एअर इंडियाच्या प्रवाशांसाठी एक दिलासादायक बातमी आहे. एअर इंडिया आता आपली उड्डाणे पुन्हा सुरू करत आहे. विमान कंपनीच्या एका अधिकाऱ्याने सांगितले की, कंपनी नेटवर्क पुन्हा स्थिर करीत आहे. दुसरीकडे केबिन क्रू युनियनने सांगितले की, आजारी असल्याची तक्रार करणारे सर्व कर्मचारी कामावर रुजू झाले आहेत. मात्र, अद्यापपर्यंत एअर इंडिया एक्स्प्रेसने याबाबत कोणतीही अधिकृत प्रतिक्रिया दिलेली नाही. काही आठवड्यांपूर्वी दोन भारतीय एअरलाइन्स विस्तारा आणि एअर इंडिया एक्स्प्रेस यांना कर्मचाऱ्यांच्या वर्गाच्या निषेधाचा फटका बसला होता. एप्रिलच्या सुरुवातीस विस्ताराला अडचणींनी हादरवून सोडले होते, जेव्हा त्यातील अनेक वैमानिकांना आजारी असतानाही कामावर रुजू होण्यास सांगितले होते. गेल्या आठवड्यातही एअर इंडिया एक्स्प्रेसबरोबर असेच काहीसे घडले. मोठ्या संख्येने वरिष्ठ केबिन क्रू मेंबर्स आजारी पडले आणि परिणामी एअरलाइन्सला मोठ्या अडचणींचा सामना करावा लागला. अनेक विमान फेऱ्या रद्द कराव्या लागल्या. वर्षानुवर्षे कंपन्यांना धडा शिकवण्यासाठी वैद्यकीय रजेचा वापर (सिकआउट) म्हणून ओळखले जाणारे हत्यार कर्मचाऱ्यांकडून उपसले जात आहे. विशेष म्हणजे औपचारिक संप पुकारल्याशिवाय कामकाजात व्यत्यय आणण्यासाठी आणि कामात स्ट्राइक करण्यासाठी कर्मचाऱ्यांकडून याचा वापर केला जातो. खरं तर एव्हिएशन हा एक उद्योग आहे, जो गेल्या काही वर्षांपासून या सामूहिक सौदेबाजीच्या साधनाचा प्रवाह झाला असून, त्याचा तर इतर क्षेत्रांवरही परिणाम झाला आहे.
वैद्यकीय रजेचा वापर (सिकआऊट) म्हणजे काय?
आजारपणात मूलत: मोठ्या संख्येने तक्रारी असलेल्या कामगारांना संघटित करणे आणि त्यांना आजारी असल्याच्या कारणास्तव समन्वित रजा घेण्यास भाग पाडणे, यालाच सिकआऊट म्हणतात. ऐनवेळी कर्मचाऱ्यांनी सिकआऊट रजा घेतल्याने व्यवस्थापनाला प्रभावीपणे प्रतिसाद देण्यासाठी आणि उपाययोजना राबवण्यासाठी फारसा वेळ मिळत नाही. त्यामुळे त्याचा कामकाजावर परिणाम होतो. कर्मचारी अचानक आजारी पडल्याने व्यवस्थापनाला आश्चर्य वाटत असते, कारण अशा कृतीपूर्वी कोणतीही पूर्वकल्पना किंवा औपचारिक प्रक्रिया दिलेली नसते.
थोडक्यात पारंपरिक संप आणि सिकआऊट दोन्ही समान आहेत, कारण त्यामध्ये कर्मचारी काम करण्यास नकार देतात आणि व्यवस्थापनाला त्यांच्या तक्रारींचे निराकरण करण्यासाठी आणि त्यांच्या मागण्यांवर विचार करण्यास भाग पाडतात. स्ट्राइक हे सहसा औपचारिक आणि कायदेशीर बाबी असतात, ज्यात नोटीस, प्रक्रिया, मान्यताप्राप्त कर्मचारी संघटना यांचा समावेश असतो आणि सामान्यत: एक सुव्यवस्थित प्रक्रिया असते, सिकआउट्स वरवर अनौपचारिक वाटत असले तरी जलद आणि अशा निर्बंधांपासून मुक्त असतात. जागतिक स्तरावर कर्मचारी संघटना अनेक कारणांमुळे चर्चेत आल्या आहेत. जगाच्या पाठीवर अनेक मोठ्या भागांमध्ये कामगार संघटना आणि त्यांच्या सामूहिक सौदेबाजीची क्षमता कमकुवत करण्यासाठी कायदे आणि नियम आणले गेले आहेत. सहाय्यक कायदे आणि सरकारी धोरणांच्या अभावामुळे खासगी क्षेत्रातील कामगार स्वतःला औपचारिक संघटनांमध्ये संघटित करू शकत नाहीत.
जेथे कामगार संघटना अस्तित्वात आहेत, तेथे कर्मचाऱ्यांच्या काही श्रेणींना युनियनमध्ये सामील होण्याची किंवा संपात सहभागी होण्याची परवानगी दिली जाऊ शकत नाही. तसेच व्यवस्थापन आणि सरकार युनियनला मान्यता देण्यास किंवा मान्यता रद्द करण्यास नकार देऊ शकतात. त्यामुळेच बऱ्याचदा युनियन्सचे राजकारणीकरण, युनियन नेत्यांचा बळी घेणे, कामगार, युनियन आणि व्यवस्थापन यांच्यातील अविश्वास आणि सहज बदलता येणारे कर्मचारी यांसारखी कृती कंपनीच्या फायद्याची ठरते. या सर्वांमुळे जगभरातील अनेक भागांमध्ये औपचारिक संप आणि कामगार आंदोलनांच्या संख्येत स्पष्टपणे घट झाली आहे.
हेही वाचाः विश्लेषण: भारतात वादग्रस्त ठरलेली मनुस्मृती चर्चमध्ये; का आणि कशासाठी?
आजारी पडण्याच्या वाढत्या ट्रेंडमागे काय?
सिकआउट्स याचा काही पहिल्यांदाच वापर केलेला नाही. कामगारांनी ते अनेक दशकांपासून वापरले आहे. औपचारिक स्ट्राइकपेक्षा मधल्या काळात सिकआऊट्स संपापेक्षा बऱ्याचदा वापरले गेले आहे. स्ट्राइकसारखे Sickouts सामान्यतः जेव्हा निषेध करणारे कर्मचारी मुख्य ऑपरेशनल भूमिकेत असतात, तेव्हा त्याचा कंपनीला सर्वाधिक फटका बसतो, कारण त्यांची कामावर अनुपस्थिती कंपनीच्या कामकाजास अपंग करून ठेवते. त्यामुळेच विमान वाहतूक क्षेत्रात सिकआउट्सचा वापर बहुतेक वैमानिक, केबिन क्रू आणि अभियांत्रिकी कर्मचाऱ्यांकडून केला जातो, कारण त्यांच्याशिवाय एअरलाइन्सचे कामकाज चालू शकत नाही. एखाद्या विमान कंपनीच्या नॉन-ऑपरेशन कर्मचाऱ्यांनी मोठ्या प्रमाणात आजारी पडल्यास त्याचा फटका बसेल.
हेही वाचाः कोकणात जाणाऱ्या रेल्वेगाड्यांचे तिकीट आरक्षण काही क्षणांत कसे संपते?
तसेच जर तक्रारी विशिष्ट विभाग किंवा कर्मचाऱ्यांच्या विभागांपुरत्या मर्यादित असतील आणि बहुतेक कर्मचाऱ्यांच्या नसतील तरीसुद्धा sickouts हे निषेधाचे प्रभावी साधन म्हणून पाहिले जाते. असंतुष्ट कर्मचाऱ्यांच्या गटाला इतर विभागातील त्यांच्या बहुतेक सहकाऱ्यांकडून पाठिंबा मिळवून देणे आणि त्यांना काम बंद करण्यास भाग पाडले जाते. परंतु सहकाऱ्यांचे इतर वर्गही आंदोलनाच्या विरोधातही असू शकतात. अर्थात जर तक्रारी व्यापक असतील तर अनेक विभाग या आंदोलनात सामील झाल्याने आजारपणाचे प्रमाण आणि आंदोलनाचे प्रमाण खूप मोठे असू शकते. परंतु बऱ्याचदा विशिष्ट कामगार श्रेणींसाठी विशेषत: ज्यांच्यावर कंपनीचे मोठ्या प्रमाणात कामकाज अवलंबून असते त्या कर्मचाऱ्यांसाठी sickouts सर्वात प्रभावी साधन म्हणून पाहिले गेले आहे.
