भारत आपला शस्त्रसाठा वाढवत आहे आणि भारतात नवनवीन तंत्रज्ञानावर आधारित क्षेपणास्त्रांच्या चाचण्या यशस्वीपणे करण्यात येत आहेत. सोमवारी (१३ जानेवारी) स्वदेशी तिसऱ्या पिढीच्या रणगाडाविरोधी मार्गदर्शित क्षेपणास्त्र नाग एमके-२ च्या क्षेत्रीय मूल्यमापन चाचण्या यशस्वीपणे पार पाडल्या. शस्त्रास्त्र तयार करणारी संरक्षण संशोधन आणि विकास संस्था (डीआरडीओ)ने राजस्थानमधील पोखरण फील्ड रेंजमध्ये नाग एमके-२ च्या चाचण्या केल्या. डीआरडीने असेही घोषित केले की, नाग मिसाईल कॅरियर आवृत्ती-२चेदेखील मूल्यांकन केले गेले आहे आणि आता संपूर्ण शस्त्र प्रणाली भारतीय सैन्यात सामील होण्यासाठी सज्ज आहे. काय आहे नाग एमके-२ क्षेपणास्त्र? ते कसे कार्य करते? त्याचे भारतासाठी महत्त्व किती? त्याविषयी जाणून घेऊ.
हजारपेक्षा जास्त प्रीमियम लेखांचा आस्वाद घ्या ई-पेपर अर्काइव्हचा पूर्ण अॅक्सेस कार्यक्रमांमध्ये निवडक सदस्यांना सहभागी होण्याची संधी ई-पेपर डाउनलोड करण्याची सुविधा
नाग एमके-२ ची यशस्वी चाचणी
सोमवारी, ‘डीआरडीओ’ने भारतीय लष्कराच्या वरिष्ठ अधिकाऱ्यांच्या उपस्थितीत नाग एमके-२ ची क्षेत्रीय चाचणी केली. “स्वदेशी-विकसित नाग एमके २, तिसऱ्या पिढीतील अँटी-टँक फायर-अॅण्ड-फोरगेट गाईडेड क्षेपणास्त्राच्या क्षेत्रीय मूल्यमापन चाचण्या नुकत्याच पोखरण फील्ड रेंजवर भारतीय लष्कराच्या वरिष्ठ अधिकाऱ्यांच्या उपस्थितीत यशस्वीपणे पार पडल्या,” असे एका निवदेनात ‘डीआरडीओ’ने सांगितले. “तीन क्षेत्रीय चाचण्यांदरम्यान, क्षेपणास्त्र प्रणालींनी सर्व लक्ष्ये अचूकपणे नष्ट केली,” असे ते पुढे म्हणाले. नाग एमके २ च्या संपूर्ण शस्त्रास्त्र प्रणालीच्या क्षेत्रीय मूल्यमापन चाचण्यांच्या यशस्वीतेबद्दल संरक्षणमंत्री राजनाथ सिंह यांनी डीआरडीओ आणि भारतीय लष्कराचे अभिनंदन केले.
हेही वाचा : कसे असते महिला नागा साधूंचे जीवन? त्यांचा पेहराव कसा असतो?
नाग एमके-२ ची वैशिष्ट्ये आणि क्षमता
नाग एमके-२ हे स्वदेशी बनावटीचे सर्व हवामान, आग, प्रक्षेपणानंतर लॉक-ऑन प्रणाली असणारे अँटी-टँक मार्गदर्शित क्षेपणास्त्र (एटीजीएम) आहे. याचा अर्थ असा आहे की, एकदा याचे प्रक्षेपण झाल्यानंतर ऑपरेटरला फार कमी हस्तक्षेप करावा लागतो. संरक्षण तज्ज्ञांच्या मते, नाग एमके-२ हे आधुनिक चिलखती वाहनांवर प्रभावी आहे; ज्यात स्फोटक अणुभट्टी चिलखत असलेल्या वाहनांचा समावेश आहे. नाग एमके-२ ची श्रेणी सात ते १० किलोमीटर असल्याचा अंदाज आहे. त्याच्या पूर्ववर्ती नाग मार्क १ पेक्षा याच्या श्रेणीत प्रगती झाली आहे. नाग मार्क १ची श्रेणी चार किलोमीटर होती. क्षेपणास्त्रामध्ये वाढीव विध्वंसक शक्ती आणि बख्तरबंद लक्ष्यांच्या सर्वांत असुरक्षित भागावर हल्ला करण्यासाठी उच्च-विस्फोटक रोधक (HEAT) वॉरहेडदेखील आहे. नाग एमके-२ क्षेपणास्त्र भारतीय बनावटीच्या बीएमपी सारथवर आधारित NAMICA या चिलखती वाहनातून सोडण्यात आले आहे. सारथ रशियन-मूळ बीएमपी २ प्रणालीवर आधारित आहे. NAMICA नाग क्षेपणास्त्र प्रणालीसाठी एक मजबूत व मोबाईल प्लॅटफॉर्म प्रदान करते; ज्यामुळे ते विविध भूभागांवर जलद आणि प्रभावीपणे तैनात केले जाऊ शकते.
नाग एमके २ चे महत्त्व
नाग एमके-२ च्या यशस्वी चाचण्यांमुळे हे भारताच्या आत्मनिर्भरतेच्या दिशेने पुढे टाकण्यात आलेले एक पाऊल आहे. नाग एमके-२ भारतीय सैन्यात तैनात होण्यासाठी सज्ज झाले आहे. आतापर्यंत भारतीय लष्कर इतर देशांकडून रणगाडाविरोधी क्षेपणास्त्रे खरेदी करत होते. उदाहरणार्थ- २०२० मध्ये चीनच्या पीपल्स लिबरेशन आर्मीने लडाखमध्ये केलेल्या आक्रमणानंतर आपत्कालीन खरेदी म्हणून भारताला इस्रायलकडून सुमारे २०० स्पाईक अँटी-टँक क्षेपणास्त्रांची खरेदी करावी लागली. ‘पीएलए’ने तोफखाना, रॉकेट जमा केल्यानंतर भारताला टँकविरोधी क्षेपणास्त्रांची गरज भासू लागली.
नाग एमके-२ च्या समावेशामुळे पाकिस्तान आणि चीन या जुन्या प्रतिस्पर्ध्यांकडून सीमेवर केल्या जाणाऱ्या भारतविरोधी कारवायांना हे प्रतिबंधक क्षेपणास्त्र ठरेल. आतापर्यंत इस्लामाबादकडे लेझर-गाइडेड क्षेपणास्त्र आहे; परंतु ते तुर्की तंत्रज्ञानावर अवलंबून आहे. चीनचा विचार केला, तर त्यांच्याकडील क्षेपणास्त्राची तुलना नागा क्षेपणास्त्राशी केली जाऊ शकते. परंतु, ते मोठ्या प्रमाणावर वायर मार्गदर्शनावर अवलंबून आहे; ज्यामुळे ते प्रतिकार करण्यासाठी अधिक असुरक्षित आहे. त्याशिवाय नाग क्षेपणास्त्राचा प्रगत आयआयआर साधक आणि टॉप-अटॅक मोड आधुनिक शस्त्रास्त्रांविरुद्ध त्याची प्राणघातकता वाढवते.
हेही वाचा : लॉस एंजेलिसमध्ये आग विझवण्यासाठी ‘पिंक पावडर’चा वापर कसा केला? पर्यावरणासाठी हे किती घातक?
नाग एमके १ क्षेपणास्त्र
नाग हे चार किमी अंतरावर मारा करू शकणारे रणगाडाविरोधी क्षेपणास्त्र आहे. ते प्रक्षेपित करण्यासाठी ‘नाग मिसाइल कॅरियर’ (नामिका) नावाचे चिलखती वाहन विकसित केले गेले आहे. हे वाहन रशियाकडून घेतलेल्या ‘बीएमपी-२’ या चिलखती वाहनावर आधारित आहे. त्याशिवाय नाग क्षेपणास्त्राची हेलिकॉप्टरवरून डागता येणारी सात किलोमीटर पल्ला असलेली आवृत्ती तयार केली गेली आहे. नाग क्षेपणास्त्राच्या पहिल्या चाचणी आवृत्तीच्या चाचणीदरम्यान अनेक अडचणी आल्या होत्या. काही चाचण्यांमध्ये क्षेपणास्त्र त्याचा अपेक्षित चार किलोमीटरचा पल्ला गाठू शकत नव्हते. त्यामुळे सेनादलांना ३ ते ३.२ किमी, असा कमी पल्ला असलेले क्षेपणास्त्र स्वीकारावे लागले असते. तसेच नाग क्षेपणास्त्रावर बसवलेल्या ‘इमेजिंग इन्फ्रारेड (आयआयआर) सीकर’ यंत्रणेत अडचणी येत होत्या. नव्या प्रॉस्पिना क्षेपणास्त्रात आयआयआर सीकरवर उष्णतेचे अधिक संवेदनशील संवेदक (सेन्सर) बसवून चाचण्या घेण्यात आल्या.
नाग एमके-२ ची यशस्वी चाचणी
सोमवारी, ‘डीआरडीओ’ने भारतीय लष्कराच्या वरिष्ठ अधिकाऱ्यांच्या उपस्थितीत नाग एमके-२ ची क्षेत्रीय चाचणी केली. “स्वदेशी-विकसित नाग एमके २, तिसऱ्या पिढीतील अँटी-टँक फायर-अॅण्ड-फोरगेट गाईडेड क्षेपणास्त्राच्या क्षेत्रीय मूल्यमापन चाचण्या नुकत्याच पोखरण फील्ड रेंजवर भारतीय लष्कराच्या वरिष्ठ अधिकाऱ्यांच्या उपस्थितीत यशस्वीपणे पार पडल्या,” असे एका निवदेनात ‘डीआरडीओ’ने सांगितले. “तीन क्षेत्रीय चाचण्यांदरम्यान, क्षेपणास्त्र प्रणालींनी सर्व लक्ष्ये अचूकपणे नष्ट केली,” असे ते पुढे म्हणाले. नाग एमके २ च्या संपूर्ण शस्त्रास्त्र प्रणालीच्या क्षेत्रीय मूल्यमापन चाचण्यांच्या यशस्वीतेबद्दल संरक्षणमंत्री राजनाथ सिंह यांनी डीआरडीओ आणि भारतीय लष्कराचे अभिनंदन केले.
हेही वाचा : कसे असते महिला नागा साधूंचे जीवन? त्यांचा पेहराव कसा असतो?
नाग एमके-२ ची वैशिष्ट्ये आणि क्षमता
नाग एमके-२ हे स्वदेशी बनावटीचे सर्व हवामान, आग, प्रक्षेपणानंतर लॉक-ऑन प्रणाली असणारे अँटी-टँक मार्गदर्शित क्षेपणास्त्र (एटीजीएम) आहे. याचा अर्थ असा आहे की, एकदा याचे प्रक्षेपण झाल्यानंतर ऑपरेटरला फार कमी हस्तक्षेप करावा लागतो. संरक्षण तज्ज्ञांच्या मते, नाग एमके-२ हे आधुनिक चिलखती वाहनांवर प्रभावी आहे; ज्यात स्फोटक अणुभट्टी चिलखत असलेल्या वाहनांचा समावेश आहे. नाग एमके-२ ची श्रेणी सात ते १० किलोमीटर असल्याचा अंदाज आहे. त्याच्या पूर्ववर्ती नाग मार्क १ पेक्षा याच्या श्रेणीत प्रगती झाली आहे. नाग मार्क १ची श्रेणी चार किलोमीटर होती. क्षेपणास्त्रामध्ये वाढीव विध्वंसक शक्ती आणि बख्तरबंद लक्ष्यांच्या सर्वांत असुरक्षित भागावर हल्ला करण्यासाठी उच्च-विस्फोटक रोधक (HEAT) वॉरहेडदेखील आहे. नाग एमके-२ क्षेपणास्त्र भारतीय बनावटीच्या बीएमपी सारथवर आधारित NAMICA या चिलखती वाहनातून सोडण्यात आले आहे. सारथ रशियन-मूळ बीएमपी २ प्रणालीवर आधारित आहे. NAMICA नाग क्षेपणास्त्र प्रणालीसाठी एक मजबूत व मोबाईल प्लॅटफॉर्म प्रदान करते; ज्यामुळे ते विविध भूभागांवर जलद आणि प्रभावीपणे तैनात केले जाऊ शकते.
नाग एमके २ चे महत्त्व
नाग एमके-२ च्या यशस्वी चाचण्यांमुळे हे भारताच्या आत्मनिर्भरतेच्या दिशेने पुढे टाकण्यात आलेले एक पाऊल आहे. नाग एमके-२ भारतीय सैन्यात तैनात होण्यासाठी सज्ज झाले आहे. आतापर्यंत भारतीय लष्कर इतर देशांकडून रणगाडाविरोधी क्षेपणास्त्रे खरेदी करत होते. उदाहरणार्थ- २०२० मध्ये चीनच्या पीपल्स लिबरेशन आर्मीने लडाखमध्ये केलेल्या आक्रमणानंतर आपत्कालीन खरेदी म्हणून भारताला इस्रायलकडून सुमारे २०० स्पाईक अँटी-टँक क्षेपणास्त्रांची खरेदी करावी लागली. ‘पीएलए’ने तोफखाना, रॉकेट जमा केल्यानंतर भारताला टँकविरोधी क्षेपणास्त्रांची गरज भासू लागली.
नाग एमके-२ च्या समावेशामुळे पाकिस्तान आणि चीन या जुन्या प्रतिस्पर्ध्यांकडून सीमेवर केल्या जाणाऱ्या भारतविरोधी कारवायांना हे प्रतिबंधक क्षेपणास्त्र ठरेल. आतापर्यंत इस्लामाबादकडे लेझर-गाइडेड क्षेपणास्त्र आहे; परंतु ते तुर्की तंत्रज्ञानावर अवलंबून आहे. चीनचा विचार केला, तर त्यांच्याकडील क्षेपणास्त्राची तुलना नागा क्षेपणास्त्राशी केली जाऊ शकते. परंतु, ते मोठ्या प्रमाणावर वायर मार्गदर्शनावर अवलंबून आहे; ज्यामुळे ते प्रतिकार करण्यासाठी अधिक असुरक्षित आहे. त्याशिवाय नाग क्षेपणास्त्राचा प्रगत आयआयआर साधक आणि टॉप-अटॅक मोड आधुनिक शस्त्रास्त्रांविरुद्ध त्याची प्राणघातकता वाढवते.
हेही वाचा : लॉस एंजेलिसमध्ये आग विझवण्यासाठी ‘पिंक पावडर’चा वापर कसा केला? पर्यावरणासाठी हे किती घातक?
नाग एमके १ क्षेपणास्त्र
नाग हे चार किमी अंतरावर मारा करू शकणारे रणगाडाविरोधी क्षेपणास्त्र आहे. ते प्रक्षेपित करण्यासाठी ‘नाग मिसाइल कॅरियर’ (नामिका) नावाचे चिलखती वाहन विकसित केले गेले आहे. हे वाहन रशियाकडून घेतलेल्या ‘बीएमपी-२’ या चिलखती वाहनावर आधारित आहे. त्याशिवाय नाग क्षेपणास्त्राची हेलिकॉप्टरवरून डागता येणारी सात किलोमीटर पल्ला असलेली आवृत्ती तयार केली गेली आहे. नाग क्षेपणास्त्राच्या पहिल्या चाचणी आवृत्तीच्या चाचणीदरम्यान अनेक अडचणी आल्या होत्या. काही चाचण्यांमध्ये क्षेपणास्त्र त्याचा अपेक्षित चार किलोमीटरचा पल्ला गाठू शकत नव्हते. त्यामुळे सेनादलांना ३ ते ३.२ किमी, असा कमी पल्ला असलेले क्षेपणास्त्र स्वीकारावे लागले असते. तसेच नाग क्षेपणास्त्रावर बसवलेल्या ‘इमेजिंग इन्फ्रारेड (आयआयआर) सीकर’ यंत्रणेत अडचणी येत होत्या. नव्या प्रॉस्पिना क्षेपणास्त्रात आयआयआर सीकरवर उष्णतेचे अधिक संवेदनशील संवेदक (सेन्सर) बसवून चाचण्या घेण्यात आल्या.
