रमीज राजा यांची गुरुवारी (२२ डिसेंबर) पाकिस्तान क्रिकेट बोर्डाच्या (पीसीबी) अध्यक्षपदावरून हकालपट्टी करण्यात आली. पाकिस्तानमध्ये नुकत्याच पार पडलेल्या कसोटी मालिकेत इंग्लंडविरुद्ध संघाचा मानहानीकारक पराभव झाल्यानंतर त्यांची हकालपट्टी झाली असली, तरीही या गोष्टीमागे अनेक खोलवर कारणे आहेत.
२६ डिसेंबर रोजी त्यांच्या चॅनेलवरील YouTube लाइव्ह स्ट्रीममध्ये, त्यांनी चाहत्यांशी संवाद साधला आणि या प्रकरणावर भाष्य केले. तो म्हणाला, “जेव्हा तुमचा कार्यकाळ तीन वर्षांचा असेल आणि एका वर्षानंतर तुम्हाला राजकीय नियुक्तीसाठी बाजूला केले जाईल, तेव्हा राजकीय हस्तक्षेपामुळे क्रिकेटचे नुकसान होईल. जेव्हा सातत्य नसते आणि लोकांना बॅकडोअर एंट्रीने आणले जाते, तेव्हा या खेळाची कोणत्या प्रकारची पातळी राहील? या प्रसंगी क्रिकेट बोर्डाच्या कार्यालयावर काही माणसांनी हल्ला केला आणि एफआयए (पाकिस्तानची फेडरल इन्व्हेस्टिगेशन एजन्सी) ने कार्यालयावर छापा टाकला आहे असे वाटले.”
द डॉनच्या वृत्तानुसार, पीसीबी निवडणुका होईपर्यंत पुढील चार महिन्यांसाठी नजम सेठी आता नवीन १४ सदस्यीय समितीचे नेतृत्व करतील ज्यात माजी पाकिस्तानी क्रिकेटपटू शाहिद आफ्रिदी आणि सना मीर यांचा समावेश आहे. १९८४ ते १९९७ दरम्यान पाकिस्तानसाठी २५० हून अधिक सामने खेळलेल्या राजाने २०२१ मध्ये एहसान मणीकडून पदभार स्वीकारला होता.
वरवर पाहता हा त्यांचा यशस्वी कार्यकाळ वाटतो का?
पाकिस्तानबाहेरील अनेक क्रिकेट चाहत्यांना, रमीज राजाचा छोटा कार्यकाळ बऱ्यापैकी यशस्वी वाटू शकतो. त्याच्या नेतृत्वाखाली, पाकिस्तानने गेल्या दशकातील सर्वात मोठ्या आंतरराष्ट्रीय दौर्‍यांचे आयोजन केले आहे. २००९ मध्ये लाहोरमध्ये श्रीलंकेच्या संघावर हल्ला झाल्यापासून अनेक संघ आणि खेळाडू पाकिस्तानमध्ये खेळण्यास इच्छुक नव्हते. सुरक्षेच्या कारणास्तव २०२१ मध्ये इंग्लंड आणि न्यूझीलंडने त्यांचे दीर्घ-निर्धारित दौरे रद्द करण्याचा निर्णय घेतला असला तरीही, रमीज राजाने ऑस्ट्रेलियन लोकांना २०२२ मध्ये दौरा करण्यासाठी पटवून दिले, १९९८ नंतर पहिल्यांदाच इंग्लिश आणि किवींनी पाकिस्तान दौरा केला. रमीज राजाने नियुक्तीनंतर लगेचच १९२ देशांतर्गत करार केलेल्या खेळाडूंचे पगार तसेच माजी क्रिकेटपटूंच्या पेन्शनमध्येही वाढ केली, ज्यामुळे काही लोकांकडून त्यांची प्रशंसा झाली.
प्रथम श्रेणी प्रणालीच्या सखोल समस्या
तथापि, रमीज राजाची हकालपट्टी पाकिस्तान क्रिकेटमधील मोठ्या प्रणालीच्या समस्यांमुळे होते. बर्‍याच निरीक्षकांच्या मते, राजा यांची वाढती लोकप्रियता आणि अखेरीस काढून टाकण्यामागील सर्वात मोठा घटक म्हणजे २०१९ ची बहुचर्चित घटना आणि पाकिस्तानच्या देशांतर्गत क्रिकेटमध्ये केलेले आमूलाग्र बदल आहेत.
२०१९ पूर्वी, कायद-ए-आझम ट्रॉफी, पाकिस्तानची प्रमुख प्रथम श्रेणी स्पर्धा, यामध्ये १६ संघ होते – आठ प्रादेशिक संघ आणि आठ विभागीय संघ (जसे की हबीब बँक लिमिटेड किंवा जल आणि ऊर्जा विकास प्राधिकरण). या स्पर्धेत विभागीय संघ नवोदित क्रिकेटपटूंना केवळ अधिक संधी देणार नाहीत तर त्यांच्या आर्थिक सुरक्षिततेची हमीही देतील.
२०१९ मध्ये, तत्कालीन पंतप्रधान इम्रान खान यांच्या पाकिस्तानच्या देशांतर्गत स्पर्धा सुधारण्याच्या दृष्टिकोनाचा एक भाग म्हणून, सर्व विभागीय संघ काढून टाकण्यात आले आणि देशांतर्गत स्पर्धा केवळ सहा संघांवर कमी करण्यात आली. असे वाटले होते की कमी संघ असल्याने स्पर्धा उंचावेल आणि परिणामी अधिक पैसे कमावत चांगले क्रिकेटपटू विकसित होतील.
मात्र, या निर्णयामुळे शेकडो क्रिकेटपटू तसेच इतर कर्मचारी (पिच क्युरेटर, प्रशिक्षक) एक अनिश्चित स्थितीत आहेत, अनेकांनी स्वत:ला टिकवण्यासाठी इतर व्यवसायांकडे वळले. हा निर्णय रमीज राजा येण्यापूर्वीचा असला तरी या निर्णयाविरुद्ध मोठा असंतोष पसरला होता. महत्त्वाची गोष्ट म्हणजे, विविध कारणांमुळे, त्यांच्यामधील नाराजीचे केंद्र मध्यवर्ती असल्याने, सहा संघांसह नवीन स्वरूपाने अपेक्षित नफा मिळवून दिला नाही.
सिकोफंसी, केंद्रीकरणाचे आरोप
सहा-संघीय फॉर्मेटला समर्थक मिळाले नाहीत, परंतु त्याचा गूढपणा आणि त्यावरील अति-केंद्रीकरणाच्या आरोपांनी सिस्टमला आणखी बिघडवले. २०१९ मध्ये ईएसपीएन क्रिकइन्फो च्या लेखानुसार, “प्रांतांना प्रांतीय क्रिकेट संघटनांमध्ये बदलण्याचा हेतू आहे. असोसिएशन एका व्यवस्थापन समितीद्वारे चालविली जाईल, प्रत्येकाचे स्वतःचे मुख्य कार्यकारी अधिकारी असतील. सर्व सहा संघटना त्या प्रांतातील सर्व क्रिकेट तळागाळापासून चालवण्यासाठी जबाबदार कायदेशीर संस्था बनतील, ज्यात १३ वर्षांखालील, १६ वर्षाखालील, १९ वर्षाखालील आणि क्लब/शालेय क्रिकेटचा समावेश आहे.” तथापि, प्रत्यक्षात, निधीच्या अत्यावश्यकतेमुळे आणि अधिकार्‍यांच्या कथित नियुक्तीमुळे पीसीबी या नवीन प्रांतीय संघटनांवर लक्षणीय नियंत्रण ठेवत आहे. पाकिस्तानी क्रिकेट चाहत्यांच्या प्रमुख मागण्यांपैकी एक म्हणजे पाकिस्तानातील सर्व क्रिकेट संस्थांच्या कामकाजाचे लोकशाहीकरण करणे.
फाटके तोंड आणि लोकांना बोलायला चर्चा
रमीज राजाच्या फाटक्या तोंडाने त्यांनी रोजच्या बातम्यांमध्ये स्थान मिळविले असेल, परंतु यामुळे देश किंवा परदेशात त्यांचे बरेच चाहते नाराज झाले. बीसीसीआय आणि भारतीय क्रिकेटवरील त्यांच्या टिप्पण्यांमुळे भारतीय चाहत्यांना संताप आला, तर पाकिस्तानीही यांच्या बोलण्याला कंटाळले. अनेकांसाठी, त्यांनी अनावश्यक वादाला तोंड दिले , सोशल मीडियावर आणि बाहेर पत्रकार किंवा चाहत्यांशी गुंतले आणि पीसीबी अध्यक्षांच्या कार्यालयाची बदनामी केली.
शिवाय, रमीज राजा यांची पीसीबी मध्ये नियुक्ती होण्यापूर्वी, ते पाकिस्तानी क्रिकेटचे शासन कसे चालते यावर स्पष्ट टीका करत होते, संधी मिळाल्यास आमूलाग्र सुधारणांचे आश्वासन दिले होते. जेव्हा तो स्वतःची अनेक आश्वासने पूर्ण करण्यात अयशस्वी ठरला तेव्हा त्याचा पूर्वीचा धाडसीपणा त्याच्याकडे परत आला. रमीज राजाने पाकिस्तानच्या क्रिकेट इकोसिस्टममधील पूर्वीच्या विभागीय संघ चालवणाऱ्या संस्थांपासून ते पाकिस्तान सुपर लीग मधील संघ मालकांपर्यंत अनेक लोकांना दूर केले. त्याच्या लढाऊ स्वभावामुळे त्याचे मीडियाशी कायम तुफानी संबंध राहिले.
एक मोठा राजकीय खेळ
इम्रान खान पंतप्रधानपदावरून गेल्यापासून रमीज राजा यांच्या हातून पद निसटताना दिसत होते. पाकिस्तानचे पंतप्रधान हे पीसीबीचे पदसिद्ध संरक्षक आहेत आणि त्यांचा पाकिस्तान क्रिकेटवर मोठा प्रभाव आहे. ऐतिहासिकदृष्ट्या, देशातील शासन बदलांमुळे क्रिकेट बोर्डात नेहमीच मोठे बदल झाले आहेत. रमीज राजा आणि त्यांचे पूर्ववर्ती एहसान मणी हे इम्रान खान नियुक्त होते. या दोन अध्यक्षांच्या कार्यकाळात जे आमूलाग्र बदल घडले ते इम्रान खान यांची पाकिस्तानी क्रिकेटबद्दलची दृष्टी प्रतिबिंबित करते.
इम्रान खान यांच्या हकालपट्टीमुळे ही दृष्टीही बदलली आहे. सत्तेवर आल्यानंतर जवळजवळ लगेचच, नवीन पंतप्रधान शेहबाज शरीफ यांनी स्पर्धा पुनरुज्जीवित करण्यासाठी देशभरातील विभागीय खेळांवरील बंदी उठवली – इम्रान खान यांनी या संघांना प्रथम स्थानावरून काढून टाकण्याचे हेच कारण सांगितले.
आता पाकिस्तान क्रिकेटचे पुढे काय?
अंतरिम अध्यक्ष नजम सेठी हे शेहबाज शरीफ यांच्या राजवटीला पाठिंबा देत आहेत. ते यापूर्वी २०१३ ते २०१८ दरम्यान पीसीबीचे अध्यक्ष आणि सीईओ होते, इम्रान खान यांनी देशाची सत्ता हाती घेतल्यानंतर राजीनामा दिला होता. सेठीचा मागील कार्यकाळ बहुतेकांना २०१६ मध्ये पीएसल च्या स्थापनेसाठी त्यांनी दिलेल्या योगदानासाठी अनुकूलपणे स्मरणात आहे.
सेठीच्या नेतृत्वाखाली, पीएसल हा आयसीसी महसूल वाटणीनंतर पीसीबी साठी निधीचा दुसरा सर्वात मोठा स्रोत बनला. आज, ही जगातील सर्वात स्पर्धात्मक टी२० लीग म्हणून ओळखली जाते जी आयपीएल नंतर दुस-या क्रमांकावर आहे. नजम सेठी २०१४ च्या घटनेचे पुनरुज्जीवन करण्याच्या प्रभारी १४ सदस्यीय समितीचे नेतृत्व करत आहेत, जे २०१९ मध्ये आणलेले सर्व बदल पूर्ववत करेल. मुख्य निवडकर्ता मोहम्मद वसीम यांना देखील काढून टाकण्यात आले आहे, त्या ऐवजी माजी दिग्गज खेळाडू शाहिद आफ्रिदीने राष्ट्रीय संघाची जबाबदारी घेतली आहे.
नजम सेठी यांनीही आगामी काळात कोचिंग बदलाचे संकेत दिले आहेत. सध्या, पीसीबी अनेक आव्हाने पाहत आहे, भारताने आशिया चषक आपल्या भूमीवर खेळण्यास नकार दिल्यापासून ते त्याच्या विचित्र खेळपट्ट्यांवरच्या स्थितीचे आणि उदासीन क्रिकेटची वाढती टीकेपर्यंत. नजम सेठी पाकिस्तानी क्रिकेटला अधिक चांगल्या स्थितीत नेऊ शकतात की नाही हे येणारा काळच सांगेल.
