सध्या बाजारात अनेक आर्थिक घडामोडी सुरू आहेत. त्यातच आता सेबीनं एक नवी सुविधा गुंतवणूकदारांना उपलब्ध करून दिली आहे. गुंतवणूकदार आणि स्टॉक ब्रोकर्ससाठी सेबीनं ASBA ही सुविधा उपलब्ध करून दिली असून, ती ऐच्छिक ठेवली आहे. बाजारपेठ सुरळीत राहण्यासाठी ही रचना(Framework) टप्प्याटप्प्याने लागू केली जाणार आहे. भांडवली बाजार नियामक सिक्युरिटीज अँड एक्स्चेंज बोर्ड ऑफ इंडिया (SEBI) ने गेल्या आठवड्यात दुय्यम बाजारातील व्यापारासाठी ब्लॉक केलेल्या रकमेद्वारे (ASBA) सपोर्टेड ऍप्लिकेशनसाठी फ्रेमवर्क मंजूर केले. गुंतवणूकदार आणि स्टॉक ब्रोकर्ससाठी ही सुविधा ऐच्छिक असेल. बाजारपेठ सुरळीत होण्यासाठी फ्रेमवर्क टप्प्याटप्प्याने लागू केले जाणार आहेत.
ASBA म्हणजे काय?
ASBA (Application Supported by Blocked Amount) जो SEBI ने २००८ मध्ये पहिल्यांदा सादर केला होता, हा गुंतवणूकदारांसाठीचा एक अर्ज आहे, ज्यामध्ये सेल्फ सर्टिफाइड सिंडिकेट बँकेला (SCSB) इश्यूला सदस्यत्व देण्यासाठी अर्जाची रक्कम बँक खात्यात ब्लॉक करण्याची परवानगी मिळते. SCSB ही एक मान्यताप्राप्त बँक आहे, जी तिच्या ग्राहकांना ASBA सेवा प्रदान करण्यास सक्षम आहे. ASBA द्वारे अर्ज करणार्‍या गुंतवणूकदाराच्या अर्जाचे पैसे फक्त बँक खात्यातून डेबिट केले जातात, तसेच अर्जाची योग्य पद्धतीने पूर्तता झाल्यानंतरच तो वाटपासाठी निवडला जातो. सार्वजनिक इश्यू आणि अधिकार इश्यूंमध्ये सर्व गुंतवणूकदारांना अनिवार्यपणे ASBA द्वारे अर्ज करावा लागतो.
मग SEBI ने काय केले?
२९ मार्च रोजी झालेल्या मंडळाच्या बैठकीत बाजार नियामक असलेल्या सेबीने दुय्यम बाजार व्यापारासाठी ASBA सारख्या सुविधेला मान्यता दिली. ही सुविधा UPI (युनिफाइड पेमेंट्स इंटरफेस) द्वारे दुय्यम बाजारात व्यापारासाठी निधी ब्लॉक करण्यावर आधारित आहे. सध्या ASBA प्राथमिक बाजारासाठी उपलब्ध आहे, ज्यामध्ये प्रारंभिक सार्वजनिक ऑफर (IPO) मिळवण्यासाठी अर्जावर काही रक्कम ब्लॉक केली जाते. ब्रोकरेज कंपनी 5 paisa नुसार, ASBA चा दुय्यम बाजारापर्यंत विस्तार म्हणजे ब्रोकर यापुढे ग्राहकांकडून मार्जिन गोळा करणार नाहीत; बँक खात्यावर फक्त ब्लॉक स्वरूपात पैसे ठेवले जातील. आयसीआयसीआय, एचडीएफसी आणि अॅक्सिस यांसारख्या बँकांच्या सह-दलालांवर याचा फारसा फरक पडणार नाही, कारण ते अर्धे ASBA सारखे कार्य करतात. परंतु गैर-बँक ब्रोकर्सवर याचा परिणाम जाणवू शकतो.
प्राथमिक बाजारात ASBA कसे कार्य करते?
ASBA प्रणालीमध्ये बँक खात्यात अर्जाचे पैसे ब्लॉक करण्यासाठी एक स्पष्ट निश्चितता असते. जेव्हा एखादा गुंतवणूकदार आयपीओसाठी अर्ज करतो, तेव्हा ASBA बँक खात्यात तेवढीच रक्कम ब्लॉक करते, त्यानंतर तो निधी इतर कोणत्याही कारणासाठी वापरता येत नाही. आयपीओ अंतिम झाल्यावर वाटप केलेल्या समभागांच्या संख्येच्या आधारावर ASBA बँक खात्यातून पैसे डेबिट करते आणि शिल्लक निधी नियमित वापरासाठी जारी केला जातो, अशी माहिती 5paisaनं दिली आहे.
ASBA सुविधेचा दुय्यम बाजारातील किरकोळ गुंतवणूकदारांना कसा फायदा होणार?
दुय्यम बाजार व्यापारातील ASBA हे सुनिश्चित करते की, जोपर्यंत ग्राहकांच्या खात्यातून पैसे डेबिट होत नाहीत, तोपर्यंत त्यांच्या बचत खात्यातील ब्लॉक केलेल्या निधीवर व्याज मिळत राहील. क्लिअरिंग कॉर्पोरेशन (CC) सोबत अशा वेळी थेट सेटलमेंट केली जाते. त्यामुळे ग्राहकांच्या खात्यातील सेटलमेंटमध्ये पारदर्शकता पाहायला मिळते. ग्राहकांच्या खात्यातील पैसे आणि सिक्युरिटीज यांचे एकत्रीकरण होण्याचा धोका टाळण्यास मदत होते. हे ग्राहकाला खात्यातील तारण पैशाच्या जोखमीच्या चिंतेतून दूर लोटते. तसेच ते पैसे CC मध्ये हस्तांतरित होत नाहीत. ग्राहकाचे खात्यातील पैसे किंवा मेंबर डिफॉल्ट झाल्यास सिक्युरिटीज परत करणे त्रासमुक्त असते, तसेच त्याचे पैसे तात्काळ अनब्लॉक केले जातात. मार्केट रेग्युलेटरने सांगितले की, ही सुविधा मार्जिन आणि सेटलमेंट बाबींसाठी समान ब्लॉक केलेल्या रकमेचा वापर करण्यास परवानगी देऊन दुय्यम बाजार परिसंस्थेत कार्यक्षमता वाढवेल. याचा परिणाम म्हणजे सदस्यांना कमी कार्यरत भांडवलाची आवश्यकता असेल. प्रस्तावित फ्रेमवर्क अंतर्गत स्टॉक ब्रोकर्सना थेट UPI ग्राहकासोबत ब्रोकरेज सेटल करण्याची किंवा ग्राहकाच्या UPI ब्लॉकमधून ब्रोकरेजचा मानक दर वजा करण्यासाठी CC च्या सुविधेचा पर्याय निवडण्याची परवानगी दिली जाते.
हेही वाचाः IIM मध्ये अर्ध्या पगाराच्या नोकरीसाठी एअर इंडियाची ऑफर धुडकावली, नारायण मूर्तींनी सांगितलं ‘कारण’
याचा बाजारांवर काय परिणाम होईल का?
दुय्यम बाजारासाठी ASBA सारखी प्रणाली परिणाम करू शकते. ग्राहकाच्या प्रमाणावर परिणाम होत नसला तरी 5paisa नुसार, मालकीच्या प्रमाणावर नकारात्मक परिणाम होऊ शकतो. विशेष म्हणजे यातील बरेचसे फंड हे ग्राहकांचे फंड आहेत आणि त्याचा फटका बसू शकतो. यामुळे ब्रोकर्सकडून ग्राहकांना देण्यात येणारा फायदाही कमी होण्याची शक्यता आहे. त्यामुळे जरी तो दीर्घकाळात मूल्यवर्धित होण्याची अपेक्षा असली तरी त्याचा निश्चितच अल्पकालीन परिणाम दिसेल, असेही ब्रोकरेजने सांगितले.
गुंतवणूकदारांच्या संरक्षणासाठी सेबीने आणखी कोणती पावले उचललीत?
SEBI ने याआधी तिमाहीच्या पहिल्या शुक्रवारी (एप्रिल, जुलै, ऑक्टोबर, जानेवारी) निधीचे त्रैमासिक सेटलमेंट आणि डिपॉझिटरी पार्टिसिपंट्स (DP) कडून बँक खात्यांमध्ये निधी हस्तांतरित करणे सुरू केले होते. ज्या ग्राहकांनी मासिक सेटलमेंटची निवड केली आहे, त्यांच्यासाठी चालू खाते दर महिन्याच्या पहिल्या शुक्रवारी सेटल होण्याची परवानगी आहे. जर पहिला शुक्रवारी ट्रेडिंग सुट्टी असेल, तर सेटलमेंट मागील ट्रेडिंग दिवशी होते. तत्पूर्वी या वर्षी नवीन ट्रेड-प्लस-वन (T+1) सेटलमेंट सायकल सुरू करण्यात आली आहे. ज्याचा अर्थ असा आहे की, व्यवहार पूर्ण झाल्याच्या एका दिवसात किंवा २४ तासांच्या आत व्यापार संबंधित सेटलमेंट केले जाते. या हालचालीमुळे गुंतवणूकदारांना T+1 दिवशी मार्जिन मिळून एकूण भांडवली आवश्यकता कमी करण्यात आणि शेअर्सच्या विक्रीच्या २४ तासांच्या आत त्यांच्या बँक खात्यांमध्ये निधी मिळण्यास मदत होते.
