कुख्यात कैद्यांच्या तुरुंगात ट्रम्प बेकायदा स्थलांतरितांना पाठवणार; काय आहे ग्वांटानामो बे?

या निर्णयानंतर अमेरिकेतील परदेशी नागरिक निराश झाले असून त्यांनी चिंता व्यक्त केली आहे. याचे कारण असे की, ग्वांटानामो लष्करी अटकेचे केंद्र म्हटले जाते. हे तुरुंग प्रामुख्याने दहशतवादाशी संबंधित गुन्ह्यांचा आरोप असलेल्या संशयितांना ठेवण्यासाठी ओळखले जाते. क्युबाचे अध्यक्ष मिगुएल डायझ-कॅनेल यांनी या योजनेला ‘क्रूरतेचे कृत्य’ म्हटले आहे. ग्वांटानामो बे आणि त्याच्या क्रूर इतिहासाविषयी जाणून घ्या.

हेही वाचा : अमेरिकन कंपन्यांची झोप उडवणारे ‘डीपसीक एआय’ वापरणे सुरक्षित आहे? जाणून घ्या चीनच्या चॅटबॉटविषयी महत्त्वपूर्ण गोष्टी

बेकायदा स्थलांतरितांसाठी ट्रम्प यांची गिटमो योजना काय आहे?

बुधवारी, डोनाल्ड ट्रम्प यांनी ग्वांतानामो बे येथे हजारो अनधिकृत स्थलांतरितांना ताब्यात घेण्याच्या योजनेची घोषणा केली, ज्याने अनेकांना अचंबित केले. ९/११ च्या हल्ल्यातील दहशतवादाच्या संशयितांना क्युबाच्या पूर्वेकडील याच कुख्यात लष्करी तुरुंगात ठेवण्यात आले होते. त्यांच्या योजनेबद्दल बोलताना ट्रम्प म्हणाले की, ही योजना आम्हाला स्थलांतरित गुन्हेगारी थांबवण्यासाठी एक महत्त्वपूर्ण पाऊल असेल.” याच पार्श्वभूमीवर एक कार्यकारी आदेश जारी करण्यात आला; ज्यामध्ये असे लिहिले आहे, “मी याद्वारे संरक्षण सचिव आणि होमलँड सिक्युरिटी सेक्रेटरी यांना नेव्हल स्टेशन ग्वांटानामो बे येथील स्थलांतरित ऑपरेशन सेंटरचा पूर्ण क्षमतेने विस्तार करण्यासाठी आवश्यक बाबी करण्याचे निर्देश देतो.

अमेरिकेमध्ये बेकायदा उपस्थित असलेल्या क्रूर गुन्हेगारी करणाऱ्या परदेशी लोकांना कैद करण्यासाठी ही जागा असेल. ते पुढे म्हणाले, “सीमेवरील आक्रमण थांबवण्यासाठी, गुन्हेगारी कार्टेल नष्ट करण्यासाठी आणि राष्ट्रीय सार्वभौमत्व पुनर्संचयित करण्यासाठी हा कार्यकारी आदेश जारी करण्यात आला आहे.” योजनेवर अद्याप संपूर्ण तपशील बाहेर आलेला नाही. नव्याने शपथ घेतलेले संरक्षण सचिव पीट हेगसेथ यांनी फॉक्स न्यूजला सांगितले की, ९/११ हल्ल्यात अटक करण्यात आलेल्या कैद्यांना जिथे ठेवण्यात आले आहे, त्या ठिकाणी स्थलांतरितांना ठेवले जाणार नाही. दरम्यान, टॉम होमन यांनी व्हाईट हाऊसच्या बाहेर पत्रकारांना सांगितले की, काही स्थलांतरितांना बेटावर नेले जाऊ शकते.

परंतु, यामुळे कार्यकर्त्यांनी या हालचालीवर आपला संताप व्यक्त केला आहे, तर क्युबाने या निर्णयाचा निषेध केला. त्यांचे परराष्ट्र मंत्री ब्रुनो रॉड्रिग्ज पॅरिला म्हणाले की, ही कल्पना मानवी स्थिती आणि आंतरराष्ट्रीय कायद्याचा अवमान दर्शवते. दरम्यान, सेंटर फॉर कॉन्स्टिट्युशनल राइट्सचे कार्यकारी संचालक व्हिन्सेंट वॉरन यांनी ‘न्यूयॉर्क टाईम्ला’ला सांगितले की, ट्रम्प यांच्या आदेशाने एक मुख्य संदेश दिला आहे की, “स्थलांतरित आणि आश्रय शोधणाऱ्यांना नवीन दहशतवादी धोका म्हटले जात आहे, त्यांना बेटाच्या तुरुंगात टाकून देण्यास पात्र असल्याचे सांगितले आहे, हे चुकीचे आहे.”

हेही वाचा : एक रुपयांच्या कंडोमवरही ट्रम्प यांनी घातली बंदी; गाझातील ५० दशलक्ष डॉलर्सचा कार्यक्रम रद्द; कारण काय?

ग्वांटानामोचा इतिहास काय?

क्युबातील नौदल तळ १८९८ पासून अमेरिकेच्या वापरात आहे. यूएस नेव्हीच्या मते, वॉशिंग्टन आणि हवाना यांच्यात १९०३ मध्ये ग्वांटानामो बे येथे ४५ चौरस मैल जमीन आणि पाण्यासाठी लीजवर स्वाक्षरी करण्यात आली होती. तीन दशकांनंतर, १९३४ मध्ये दोन्ही देशांदरम्यान करारावर स्वाक्षरी झाली. २००२ मध्ये राष्ट्राध्यक्ष जॉर्ज डब्ल्यू बुश यांच्या प्रशासनाखाली, ९/११ च्या हल्ल्यानंतर क्रूर गुन्हेगारांसाठी अनेक अमेरिकन कायदेशीर अधिकार नाकारलेल्या कैद्यांना कैद करण्यासाठी एक लष्करी तुरुंग उघडण्यात आले. ११ जानेवारी २००२ रोजी ग्वांटानामो बे येथे अटकेत असलेल्या, पिंजऱ्यात केशरी कपडे घालून बसलेल्या पहिल्या कैद्याचे छायाचित्र समोर आहे. हे छायाचित्र दहशतवादावरील युद्ध’ची परिभाषित प्रतिमा ठरले. पहिल्यांदा ज्यांना या तुरुंगात आणले गेले होते, ते अल कायदा आणि तालिबानसारख्या दहशतवादी गटांशी संबंधित असल्याचे मानले जात होते, परंतु पुढील दोन दशकांत या तुरुंगाने आपले स्वतःचे नियम, स्वतःचे न्यायालय तयार केले आणि अनेक क्रूर तुरुंगांपैकी एकात या तुरुंगाचाही समावेश झाला.

ग्वांटानामो तुरुंग कुप्रसिद्ध कसे झाले?

तुरुंगाच्या स्थापनेपासून ग्वांटानामो बे येथील सुविधेमुळे हे तुरुंग कुप्रसिद्ध झाले. गिटमो येथे कैद करण्यात आलेल्या कैद्यांपैकी बरेच जण युद्धकैदी नव्हते आणि म्हणून त्यांना जिनिव्हा अधिवेशनाच्या अधिकारांमधून वगळण्यात आले. ग्वांटानामो कैद्यांचे प्रतिनिधित्व करणारे वकील पार्डिस केब्रिएई यांनी ‘द गार्डियन’ला सांगितले की, कारागृहांमध्ये कठोर वागणूक आणि मनमानी नजरकैदेत कैद्यांना ठेवले जाते. कैद्यांबरोबर छळ, क्रूर चौकशी तंत्राचा वापर, जसे की सक्तीने आहार देणे, वॉटरबोर्डिंग आणि बरेच काही यांसह कैद्यांना क्रूर वागणूक दिल्याचे अनेक अहवाल समोर आले आहेत. यामुळे ॲम्नेस्टी इंटरनॅशनलने ग्वांटानामो बेला अत्याचार आणि कोणत्याही आरोपाशिवाय किंवा चाचणीशिवाय अनिश्चित काळासाठी ताब्यात ठेवण्याचे प्रतीक म्हणून संबोधले जाते.

अबू झुबैदाह याला २००६ पासून कैद करण्यात आले आहे. त्याने स्केचेसचा एक संग्रह प्रकाशित केला होता, ज्यात त्याने तुरुंगात सहन केलेल्या यातना स्पष्ट होत होत्या. त्याने काढलेल्या प्रतिमांमध्ये ‘वॉलिंग’ म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या त्याच्या विरुद्ध वापरलेलया अत्यंत हिंसक तंत्राचा समावेश होता, ज्यामध्ये एखाद्या व्यक्तीची मान कॉलरने वेढलेली असते आणि नंतर त्याचा वापर व्यक्तीला भिंतीवर आदळण्यासाठी केला जातो. त्याने वॉटरबोर्डिंगचे आणि रक्षकांनी कुराणचा अपमान करण्याची धमकी दिल्याचे रेखाचित्रही रेखाटले. अशा आरोपांमुळे अमेरिकेचे माजी अध्यक्ष बराक ओबामा आणि जो बायडेन यांनी सुविधा बंद करण्यास महत्त्वपूर्ण पावले उचलली होती, परंतु काँग्रेसने (अमेरिकी संसद) ग्वांटानामो बंद करण्याच्या प्रयत्नांना विरोध केला आणि ते आजही खुले आहे.

ग्वांटानामोचे कुप्रसिद्ध कैदी कोण आहेत?

ग्वांटानामोने ९/११ हल्ल्याचे अनेक आरोपी या तुरुंगात ठेवले आहे, त्यापैकी एक आहे मास्टरमाइंड खालिद शेख मोहम्मद. या तुरुंगात २००० मध्ये यूएसएस कोलवरील हल्ल्याचा सूत्रधार अब्द अल-रहीम अल-नशिरी या आरोपीलाही ठेवण्यात आले आहे. २००२ मध्ये त्याला पकडण्यात आले आणि २००६ मध्ये त्याला ग्वांटानामोमध्ये हस्तांतरित करण्यात आले. दरम्यान, २००२ च्या सुरुवातीपासून दहशतवादी कारवाया किंवा दहशतवाद-संबंधित गुन्ह्यांच्या संशयावरून ताब्यात घेण्यात आलेल्या सुमारे ८०० लोकांपैकी सध्या फक्त १५ कैदी या तुरुंगात आहेत. १५ कैद्यांपैकी तीन हस्तांतरणास पात्र आहेत, तीन संभाव्य सुटकेक‍रिता पुनरावलोकनासाठी पात्र आहेत, सात आरोपांना सामोरे जात आहेत आणि दोघांना दोषी ठरवून शिक्षा सुनावण्यात आली आहे, असे संरक्षण विभागाने या महिन्याच्या सुरुवातीला सांगितले होते.

हेही वाचा : मॉडेलिंग ते पंतप्रधान पदाच्या शर्यतीपर्यंतचा प्रवास, कोण आहेत रुबी ढल्ला?

ग्वांटानामो येथे स्थलांतरितांना यापूर्वी ताब्यात घेण्यात आले आहे का?

‘न्यूयॉर्क टाईम्स’ने गेल्या सप्टेंबरमध्ये नोंदवले होते की, अमेरिकेने अनेक दशकांपासून समुद्रात अडवलेल्या स्थलांतरितांना ताब्यात घेण्यासाठी लष्करी तळाचा वापर केला होता. आता, ट्रम्प यांना त्याच केंद्राचा वापर बेकायदा स्थलांतरितांना कैद करण्यासाठी करायचा आहे. बायडेन प्रशासनादरम्यान आयसीईचे अधिकारी डेबोराह फ्लिसचेकर यांनी ‘न्यूयॉर्क टाईम्स’ला सांगितले की, तळावर स्थलांतरितांना ताब्यात घेणे विशेषतः कठीण होईल. “गिटमो खूप लहान आणि खूप दुर्गम आहे,” असे त्या म्हणाल्या. “साहित्य आणि लोक आत आणि बाहेर हलवणे ही फार अवघड बाब आहे आणि तिथे कोणाला ठेवले जाणार हेदेखील खूप महत्त्वपूर्ण आहे. याचा अर्थ असा की, तिथे फक्त पुरुषांना ठेवले जाणार की महिला आणि मुलांनाही ठेवले जाणार हे ठरवणे महत्त्वाचे आहे, कारण तिथे जागेची आव्हाने निर्माण होतील.