डोलो-६५० या लोकप्रिय औषधाची निर्मिती करणाऱ्या मायक्रो लॅब्स लिमिटेड, बंगळुरूच्या कार्यालयावर प्राप्तिकर विभागाने (इन्कम टॅक्स रेड) बुधवारी छापा टाकला. प्राप्तिकर विभागाच्या २० अधिकाऱ्यांनी बंगळुरूच्या रेसकोर्स रोडवर असलेल्या फार्मास्युटिकल कंपनीच्या आवारात छापा टाकला होता. यासोबतच कंपनीचे प्रमुख दिलीप सुराणा आणि संचालक आनंद सुराणा यांच्या घरावरही छापा टाकण्यात आला आहे. या फार्मा कंपनीवर करचुकवेगिरीचा आरोप आहे. अशा परिस्थितीत अनेकांच्या मनात प्राप्तिकर विभागाचा छापा म्हणजे काय? प्राप्तिकर विभागाचे छापे कसे पडतात? ज्याच्यावर पडतो तो काय करू शकतो? असे प्रश्न निर्माण होतात.
इन्कम टॅक्स रेड म्हणजे काय?
प्राप्तिकर विभागाची छापा टाकण्याची कारवाई ही प्राप्तिकर कलम १३२ अंतर्गत येते. या अंतर्गत अधिकारी कोणत्याही व्यक्तीच्या व्यवसायावर किंवा घरावर कुठेही छापा टाकू शकतात. छापा कधीही होऊ शकतो आणि कितीही काळ टिकू शकतो. काही चुकीचे आढळल्यास जप्तीची कारवाईही होऊ शकते. संपूर्ण परिसरात हजर असलेल्या कोणत्याही व्यक्तीचा पोलिसांच्या मदतीने शोध घेता येतो. छाप्यांदरम्यान, अधिकारी माहिती मिळविण्यासाठी कुलूप देखील तोडू शकतात.
कधी आणि का पडतो प्राप्तिकर विभागाचा छापा?
वित्त मंत्रालयाच्या अंतर्गत येणाऱ्या प्राप्तिकर विभाग, केंद्रीय प्रत्यक्ष कर मंडळ आणि अंमलबजावणी संचालनालय (ईडी) यांसारख्या तपास यंत्रणा कर न भरणाऱ्या लोकांवर लक्ष ठेवतात. ज्या लोकांचा कर आणि कमाई वेगळी आहे किंवा ज्यांच्यावर करचुकवेगिरीचा संशय आहे अशा लोकांवरही नजर ठेवली जाते. अनेक वेळा या तपास यंत्रणांना कुठूनतरी एखादी व्यक्ती कर चुकवत असल्याची किंवा काळा पैसा गोळा करत असल्याची सूचनाही मिळते. अशा स्थितीत त्याच्यावर नजर ठेवली जाते आणि मग योग्य संधी मिळताच छापा टाकला जातो.
छापा कसा टाकला जातो?
प्राप्तिकर विभागाचा हा प्रयत्न असतो की, अशा वेळी छापे टाकले जातात, की ज्या व्यक्तीला त्याची माहिती नसते, त्यामुळे त्याला सावरण्याची संधीही मिळत नाही. बहुतेक छापे पहाटे किंवा रात्री उशिरा मारले जातात, जेणेकरून आरोपीच्या घरापर्यंत लवकर पोहोचता येऊ शकते आणि काही समजण्यापूर्वीच त्याला पकडता येऊ शकते. घराची झडती घेण्यासाठी छापा टाकणारे पथक वॉरंटसह आहे. छापे टाकले जातात तेव्हा, अधिकाऱ्यांसोबत पोलीस दल आणि काहीवेळा निमलष्करी दल सोबत असते जेणेकरून कोणतीही अनुचित घटना घडू नये. छापेमारी २-३ दिवस चालू शकते आणि या काळात घरात किंवा कार्यालयात उपस्थित असलेले लोक आयकर अधिकार्‍यांच्या परवानगीशिवाय बाहेर जाऊ शकत नाहीत. अधिकारी छापे टाकतात आणि त्यांच्याकडून सर्व वस्तू काढून घेतात.
अधिकारी काय जप्त करू शकत नाहीत?
जर छापा एखाद्या दुकानात किंवा शोरूमवर टाकला, तर तेथे विक्रीसाठी ठेवलेला माल जप्त करता येत नाही, त्याची नोंद फक्त कागदपत्रांमध्ये करता येते. काही प्रकरणांमध्ये त्या वस्तूशी संबंधित कागदपत्रे जप्त केली जाऊ शकतात. दुकानातून किंवा घरातून मोठी रक्कम किंवा सोने किंवा इतर काही सापडल्यास, जर त्याची मालकी असलेल्या व्यक्तीने त्याची कागदपत्रे दाखवली, तर ती वस्तू जप्त करता येत नाही.
छापा टाकल्यावर कोणते अधिकार आहेत?
तुम्ही छापा टाकणाऱ्या अधिकाऱ्यांना वॉरंट तसेच ओळखपत्र दाखवण्यास सांगू शकता. दुसरीकडे छापा टाकणाऱ्या पथकाला घरातील महिलांची झडती घ्यायची असेल तर त्यासाठी महिला कर्मचाऱ्यांची आवश्यकता असते. जर सर्व पुरुष असतील, तर अधिकार्‍यांना महिलेच्या कपड्यात काहीतरी लपविल्याचा संशय आला तरीही तो घरातल्या महिलेची झडती घेऊ शकत नाही. तुम्हाला जेवण्यापासून किंवा मुलांच्या शाळेच्या बॅग तपासल्यानंतर आयकर अधिकारी त्यांना शाळेत जाण्यापासून रोखू शकत नाहीत.
