देशातील प्रसिद्ध कायदेतज्ज्ञ आणि सर्वोच्च न्यायालयाचे ज्येष्ठ वकील फली एस नरिमन यांचे बुधवारी नवी दिल्लीत निधन झाले. फली एस नरिमन यांनी नोव्हेंबर १९५० मध्ये मुंबई उच्च न्यायालयात वकिलीचा सराव सुरू केला आणि १९६१ मध्ये वरिष्ठ वकील म्हणून त्यांना नियुक्त केले गेले. त्यांनी ७० वर्षांहून अधिक काळ कायद्याचा सराव अन् अभ्यास केला. १० जानेवारी १९२९ रोजी जन्मलेले फली सॅम नरिमन हे १९७१ पासून सर्वोच्च न्यायालयाचे वरिष्ठ वकील होते. नरिमन यांनी शिमला येथील बिशप कॉटन स्कूलमधून प्राथमिक शिक्षण घेतले, त्यानंतर मुंबईच्या सेंट झेवियर्स कॉलेजमधून त्यांनी पदवी संपादन केली. मुंबईच्या शासकीय विधी महाविद्यालयात त्यांची शैक्षणिक कौशल्य कायम राहिले, जिथे त्यांनी १९५० मध्ये बार परीक्षेत अव्वल स्थान पटकावले आणि एक विशिष्ट कायदेशीर कारकीर्द सुरू केली. १९७१ मध्ये भारताच्या सर्वोच्च न्यायालयात वरिष्ठ वकील झाल्यापासून अनेक दशकांच्या कारकिर्दीत नरिमन यांचे भारतीय कायद्यातील योगदान अतुलनीय आहे. १९९१ ते २०१० पर्यंत भारतीय बार असोसिएशनचे अध्यक्ष म्हणून त्यांचा कार्यकाळ विशेष गाजला. तसेच जागतिक लवाद म्हणून त्यांची राष्ट्रीय आणि आंतरराष्ट्रीय कायदेशीर क्षेत्रांत विशेष ओळख निर्माण केली. विशेष म्हणजे त्यांचे पुत्र रोहिंटन नरिमन यांनी सर्वोच्च न्यायालयात न्यायाधीश म्हणूनही काम केले.
हेही वाचाः जपानी बचत खाते भारतीय शेअर बाजारासाठी कसे ठरतेय फायदेशीर? वाचा सविस्तर
आणीबाणीच्या निषेधार्थ त्यांनी भारताच्या अतिरिक्त सॉलिसिटर जनरल पदाचा राजीनामा दिला
त्यांनी व्यावसायिक जीवनात अनेक प्रतिष्ठित पदे उपभोगली. तसेच त्यांना अनेक पुरस्कारांनी सन्मानित करण्यात आले. नरिमन यांच्या भूमिकांमध्ये १९७१ पासून सर्वोच्च न्यायालयातील वरिष्ठ वकील, भारताचे अतिरिक्त सॉलिसिटर जनरल, आंतरराष्ट्रीय व्यावसायिक लवादाचे अध्यक्ष आणि इतर अनेकांचा समावेश आहे. त्यांचा प्रभाव आंतरराष्ट्रीय न्यायिक आयोग आणि लंडन कोर्ट ऑफ इंटरनॅशनल आर्बिट्रेशन, इतर महत्त्वाच्या कायदेशीर संस्थांपर्यंत वाढला. नरिमन हे महत्त्वाच्या मुद्द्यांवर भूमिका घेण्यासाठी ओळखले जात होते. तत्कालीन पंतप्रधान इंदिरा गांधी यांनी जाहीर केलेल्या आणीबाणीच्या निषेधार्थ त्यांनी भारताच्या अतिरिक्त सॉलिसिटर जनरल पदाचा राजीनामा दिला होता. नोव्हेंबर १९५० मध्ये मुंबई हायकोर्टात वकील म्हणून दाखल झाल्यावर नरिमन यांचा कायदेशीर प्रवास सुरू झाला. आपल्या ७ दशकांच्या सेवेत त्यांनी प्रचंड नावलौकिक मिळवला. नरिमन यांचे कायदेशीर कौशल्य विशेषतः भोपाळमधील युनियन कार्बाइड कॉर्पोरेशन वि. युनियन ऑफ इंडिया यांसारख्या महत्त्वाच्या प्रकरणांमध्ये स्पष्ट झाले होते, जिथे त्यांनी पीडितांना मदत करण्यासाठी जटिल उलटतपासणी घेतली. ‘बिफोर मेमरी फेड्स’ या त्यांच्या आत्मचरित्रात व्यावसायिक जीवन आणि वैयक्तिक खेदाचे अनेक प्रसंग अधोरेखित करण्यात आले आहेत. त्यांच्या आत्मचरित्रात त्यांनी वकील म्हणून केलेल्या त्यांच्या कामातील नैतिक गुंतागुंतही विशद केली आहे. एसपी गुप्ता आणि टीएमए पै फाऊंडेशन प्रकरणांमधील त्यांचा सहभागाने भारतीय न्यायव्यवस्थेवर कायमस्वरूपी प्रभाव सोडला आहे.
हेही वाचाः सेमीकंडक्टर चिप आता भारतात तयार होणार, टाटा ग्रुपही प्लांट उभारणार, नेमकी योजना काय?
जानेवारी १९९१ मध्ये पद्मभूषण आणि २००७ मध्ये पद्मविभूषण पुरस्कार मिळाला
नरिमन यांच्या जीवनाची आणि कार्याची ओळख अनेक पुरस्कारांच्या माध्यमातून झाली आहे. यामध्ये प्रतिष्ठित पद्मभूषण, रोमन कायदा आणि न्यायशास्त्रासाठी किनलॉच फोर्ब्स सुवर्णपदक आणि न्यायासाठी ग्रुबर पुरस्कार यांचा समावेश आहे. उपराष्ट्रपती एम व्यंकय्या नायडू यांच्याकडून १९ वा लाल बहादूर शास्त्री राष्ट्रीय पुरस्कार प्राप्त केल्याने एक कायदेतज्ज्ञ म्हणून त्यांचा दर्जा अधिक दृढ झाला. त्यांच्या सन्मानार्थ नाव देण्यात आलेला विस मूट ईस्टचा फली नरिमन पुरस्कार हासुद्धा कायद्याच्या क्षेत्रात नरिमन यांच्या चिरस्थायी प्रभावाचे प्रतीक असलेल्या तरुण कायदेशीर दृष्ट्या प्रेरणा देतो. त्यांना जानेवारी १९९१ मध्ये पद्मभूषण आणि २००७ मध्ये पद्मविभूषण यासह अनेक पुरस्कारांनी सन्मानित करण्यात आले होते. नरिमन यांनी भारतीय न्यायव्यवस्थेला आकार देणारी अनेक ऐतिहासिक प्रकरणे सोडवली. त्यांनी इंटरनॅशनल कौन्सिल फॉर कमर्शियल आर्बिट्रेशनचे अध्यक्ष म्हणूनही काम केले. १९९५ ते १९९७ पर्यंत इंटरनॅशनल कमिशन ऑफ ज्युरिस्ट आणि जिनिव्हाच्या कार्यकारी समितीचे अध्यक्षपद भूषवले. नरिमन यांचा प्रवास जसजसा पुढे जात आहे तसतसे त्यांचे जीवन कायदेशीर व्यवसायातील भावी पिढ्यांसाठी उत्कृष्टतेचे आणि सचोटीचे प्रतीक राहिले आहे. त्यांचा वारसा त्यांचा मुलगा रोहिंटन नरिमन याने पुढे नेला आहे, ज्यांनी त्यांच्या पावलावर पाऊल ठेवून ज्येष्ठ वकील आणि सर्वोच्च न्यायालयाचे न्यायाधीश म्हणून काम केले.
