Shaivism in Pakistan-Occupied Kashmir: भारतीय पुरातत्त्व सर्वेक्षण विभागाला (ASI) पाकिस्तान-व्याप्त काश्मीरमधील गिलगिट येथील एका खडकावर संस्कृत कोरीव लेख सापडला आहे. हा कोरीव लेख ब्राह्मी लिपीत लिहिलेला असून तो अंदाजे चौथ्या शतकातील आहे. भारतीय पुरातत्त्व शिलालेख विभागाचे संचालक के. मुनिरत्नम रेड्डी यांनी टाइम्स ऑफ इंडियाला सांगितले की, हा कोरीव लेख महेश्वरलिंगाच्या स्थापनेसंदर्भातील आहे. कोणी एका पुष्पसिंह नावाच्या माणसाने आपल्या गुरूंच्या पुण्यस्मृती प्रित्यर्थ महेश्वरलिंगाची स्थापना केली होती. या व्यक्तीच्या गुरूंच्या नावाचाही उल्लेख या कोरीव लेखात करण्यात आलेला आहे. परंतु, ते नाव स्पष्ट दिसत नाही. अशाच प्रकारचा एक कोरीव लेख काही महिन्यांपूर्वी पेशावर येथे सापडला होता. तो संस्कृत भाषेत आणि शारदा लिपीत लिहिलेला होता. या लेखात बुद्धधारिणी मंत्राचा संदर्भ होता. गिलगिट हा भाग पाकव्याप्त काश्मीरमध्ये येतो, या ठिकाणाला शैव परंपरेचा समृद्ध सांस्कृतिक आणि धार्मिक इतिहास आहे. गिलगिट हे प्राचीन रेशीम मार्गावरील एक महत्त्वाचे केंद्र होते. गिलगिटचे स्थान (काश्मीरमध्ये) दक्षिण आशिया व मध्य आशिया आणि चीनशी जोडणाऱ्या मार्गावर होते. या स्थानामुळे या भागात सांस्कृतिक आणि धार्मिक देवाणघेवाणीला मोठ्या प्रमाणात चालना मिळाली. गिलगिटमधील शैव परंपरा इसवी सनाच्या सुरुवातीच्या शतकांत विशेषतः कुषाण आणि गुप्त साम्राज्यांच्या काळात अधिक विकसित होत गेल्याचे दिसून येते. अलीकडेच सापडलेल्या महेश्वरलिंगचा उल्लेख असलेल्या संस्कृत कोरीव लेखाने या भागातील शैव उपासनेचे अस्तित्व सिद्ध केले आहे. त्याच पार्श्वभूमीवर या भागातील शैव संप्रदायाची परंपरा नेमकं काय सांगते? याचा घेतलेला हा आढावा.
हजारपेक्षा जास्त प्रीमियम लेखांचा आस्वाद घ्या ई-पेपर अर्काइव्हचा पूर्ण अॅक्सेस कार्यक्रमांमध्ये निवडक सदस्यांना सहभागी होण्याची संधी ई-पेपर डाउनलोड करण्याची सुविधा
