एक फोटो आणि नाव… जगाला एवढीच ओळख असणारा ‘तालिबान’चा म्होरक्या आणि त्याच्याबद्दलचं गूढ

कधी झाला तालिबानचा नेता?

एनडीटीव्हीने दिलेल्या वृत्तानुसार तालिबानचा मुख्य प्रवक्ता जबनुल्लाह मुजाहिदने अखुंदजादा हा कंदाहारमध्ये असल्याची माहिती दिली आहे. अखुंदजादा हा सुरुवातीपासून येथेच वास्तव्यास असल्याचं सांगण्यात आलं आहे. तसेच आता देशामध्ये तालिबानची सत्ता आल्यानंतर हिबातुल्लाह पहिल्यांदाच सार्वजनिकरित्या जगासमोर येणार आहे. अखुंदजादा हा संघटनेमध्ये कमांडर पदावर असून २०१६ पासून तो तालिबानचं नेतृत्व करतोय. ज्यावेळेस तालिबान आता संपुष्टात येत आहे असं वाटतं होतं तेव्हाच अखुंदजादाच्या हातात संघटनेचं नेतृत्व आलं. त्याने या संघटनेची बांधणी करुन अखेर अफगाणिस्तानच्या सैन्याला पराभूत करत देशात पुन्हा एकदा तालिबानचं राज्य आणण्यामध्ये मोलाची भूमिका बजावल्याचं सांगितलं जातं.

अद्याप जगासमोर आलाय एकच फोटो

अखुंदजादाबद्दल अफगाणिस्तानमध्ये मागील पाच वर्षांपासून गूढ कायम आहे. त्याच्याबद्दल येथील लोकांना फारच कमी माहिती असून देशाला संघर्षाच्या खाईत ढकलणाऱ्या तालिबानच्या या मुख्य नेत्याची दहशत मात्र फार आहे. अखुंदजादा सार्वजनिक कार्यक्रमांमध्ये दिसत नाही. केवळ इस्लाममधील महत्वाच्या दिवसांना त्याचा एखादा संदेश तालिबानच्या माध्यमातून जारी केला जातो. तालिबाननेच अखुंदजादाचा एक फोटो जारी केला होता. त्या फोटो व्यतिरिक्त अखुंदजादाबद्दल कोणतीही कागदपत्रं किंवा इतर माहिती उपलब्ध नाही. अखुंदजादा कधीच जनतेच्या समोर आलेला नाही असं सांगितलं जातं. ऑगस्टमध्ये देशातील सत्ता काबीज केल्यानंतरही तालिबानने अखुंदजादाबद्दलचं गूढ अद्याप कायम ठेवलं आहे. एकीकडे तालिबानला मदत करणाऱ्या वेगवेगळ्या गटांचे नेते काबूतमधील मशिदींमध्ये मोकळेपणे आपआपल्या गटांचा प्रचार करत असताना ज्यांनी सत्ता मिळवली त्या तालिबानचा म्होरक्या मात्र अद्यापही भूमिगत आहे.

तालिबानचा संस्थापक आणि गुप्तता…

तालिबानने आपल्या प्रमुख नेत्याबद्दल अशी गुप्तता बाळगण्याचा इतिहास फार जुना आहे. तालिबानचा संस्थापक मुल्ला मोहम्मद ओमर सुद्धा अशाच गूढ हलचाली आणि सार्वजनिक जिवनामध्ये सहभागी न होेण्यासाठी ओळखला जायचा. १९९० मध्ये तालिबानने पाहिल्यांदा सत्ता मिळवली तेव्हा तो काबूलमध्येच राहायला मात्र तो सार्वजनिकपणे फार कमी वेळा समोर यायचा. ओमर तर तालिबानच्या प्रतिनिधीमंडळाचीही भेट फार कमी वेळा घ्यायचा. कंधहारमध्ये ज्या ठिकाणी तालिबानची स्थापना करण्याचा निर्णय झाला तिथेच ओमर रहायचा. आजही ओमरचे शब्द हे तालिबान्यांकडून अलिखित कायद्याप्रमाणे मानले जातात. तालिबानमध्ये ओमर इतका मोठा नेता अद्याप झालेला नाही.

…म्हणून तो समोर येत नाही

आंतरराष्ट्रीय क्रायसेस समूहाचे आशियामधील प्रमुख लॉरल मिलर यांनी अखुंदजादाने ओमरप्रमाणेच एकटं राहण्याचा निर्णय घेतलाय. अखुंदजादाआधी तालिबानचा प्रमुख असणाऱ्या मुल्लाह अख्तर मंसूरचा अमेरिकेने केलेल्या ड्रोन हल्ल्यामध्ये मृत्यू झाल्यानंतर अखुंदजादाने सुरक्षेच्या दृष्टीकोनामधून अशाप्रकारचं जीवन स्वीकारल्याचं मिलर सांगतात. मिलर यांनी एएफपी या वृत्तसंस्थेशी बोलताना तालिबानच्या नेत्यांनी लवकरच त्यांचा मुख्य नेता म्हणजेच अखुंदजादा जगासमोर येणार असल्याचं म्हटलंय. अखुंदजादा मरण पावलाय अशा बातम्या अनेकदा येऊन गेल्या असून त्या बातम्या खोडून काढण्यासाठी तो जगासमोर येण्याची शक्यता आहे. मात्र जगासमोर आल्यानंतर अखुंदजादावरही मंसूरप्रमाणे वेळ येईल अशी भीती व्यक्त केली जात असल्याने तो जगासमोर येण्यासंदर्भात संभ्रमात असल्याचं सांगितलं जातंय.

अखुंदजादा समोरील आव्हानं…

अखुंदजादा हा मागील अनेक वर्षापासून कुठे आहे याबद्दल माहिती नसल्याने पाकिस्तान आणि अफगाणिस्तानमध्येही तो दिसून न आल्याने वेळोवेळी त्याच्याबद्दलच्या अनेक बातम्या समोर आले. काहींनी अखुंदजादाला करोनाचा संसर्ग झाल्याचं सांगितलं तर काहींनी तो बॉम्ब हल्ल्यात मेल्याचा दावा केला. मात्र हे सर्व दावे पुराव्यानिशी सिद्ध करता आले नाही. अखुंदजादाने आपली गोपनियता नाजूक काळामध्येही कायम ठेवण्यात यश मिळवलं. २०१५ मध्ये तालिबानने त्यांचा प्रमुख नेता मंसूरचा मृत्यू झाल्याचं अनेक वर्षे लपवून ठेवल्यानंतर अकेर जाहीर केलं. यानंतर सत्तेसाठी तालिबानमध्ये अंतर्गत कलह निर्माण झाला. या रक्तरंजित संघर्षामुळे तालिबानमध्ये फूट पडू लागली. मात्र त्यानंतर नेतृत्व करणाऱ्या अखुंदजादाने तालिबानला एकत्र आणण्यासाठी प्रयत्न केले. आता सत्ता आल्यानंतर तालिबानला मदत करणाऱ्या लहान मोठ्या गटांबरोबर सामंजस्य वाढवण्यासाठी तालिबान आणि अखुंदजादा प्रयत्न करतील असं सांगितलं जात आहे. हे काम आव्हानात्मक असल्याचं अफगाणिस्तानसंदर्भातील जाणकार सांगात.

…तर तालिबानमध्ये पडणार फूट? 

सत्तेची हाव तालिबानमधील अंतर्गत संघर्षाला पुन्हा खतपाणी घालू शकते. त्यामुळे मागील अनेक वर्षांच्या संघर्षानंतर मिळालेली सत्ता टीकवणे, अफगाणिस्तानमधील नागरिकांमध्ये विश्वास निर्माण करणे यासारखी मुख्य आव्हानं आता तालिबान आणि अखुंदजादासमोर आहेतच शिवाय तालिबानची एकजूट कायम कशी राहील यासाठीही अखुंदजाला काम करावं लागणार आहे.