Chhava Movie : ‘छावा’प्रमाणेच ‘या’ पाच चित्रपटांनीही केलं प्रेक्षकांच्या मनावर राज्य; सर्वाधिक कमाई कुणाची?

छत्रपती संभाजीराजेंनी मुघलांचे व्यापारी केंद्र असलेल्या बुऱ्हानपूरवर आक्रमण केलं. त्याचबरोबर औरंगजेबाचा दख्खनमध्ये विस्तारही रोखण्याचा प्रयत्न केला. ‘छावा’ चित्रपटात या संघर्षांवर विशेष लक्ष केंद्रित करण्यात आलं आहे. दरम्यान, गेल्या दशकभरापासून ऐतिहासिक व्यक्ती आणि घटनांवर आधारित बायोपिक चित्रपटांची संख्या वाढली आहे. यातील बहुतांश चित्रपट प्रामुख्याने राष्ट्रीयतेवर आधारित आहेत. भारतीय चित्रपट उद्योगांना भूतकाळाशी संबंधित चित्रपटांची समृद्ध आणि दीर्घ परंपरा आहे. आतापर्यंतचे सर्वोत्कृष्ट ऐतिहासिक चित्रपट कोणते? हे जाणून घेऊ.

वीरपांडिया कट्टाबोम्मन (तमिळ चित्रपट १९५९)

वीरपांडिया कट्टाबोम्मन हा एक ऐतिहासिक तमिळ चित्रपट आहे, ज्याचे दिग्दर्शन बी. आर. पंथुलू यांनी केलं आहे. तमिळ चित्रपटसृष्टीतील महानायक शिवाजी गणेशन यांनी चित्रपटात मुख्य पात्राची भूमिका साकारली आहे. १८व्या शतकात तमिळ राजा वीरपांडिया कट्टाबोम्मन यांनी ईस्ट इंडिया कंपनीविरुद्ध बंड पुकारलं होतं. इंग्रजांविरोधात लढणाऱ्या महान राजाच्या शौर्याची गाथा चित्रपटात दाखवण्यात आली आहे. या चित्रपटाला प्रेक्षकांनी भरभरून प्रतिसाद दिला होता. ‘तमिळ अभिमान’ जागृत करण्यासाठी हा चित्रपट चांगलाच प्रभावी ठरला. १९८४ आणि २०१५ मध्ये चित्रपट पुन्हा प्रदर्शित करण्यात आला, ज्याला प्रेक्षकांनीही चांगला प्रतिसाद दिला.

आणखी वाचा : Battle of Karnal : भारतातील मुघल सत्तेचा अंत कसा झाला? कर्नालच्या लढाईत नेमकं काय घडलं?

या चित्रपटाचे २०२५ च्या रॉटरडॅम आंतरराष्ट्रीय चित्रपट महोत्सवात (IFFR) नुकतेच प्रदर्शन झाले. महोत्सवाच्या कागदपत्रांमध्ये असे नमूद केले की, “बी. आर. पंथुलू यांचे ‘गेवाकलर’ कालखंडातील महाकाव्य ‘वीरपांडीया कट्टबोम्मन’मध्ये १८व्या शतकातील दक्षिण भारतीयने प्रमुखाने ईस्ट इंडिया कंपनीविरुद्ध आवाज उठवला होता. या चित्रपटाचा तमिळ नागरिकांच्या मनावर इतका प्रभाव पडला की, चित्रपटातील माहितीने सर्व तथ्यात्मक माहिती असलेल्या कथांना झाकून टाकलं. आज कट्टबोम्मन यांची वीरता मुख्यतः शिवाजी गणेशन यांच्या अभिनयामुळे घराघरात पोहचली आहे. १९६० मध्ये काहिरा येथील दुसऱ्या आफ्रो-आशियाई चित्रपट महोत्सवात शिवाजी गणेशन यांना सर्वोत्तम अभिनेता पुरस्कार प्रदान करण्यात आला होता.

‘भूमिका’ (हिंदी चित्रपट १९७७)

श्याम बेनेगल दिग्दर्शित ‘भूमिका’ हा चित्रपट स्मिता पाटील यांच्या प्रमुख भूमिकेसाठी ओळखला जातो. हा चित्रपट हंसा वाडकर यांच्या आत्मचरित्रावर आधारित आहे, ज्यांना १९४० च्या दशकात मराठी चित्रपटसृष्टीतील पहिल्या सुपरस्टार म्हणून ओळखलं जातं. वाडकर यांनी आपल्या बिओहेमियन आणि असामान्य जीवनशैलीसाठी तसेच त्यांच्या चढउतारांच्या वैयक्तिक जीवनात विशेष ओळख मिळवली. मराठी चित्रपटांमध्ये भक्तिसंगीत आणि ‘तमाशा’ या प्रकारांमध्ये त्यांचे मोठे योगदान आहे.

‘भूमिका’ या चित्रपटामुळे वास्तववादी बायोपिकचा मार्ग मोकळा केला. या चित्रपटाची झलक ‘महानटी’ (२०१८) या तेलुगू चित्रपटात पाहता येते, जो अभिनेत्री सावित्री यांच्या जीवनावर आधारित आहे. उल्लेखनीय म्हणजे, ‘भूमिका’ आणि ‘महानटी’ या दोन्ही चित्रपटांतील प्रमुख अभिनेत्री स्मिता पाटील आणि कीर्ती सुरेश यांना सर्वोत्कृष्ट अभिनेत्रीचा राष्ट्रीय पुरस्कार मिळाला आहे.

‘१९२१’ (मल्याळम, १९८८)

मम्मुट्टी, सुरेश गोपी, मुकेश, उर्वशी आणि मधू यांची प्रमुख भूमिका असलेला ‘१९२१’ हा चित्रपट एका युद्धावर आधारित आहे. १९२१-२२ मध्ये मद्रास प्रेसिडेन्सी अंतर्गत असलेल्या मलबार प्रदेशात ‘मप्पिला उठाव’ झाला होता. मुस्लीम भाडेकरूंच्या नेतृत्वाखालील या उठावाने स्थानिक हिंदू जमीनदार आणि ब्रिटीश वसाहतवादी राजवटीचा विरोध केला होता. चित्रपटाचे कथानक पहिल्या महायुद्धातील एक माजी सैनिक खादर यांच्या दृष्टिकोनातून मांडले आहे, ज्यांनी मप्पिला बंडखोरांच्या संघात सामील होऊन उठावात भाग घेतला होता. चित्रपटातील घटनांमध्ये ऐतिहासिक सत्यता आहे, परंतु त्याची प्रस्तुती काल्पनिक आहे. या इतिहासावर शास्त्रीय चर्चाही झाली आणि चित्रपटाच्या प्रकाशनानंतर त्याला प्रशंसा मिळाली.

स्वातंत्र्य चळवळीवर आधारित चित्रपट यशस्वी ठरले आहेत. उदाहरणार्थ, विकी कौशलच्या प्रमुख भूमिकेतील ‘छावा’ या चित्रपटाने प्रेक्षक आणि समीक्षकांची प्रशंसा मिळवली आहे. याशिवाय, ‘उरी: द सर्जिकल स्ट्राइक’ (२०१९) आणि ‘रंग दे बसंती’ (२००६) सारखे चित्रपटही स्वातंत्र्य चळवळीच्या कथा प्रभावीपणे मांडतात. ‘डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर’ हा २००० साली प्रदर्शित झालेला मराठी चित्रपट आहे, ज्याचे दिग्दर्शन जब्बार पटेल यांनी केले आहे. चित्रपटात डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांची भूमिका प्रसिद्ध अभिनेता मामूट्टी यांनी साकारली आहे.

‘अल्लुरी सीताराम राजू’ हा १९७४ साली प्रदर्शित झालेला तेलुगू भाषेतील ऐतिहासिक बायोपिक चित्रपट आहे, ज्याचे दिग्दर्शन व्ही. रामचंद्र राव यांनी केले आहे. या चित्रपटात कृष्णा मुख्य भूमिकेत आहेत. ‘रंग दे बसंती’ हा २००६ साली प्रदर्शित झालेला हिंदी भाषेतील चित्रपट भगतसिंग, चंद्रशेखर आझाद, राजगुरू यांच्या जीवनावर आधारित आहे. हा चित्रपट भारतातील तरुणांना जागरूक करण्याचा प्रयत्न करतो आणि स्वातंत्र्य लढ्यातील बलिदानांची आठवण करून देतो.

‘अन्नामय्या’ (तेलुगू, १९९७)

‘अन्नामय्या’ हा तेलुगू चित्रपट असून यामध्ये अभिनेता नागार्जुन यांनी अनमाचार्याची भूमिका साकारली आहे. अनमाचार्य हे १५ व्या शतकातील संत आणि संगीतकार होते, ज्यांनी भारतीय उपखंडात ‘कीर्तन’ किंवा धार्मिक संगीत सादरीकरणाची परंपरा सुरू केली. त्यांना ‘आंध्र पद कविता पितामह’ (आंध्र गीत लेखनाचे पितामह) असेही संबोधले जाते. द गारलँड एन्सायक्लोपीडिया ऑफ वर्ल्ड म्युझिक (१९९९) मध्ये समाविष्ट असलेल्या ‘धार्मिक आणि भक्ती संगीत: द सदर्न रिजन’ या निबंधात विल्यम जॅक्सन लिहितात की, १५ व्या शतकात जात-आधारित श्रेणी व्यवस्थेचा विरोध करणारे अन्नामाचार्य हे पहिले धार्मिक विचारवंत होते. धार्मिक नेत्यांच्या जीवनाचे वर्णन करणारे इतर लोकप्रिय भारतीय चित्रपटांमध्ये जगद्गुरू आदि शंकराचार्य (२०१३) आणि विश्वगुरू (२०१७) यांचा समावेश आहे, ज्यात सामाजिक सुधारक नारायण गुरु यांच्या जीवनावर आधारित कथा आहे.

हेही वाचा : Obesity In India : भारतीय मुलांमध्ये लठ्ठपणा का वाढतोय? त्यावर मात कशी करावी?

जोधा अकबर (हिंदी, २००८)

मुघल सम्राटांच्या जीवनावर आधारित अनेक हिंदी चित्रपट तयार करण्यात आले आहेत. विशेषतः बॉलीवूडमध्ये. मुघल-ए-आझम (१९६०) हा आतापर्यंतच्या सर्वोत्कृष्ट हिंदी चित्रपटांपैकी एक मानला जातो. यानंतर २००८ साली प्रदर्शित झालेला ‘जोधा अकबर’ या हिंदी ऐतिहासिक चित्रपटानेही प्रेक्षकांच्या मनावर राज्य केलं आहे. या चित्रपटाचे दिग्दर्शन आशुतोष गोवारीकर यांनी केले आहे. चित्रपटात हृतिक रोशन आणि ऐश्वर्या राय बच्चन यांनी प्रमुख भूमिका साकारल्या आहेत. चित्रपटाची कथा मुघल सम्राट अकबर आणि हिंदू राजपूत युवराज्ञी जोधाबाई यांच्या प्रेमकथेवर आधारित आहे.

‘जोधा अकबर’ चित्रपटाच्या प्रदर्शनानंतर काही वादही निर्माण झाले होते. राजपूत समुदायाने या चित्रपटाला मोठा विरोध केला होता. त्यानंतर काही राज्यांमध्ये जोधा अकबरवर बंदीही घालण्यात आली. परंतु नंतर सर्वोच्च न्यायालयाच्या निर्णयानंतर बंदी उठवण्यात आली. ‘जोधा अकबर’ हा २००८ मध्ये सर्वाधिक कमाई करणारा चौथा चित्रपट ठरला होता. या चित्रपटाच्या यशामुळे त्याच नावाची हिंदी टेलिव्हिजन मालिकाही सुरू झाली, ज्यामध्ये परिधी शर्मा आणि रजत टोकस यांनी मुख्य भूमिका साकारल्या होत्या. दरम्यान, प्रेक्षक किंवा समीक्षकांकडून चांगला प्रतिसाद न मिळालेल्या चित्रपटांमध्ये ‘सम्राट पृथ्वीराज’ (२०२२), ‘पानिपत’ (२०१९) आणि ‘मंगल पांडे: द रायझिंग’ (२००५) यांचा समावेश आहे. चित्रपटांव्यतिरिक्त, इतिहासावर आधारित टीव्ही शो आणि पुस्तकेदेखील लोकप्रिय झाली आहेत.