केंद्रीय अर्थमंत्री निर्मला सीतारामन सोमवारी अर्थसंकल्पीय अधिवेशनाच्या पहिल्या दिवशी संसदेत आर्थिक सर्वेक्षण मांडणार आहेत. आर्थिक सर्वेक्षण हे अर्थव्यवस्थेचे वार्षिक रिपोर्ट कार्ड आहे जे प्रत्येक क्षेत्राच्या कामगिरीचे परीक्षण करते आणि नंतर भविष्यातील हालचाली सुचवते. राष्ट्रपती रामनाथ कोविंद यांच्या संसदेच्या दोन्ही सभागृहांना नेहमीच्या भाषणानंतर लवकरच ते सर्वेक्षण सादर केले जाईल. पुढील आर्थिक वर्षासाठी अंदाजे ९ टक्के वाढीचा अंदाज देत आर्थिक सर्वेक्षण एकाच खंडात असेल अशी अपेक्षा आहे.
आर्थिक सर्वेक्षण कोण तयार करतो?
महत्त्वपूर्ण दस्तऐवज मुख्य आर्थिक सल्लागार (CEA) द्वारे तयार केला जातो, परंतु यावर्षी, हे मुख्य आर्थिक सल्लागार आणि इतर अधिकार्‍यांनी केले होते कारण डिसेंबरमध्ये कृष्णमूर्ती सुब्रमण्यम यांच्या कार्यकाळानंतर हे पद रिक्त होते. गेल्या काही वर्षांत आर्थिक सर्वेक्षण दोन खंडांमध्ये सादर करण्यात आले आहे. अरविंद सुब्रमण्यम यांनी CEA म्हणून कार्यभार स्वीकारल्यापासून ही प्रथा सुरू झाली आणि त्यांचे उत्तराधिकारी केव्ही सुब्रमण्यम यांनी ती सुरू ठेवली.परंतु या वर्षी, सीईएचे पद रिक्त असल्याने सर्वेक्षण एकाच प्रमाणात होणे अपेक्षित आहे.
अर्थसंकल्पाच्या एक दिवस आधी का मांडला जातो?
भारताच्या स्वातंत्र्यानंतर एक दशकाहून अधिक काळ, अर्थसंकल्पासोबत आर्थिक सर्वेक्षण सादर केले गेले. १९६४ मध्ये या दोघांचा संबंध काढून टाकण्यात आला आणि आर्थिक सर्वेक्षण अगोदरच जाहीर करण्यात आले. ही प्रथा चालू ठेवली आहे कारण सर्वेक्षण अर्थसंकल्पाला संदर्भ देते. येथे हे लक्षात घेण्यासारखे आहे की सर्वेक्षण सादर करणे सरकारवर बंधनकारक नाही आणि पहिल्या खंडात सादर केलेल्या शिफारसी सरकारवर बंधनकारक नाहीत.
आर्थिक सर्वेक्षणाचे महत्त्व काय?
अर्थसंकल्पापूर्वी सर्वाधिक पाहिल्या गेलेल्या आकड्यांपैकी एक, आर्थिक सर्वेक्षण पुढील आर्थिक वर्षासाठी सकल देशांतर्गत उत्पादनाचा (जीडीपी) अंदाज आहे. त्यात देशाच्या आर्थिक स्थितीची महत्त्वपूर्ण माहिती आहे. या महामारीच्या प्रभावातून देश सावरत असताना आशावादाचा किरण चालू वर्षाच्या आर्थिक सर्वेक्षणात ठळकपणे दिसण्याची शक्यता आहे. नॅशनल स्टॅटिस्टिकल ऑफिस (NSO) च्या आगाऊ अंदाजानुसार, भारताच्या अर्थव्यवस्थेत चालू आर्थिक वर्षात ९.२ टक्के वाढ अपेक्षित आहे, जी रिझर्व्ह बँकेने वर्तवलेल्या ९.५ टक्क्यांपेक्षा थोडी कमी आहे.
विश्लेषण: देशाच्या जमापुंजीचे गणित ठरवणारा अर्थसंकल्प कसा तयार होतो? कशी असते ही प्रक्रिया?
आर्थिक सर्वेक्षणाच्या थीम
प्रत्येक आर्थिक सर्वेक्षणाची एक थीम असते. गेल्या वर्षी, थीम होती जीवन आणि उपजीविका वाचवणे. २०१७-१८ मध्ये थीम महिला सक्षमीकरण होती.
आर्थिक सर्वेक्षण कोण तयार करतो?
महत्त्वपूर्ण दस्तऐवज मुख्य आर्थिक सल्लागार (CEA) द्वारे तयार केला जातो, परंतु यावर्षी, हे मुख्य आर्थिक सल्लागार आणि इतर अधिकार्‍यांनी केले होते कारण डिसेंबरमध्ये कृष्णमूर्ती सुब्रमण्यम यांच्या कार्यकाळानंतर हे पद रिक्त होते. गेल्या काही वर्षांत आर्थिक सर्वेक्षण दोन खंडांमध्ये सादर करण्यात आले आहे. अरविंद सुब्रमण्यम यांनी CEA म्हणून कार्यभार स्वीकारल्यापासून ही प्रथा सुरू झाली आणि त्यांचे उत्तराधिकारी केव्ही सुब्रमण्यम यांनी ती सुरू ठेवली.परंतु या वर्षी, सीईएचे पद रिक्त असल्याने सर्वेक्षण एकाच प्रमाणात होणे अपेक्षित आहे.
अर्थसंकल्पाच्या एक दिवस आधी का मांडला जातो?
भारताच्या स्वातंत्र्यानंतर एक दशकाहून अधिक काळ, अर्थसंकल्पासोबत आर्थिक सर्वेक्षण सादर केले गेले. १९६४ मध्ये या दोघांचा संबंध काढून टाकण्यात आला आणि आर्थिक सर्वेक्षण अगोदरच जाहीर करण्यात आले. ही प्रथा चालू ठेवली आहे कारण सर्वेक्षण अर्थसंकल्पाला संदर्भ देते. येथे हे लक्षात घेण्यासारखे आहे की सर्वेक्षण सादर करणे सरकारवर बंधनकारक नाही आणि पहिल्या खंडात सादर केलेल्या शिफारसी सरकारवर बंधनकारक नाहीत.
आर्थिक सर्वेक्षणाचे महत्त्व काय?
अर्थसंकल्पापूर्वी सर्वाधिक पाहिल्या गेलेल्या आकड्यांपैकी एक, आर्थिक सर्वेक्षण पुढील आर्थिक वर्षासाठी सकल देशांतर्गत उत्पादनाचा (जीडीपी) अंदाज आहे. त्यात देशाच्या आर्थिक स्थितीची महत्त्वपूर्ण माहिती आहे. या महामारीच्या प्रभावातून देश सावरत असताना आशावादाचा किरण चालू वर्षाच्या आर्थिक सर्वेक्षणात ठळकपणे दिसण्याची शक्यता आहे. नॅशनल स्टॅटिस्टिकल ऑफिस (NSO) च्या आगाऊ अंदाजानुसार, भारताच्या अर्थव्यवस्थेत चालू आर्थिक वर्षात ९.२ टक्के वाढ अपेक्षित आहे, जी रिझर्व्ह बँकेने वर्तवलेल्या ९.५ टक्क्यांपेक्षा थोडी कमी आहे.
विश्लेषण: देशाच्या जमापुंजीचे गणित ठरवणारा अर्थसंकल्प कसा तयार होतो? कशी असते ही प्रक्रिया?
आर्थिक सर्वेक्षणाच्या थीम
प्रत्येक आर्थिक सर्वेक्षणाची एक थीम असते. गेल्या वर्षी, थीम होती जीवन आणि उपजीविका वाचवणे. २०१७-१८ मध्ये थीम महिला सक्षमीकरण होती.
