Brain Rot Causes Symptoms Treatment : तुमचा मेंदू पूर्वीप्रमाणे कुशाग्रपणे काम करत नाही अशी जाणीव तुम्हाला झाली आहे का? किंवा तुमचा मेंदू पूर्वीप्रमाणे गोष्टी स्मरणात ठेवत नाही असं कधी वाटलं आहे का? असं वाटत असेल तर ‘ब्रेन रॉट’ हा शब्दही तुम्ही वाचलाच असेल. या शब्दाला २०२४ मध्ये ऑक्सफर्ड शब्दाचा मानकरी असा बहुमान मिळाला आहे. मात्र ब्रेन रॉट म्हणजे काय? यापासून वाचण्यासाठी काय उपाय करता येतात? हे आपण जाणून घेऊ.
हजारपेक्षा जास्त प्रीमियम लेखांचा आस्वाद घ्या ई-पेपर अर्काइव्हचा पूर्ण अॅक्सेस कार्यक्रमांमध्ये निवडक सदस्यांना सहभागी होण्याची संधी ई-पेपर डाउनलोड करण्याची सुविधा
‘ब्रेन रॉट’ म्हणजे काय ?
शब्दकोशात दिलेल्या अधिकृत अर्थानुसार, ‘ब्रेन रॉट’ म्हणजे एखाद्या व्यक्तीचे मानसिक किंवा बौद्धिक आरोग्य काही प्रमाणात बिघडणे. विशेषतः अतिशय किरकोळ अशा ऑनलाइन साधनांच्या अतिवापरामुळे होणारा परिणाम. याचा थोडक्यात उलगडा करून सांगायचा झाल्यास सोशल मीडियावर तासन् तास रील पाहणे, अपडेट्स पाहणे, नोटिफिकेशन्सवर लक्ष ठेवणे अशा बाबींमुळे मनावर परिणाम होतो. एकाग्रता भंग पावते. मन विचलित होते. सातत्याने हात मोबाइलकडे जातात. सामाजिक स्वास्थ्य बिघडते. एकांगीपणा वाढतो. संवाद हरवतो. मेंदूच्या अशा स्थितीची मांडणी करायची झाल्यास त्याला ‘ब्रेन रॉट’ असं म्हणतात.
ब्रेन रॉटचे शरीरावर काय दुष्परिणाम होतात?
१) एकाग्रता कमी होते, दीर्घ काळ लागणारी कामं करण्याची इच्छा होत नाही.
२) आपल्याला ज्या गोष्टी करायच्या असतात त्या विसरी पडतात, अनेकदा दैनंदिन कामंही नीटशी आठवत नाहीत.
३) मोबाइलवर सतत स्क्रोलिंग करणं, सोशल मीडिया पाहिला नाही तर अस्वस्थ वाटणं, सतत ऑनलाइन राहणं यामुळे मेंदू अलर्ट मोडवर राहतो.
४) स्क्रीन टाइम वाढल्याने प्रत्यक्ष संवाद करण्याची क्षमता अनेकदा हरवते. कुटुंबीयांनाही मेसेज किंवा चॅट करुन संवाद साधला जातो.
५) झोपेवर परिणाम होत असल्याने मेंदूची नको असलेली माहिती काढून टाकण्याच्या प्रक्रियेवर विपरित परिणाम. त्यातून मेंदूची कार्यक्षमता कमी होते.
असे दुष्परिणाम ब्रेन रॉटमुळे पाहण्यास मिळतात. सोशल मीडियाचा मर्यादित वापर, स्क्रीन टाइम मर्यादित ठेवणं या आणि अशा उपायांद्वारे ब्रेन रॉट मधून बाहेर येता येतं.
ब्रेन रॉटमधून बाहेर येण्यासाठी काय उपाय करता येतात?
१) आपल्या शरीराला सर्वात महत्त्वाची असते ती म्हणजे झोप. योग्य वेळेत झोप घेणं आणि शरीरासह मेंदूला आराम देणं महत्त्वाचं ठरतं.
२) झोपण्यापूर्वी किमान १५ ते ३० मिनिटं आधी स्क्रीन पाहणं टाळणे, रोज किमान सात ते आठ तास झोप घेणं. झोपेच्या मधे जाग आल्यास मोबाइल न पाहणं
३) स्क्रीन टाइम मर्यादित ठेवणं, दैनंदिन व्यायाम, वेळेवर जेवण अशी दिनचर्या आखून घेणं
४) सोशल मीडिया, आभासी जग यापेक्षा आठवड्यातून किमान एकदा जवळच्या व्यक्तीची भेट घेणं, नातेवाईकांना भेटणं.
५) मोबाइल किंवा कुठल्याही स्क्रीन ऐवजी पुस्तकं, वर्तमानपत्रं, इतर छंद यांमध्ये वेळ घालवणं. फिरायला जाणं. सायकलिंग करणं.
असे सोपे आणि अगदी सहज शक्य असलेले उपाय योजल्यास ब्रेन रॉटमधून बाहेर पडता येतं.
‘ब्रेन रॉट’ म्हणजे काय ?
शब्दकोशात दिलेल्या अधिकृत अर्थानुसार, ‘ब्रेन रॉट’ म्हणजे एखाद्या व्यक्तीचे मानसिक किंवा बौद्धिक आरोग्य काही प्रमाणात बिघडणे. विशेषतः अतिशय किरकोळ अशा ऑनलाइन साधनांच्या अतिवापरामुळे होणारा परिणाम. याचा थोडक्यात उलगडा करून सांगायचा झाल्यास सोशल मीडियावर तासन् तास रील पाहणे, अपडेट्स पाहणे, नोटिफिकेशन्सवर लक्ष ठेवणे अशा बाबींमुळे मनावर परिणाम होतो. एकाग्रता भंग पावते. मन विचलित होते. सातत्याने हात मोबाइलकडे जातात. सामाजिक स्वास्थ्य बिघडते. एकांगीपणा वाढतो. संवाद हरवतो. मेंदूच्या अशा स्थितीची मांडणी करायची झाल्यास त्याला ‘ब्रेन रॉट’ असं म्हणतात.
ब्रेन रॉटचे शरीरावर काय दुष्परिणाम होतात?
१) एकाग्रता कमी होते, दीर्घ काळ लागणारी कामं करण्याची इच्छा होत नाही.
२) आपल्याला ज्या गोष्टी करायच्या असतात त्या विसरी पडतात, अनेकदा दैनंदिन कामंही नीटशी आठवत नाहीत.
३) मोबाइलवर सतत स्क्रोलिंग करणं, सोशल मीडिया पाहिला नाही तर अस्वस्थ वाटणं, सतत ऑनलाइन राहणं यामुळे मेंदू अलर्ट मोडवर राहतो.
४) स्क्रीन टाइम वाढल्याने प्रत्यक्ष संवाद करण्याची क्षमता अनेकदा हरवते. कुटुंबीयांनाही मेसेज किंवा चॅट करुन संवाद साधला जातो.
५) झोपेवर परिणाम होत असल्याने मेंदूची नको असलेली माहिती काढून टाकण्याच्या प्रक्रियेवर विपरित परिणाम. त्यातून मेंदूची कार्यक्षमता कमी होते.
असे दुष्परिणाम ब्रेन रॉटमुळे पाहण्यास मिळतात. सोशल मीडियाचा मर्यादित वापर, स्क्रीन टाइम मर्यादित ठेवणं या आणि अशा उपायांद्वारे ब्रेन रॉट मधून बाहेर येता येतं.
ब्रेन रॉटमधून बाहेर येण्यासाठी काय उपाय करता येतात?
१) आपल्या शरीराला सर्वात महत्त्वाची असते ती म्हणजे झोप. योग्य वेळेत झोप घेणं आणि शरीरासह मेंदूला आराम देणं महत्त्वाचं ठरतं.
२) झोपण्यापूर्वी किमान १५ ते ३० मिनिटं आधी स्क्रीन पाहणं टाळणे, रोज किमान सात ते आठ तास झोप घेणं. झोपेच्या मधे जाग आल्यास मोबाइल न पाहणं
३) स्क्रीन टाइम मर्यादित ठेवणं, दैनंदिन व्यायाम, वेळेवर जेवण अशी दिनचर्या आखून घेणं
४) सोशल मीडिया, आभासी जग यापेक्षा आठवड्यातून किमान एकदा जवळच्या व्यक्तीची भेट घेणं, नातेवाईकांना भेटणं.
५) मोबाइल किंवा कुठल्याही स्क्रीन ऐवजी पुस्तकं, वर्तमानपत्रं, इतर छंद यांमध्ये वेळ घालवणं. फिरायला जाणं. सायकलिंग करणं.
असे सोपे आणि अगदी सहज शक्य असलेले उपाय योजल्यास ब्रेन रॉटमधून बाहेर पडता येतं.
