated Cheque)
पोस्ट डेटेड चेक म्हणजे आगामी दिनांक असलेला चेक. जर तुम्ही बॅंकेत हा चेक घेऊन गेलात तरी चेकवर नमूद असलेल्या तारखेलाच पेमेंटची प्रक्रिया केली जाते. हा चेक नमूद केलेल्या तारखेनंतर वैध आहे, परंतु त्यापूर्वी नाही.
६. स्टेल चेक (Stale Cheque)
स्टेल चेक म्हणजे मुदत उलटून गेलेला, जुना मुदतबाह्य चेक. काही चेकवरच हल्ली ही मुदत बारीक अक्षरात शीर्षस्थानी छापलेली असते. उदा. व्हॅलीड फॉर थ्री मंथस. चेक जारी केल्याच्या तारखेपासून तीन महिन्यांनंतर जो चेक जारी करतात, त्याला स्टेल चेक म्हणतात.
७. ट्रॅव्हलर्स चेक (Traveller’s Cheque)
सुट्टीत परदेशी लोक हार्ड कॅश घेऊन जाण्याऐवजी ट्रॅव्हलरचे चेक घेऊन जातात, जे त्रासदायक असू शकतात. हे चेक त्यांना एका बँकेद्वारे जारी केले जातात आणि ते दुसऱ्या ठिकाणी किंवा देशात असलेल्या बँकेत चलनाच्या स्वरूपात जमा केले जाऊ शकतात. ट्रॅव्हलरचे चेक कालबाह्य होत नाहीत आणि भविष्यातील सहलींसाठी वापरले जाऊ शकतात.
हेही वाचा… कुठे गोलगप्पा तर कुठे गुप-चुप! तुमची आवडती पाणीपुरी आहे ‘या’ ८ नावांनी प्रसिद्ध
८. सेल्फ चेक (Self Cheque)
ड्रॉई कॉलममध्ये लिहिलेल्या ‘सेल्फ’ या शब्दाद्वारे तुम्ही सेल्फ चेक ओळखू शकता. स्वत:चे चेक केवळ जारीकर्त्याच्या बँकेत काढले जाऊ शकतात.
९. बँकर्स चेक (Banker’s Cheque)
बँक ही अशा प्रकारचे चेक जारी करणारी असते. बँक हे चेक खातेदाराच्या वतीने त्याच शहरातील दुसऱ्या व्यक्तीला पाठवण्यासाठी जारी करते. येथे स्पेसिफिक रक्कम ग्राहकाच्या बँक खात्यातून डेबिट केली जाते आणि नंतर बँकेद्वारे चेक जारी केला जातो. हे चेक तीन महिन्यांसाठी वैध असतात.
चेकचे नेमके प्रकार किती? (Types of cheques)
१. बेअरर चेक ( Bearer Cheque)
बेअरर चेकचा अर्थ अगदी सोपा आहे. बेअरर चेकमध्ये बॅंकेत धनादेश घेऊन येणाऱ्या व्यक्तीला रोकड मिळते. तथापि, या प्रकारच्या चेकमध्ये जास्त धोका असतो; कारण ज्याच्याकडे हा चेक असतो ती व्यक्ती रोख घेऊन जाऊ शकते. हा चेक हरवल्यास किंवा चोरीला गेल्यास तो कोणीही वापरू शकतो.
यात नाव टाकलेले असलेला धारक /”बेअरर ” असतो. जर खातेदार स्वतःसाठी पैसे काढत असेल तर “Self ” लिहतो, म्हणून हा बेअरर चेक असतो.
तुम्ही बेअरर चेक कसा ओळखू शकता?
जेव्हा तुम्ही त्यावर ‘or bearer’ हे शब्द छापलेले पाहता आणि त्याच्यावर रेघ/काट मारलेली नसते तेव्हा तुम्हाला तो एक बेअरर चेक आहे हे लक्षात येते.
२. ऑर्डर चेक (Order Cheque)
या चेकमध्ये ‘or bearer’ हे छापील शब्द रद्द केलेले असतात. असे चेक फक्त त्या व्यक्तीला दिले जाऊ शकतात ज्याचे नाव चेकवर नमूद केले आहे आणि पेमेंट जारी करण्यापूर्वी बँक ‘चेक बेअरर’ची ओळख प्रमाणित करण्यासाठी त्याची पार्श्वभूमी तपासेल.
हेही वाचा… Minimum Balance बँक खात्यात न ठेवल्यास कोणती बँक किती शुल्क आकारते? जाणून घ्या
३. क्रॉस्ड चेक (Crossed Cheque)
चेकवर दोन समांतर रेषा वरच्या डाव्या बाजूला मारल्यास म्हणजे क्रॉस केल्यास, तो चेक क्रॉस चेक होतो. या क्रॉस लाईन्स हे सुनिश्चित करतात की, चेक कोणीही दिला असला तरीही, चेकवर ज्याचे नाव लिहिलेले असेल त्यालाच पेमेंट केले जाईल. हा चेक फक्त चेकधारकाच्या खात्यातच जारी करता येतो. क्रॉस करताना त्या दोन समांतर रेघांमधे “अकाउंट पेयी” किंवा “& Co.” अथवा “पेयीज अकाउंट ओन्ली” असेही लिहितात.
४. ओपन चेक (Open cheque)
ओपन चेक म्हणजे अनक्रॉस केलेला चेक असतो. हा चेक कोणत्याही बँकेत कॅश केला जाऊ शकतो आणि चेक देणाऱ्याला पेमेंट केले जाऊ शकते. हा चेक मूळ प्राप्तकर्त्याकडून (original payee) दुसऱ्या प्राप्तकर्त्यालादेखील हस्तांतरित करता येतो. जारीकर्त्याने त्याची स्वाक्षरी चेकच्या समोर आणि मागे दोन्ही बाजूस करणे आवश्यक आहे.
५. पोस्ट डेटेड चेक (Post-Dated Cheque)
पोस्ट डेटेड चेक म्हणजे आगामी दिनांक असलेला चेक. जर तुम्ही बॅंकेत हा चेक घेऊन गेलात तरी चेकवर नमूद असलेल्या तारखेलाच पेमेंटची प्रक्रिया केली जाते. हा चेक नमूद केलेल्या तारखेनंतर वैध आहे, परंतु त्यापूर्वी नाही.
६. स्टेल चेक (Stale Cheque)
स्टेल चेक म्हणजे मुदत उलटून गेलेला, जुना मुदतबाह्य चेक. काही चेकवरच हल्ली ही मुदत बारीक अक्षरात शीर्षस्थानी छापलेली असते. उदा. व्हॅलीड फॉर थ्री मंथस. चेक जारी केल्याच्या तारखेपासून तीन महिन्यांनंतर जो चेक जारी करतात, त्याला स्टेल चेक म्हणतात.
७. ट्रॅव्हलर्स चेक (Traveller’s Cheque)
सुट्टीत परदेशी लोक हार्ड कॅश घेऊन जाण्याऐवजी ट्रॅव्हलरचे चेक घेऊन जातात, जे त्रासदायक असू शकतात. हे चेक त्यांना एका बँकेद्वारे जारी केले जातात आणि ते दुसऱ्या ठिकाणी किंवा देशात असलेल्या बँकेत चलनाच्या स्वरूपात जमा केले जाऊ शकतात. ट्रॅव्हलरचे चेक कालबाह्य होत नाहीत आणि भविष्यातील सहलींसाठी वापरले जाऊ शकतात.
हेही वाचा… कुठे गोलगप्पा तर कुठे गुप-चुप! तुमची आवडती पाणीपुरी आहे ‘या’ ८ नावांनी प्रसिद्ध
८. सेल्फ चेक (Self Cheque)
ड्रॉई कॉलममध्ये लिहिलेल्या ‘सेल्फ’ या शब्दाद्वारे तुम्ही सेल्फ चेक ओळखू शकता. स्वत:चे चेक केवळ जारीकर्त्याच्या बँकेत काढले जाऊ शकतात.
९. बँकर्स चेक (Banker’s Cheque)
बँक ही अशा प्रकारचे चेक जारी करणारी असते. बँक हे चेक खातेदाराच्या वतीने त्याच शहरातील दुसऱ्या व्यक्तीला पाठवण्यासाठी जारी करते. येथे स्पेसिफिक रक्कम ग्राहकाच्या बँक खात्यातून डेबिट केली जाते आणि नंतर बँकेद्वारे चेक जारी केला जातो. हे चेक तीन महिन्यांसाठी वैध असतात.
