अमेरिका, युरोपीय महासंघ आणि आशियातील काही देशांमध्ये उजव्या विचारसरणीची सरकारे, कट्टर उजवे राष्ट्रप्रमुख असताना अमेरिकेचे अध्यक्ष डोनाल्ड ट्रम्प यांनी त्यामध्ये आघाडी घेतल्याचे दिसत आहेत. मात्र, सर्वच उजव्या विचारांच्या नेत्यांचे धोरणांसारख्या महत्त्वाच्या बाबतीत एकमत नाही.
ट्रम्प यांचा धडाका
अध्यक्षपदाची दुसरी कारकीर्द सुरू करण्याच्या पहिल्या दिवसापासूनच ट्रम्प यांनी स्वत:ला जगातील सर्वाधिक पुराणमतवादी लोकप्रियतेच्या जागतिक लाटेवर स्वार असलेला नेता या प्रतिमेत जगासमोर सादर केले आहे. त्यांच्या या कडवेपणाने युरोपीय महासंघ व त्यापलिकडील राष्ट्रवादी राजकारणाला चालना मिळाल्याचे मानले जात आहे. पण खरेच तसे आहे का असा प्रश्न विचारला जात आहे.
कडव्या उजव्या नेत्यांची वैशिष्ट्ये
स्थलांतरितांविरोधात कठोर भूमिका, एलजीबीटी समूहांना अधिकार नाकारताना कथित पारंपरिक मूल्यांना पाठिंबा, हवामान बदल रोखण्यासाठी नियमनाला विरोध आणि प्रस्थापित राजकारणी व पक्षांचे कडवट टीकाकार अशी या प्रखर राष्ट्रवादी नेत्यांची वैशिष्ट्ये आहेत. सर्व नसले तरी त्यापैकी काही नेते कमीजास्त प्रमाणात न्यायालये किंवा स्वतंत्र माध्यमांसारख्या विद्यमान संस्था कमकुवत करण्याचे किंवा त्यांचे महत्त्व कमी करण्याचा प्रयत्न करताना दिसतात. त्यांच्या या कृती म्हणजे लोकशाही नष्ट करण्याचा आणि सत्तेवरील हुकूमशाही पकड कायम ठेवण्याचा प्रयत्न असल्याची टीका काकारांनी केली आहे.
युरोपमध्ये उजव्यांचे प्राबल्य
या उजव्या पक्षांमध्ये ‘अल्टरनेटिव्ह फॉर जर्मनी’ (एएफडी), ‘ब्रदर्स ऑफ इटली’, फ्रान्समधील ‘नॅशनल रॅली’, ‘फ्रीडम पार्टी ऑफ ऑस्ट्रिया’ अशा काही पक्षांचा समावेश होतो. ‘अल्टरनेटिव्ह फॉर जर्मनी’ पुढील महिन्यात होणाऱ्या निवडणुकीपूर्वी आपला प्रभाव वाढविण्याचा प्रयत्न करीत आहे, त्याचवेळी त्या पक्षाचा कल नाझीवादाकडे असल्याचा आरोप होत आहे. ‘ब्रदर्स ऑफ इटली’चा प्रभाव फॅसिझमच्या काळानंतर वाढला. पण सत्ता मिळाल्यानंतर त्यांनी आपली भूमिका काहीशी मवाळ केली. फ्रान्समधील ‘नॅशनल रॅली’नेही अतिउजव्या धोरणांचा त्याग करून प्रतिमा काहीशी सौम्य केली. या प्रदीर्घ प्रयत्नानंतर फ्रान्समध्ये त्यांचे आता पूर्वीपेक्षा जास्त पार्लमेंट सदस्य आहेत. ऑस्ट्रियामध्ये काही दशकांपूर्वी माजी नाझी सैनिकांनी ‘फ्रीडम पार्टी’ची स्थापना केली. गेल्या वर्षी निवडणूक लढवताना त्यांनी आपली लढाऊ प्रतिमा जोपासली होती.
ट्रम्प आणि इतर नेत्यांमधील फरक
डोनाल्ड ट्रम्प आणि युरोपमधील इतर नेत्यांच्या कार्यशैलीत काही मूलभूत आहे. ट्रम्प आपल्या विचार, वक्तव्यांवर तडजोड करायला तयार नसतात. अमेरिकी कायदा, नियम, न्यायव्यवस्था, इत्यादी बाबी आड येत नसतील तर अमेरिकी मतदारांना आकर्षित करण्यासाठी त्यांनी आपल्या मते बदलल्याचे फार आढळत नाहीत. युरोपमधील इतर उजवे पक्ष आणि नेत्यांनी मात्र प्रसंगी आपल्या भूमिकेला अगदीच तिलांजली दिली नसली तरी जनमताचा कौल पाहून त्याला मुरड घातल्याचे दिसते. ट्रम्प धडाकेबाज निर्णयांप्रमाणेच आक्रमक भाषणासाठीही ओळखले जातात. मात्र, तिखट वक्तव्ये करण्याच्या बाबतीत ट्रम्प हे इतर उजव्या नेत्यांच्या तुलनेत उजवीकडील टोकाला म्हणावेत इतपत कडवे आहेत. वर्णभेदी भूमिका घेताना किंवा स्थलांतरित व राजकीय विरोधकांबद्दल वक्तव्ये करताना ते कोणाचाही मुलाहिजा बाळगत नाहीत. त्यांच्या तुलनेत इटलीच्या पंतप्रधान जॉर्जिया मेलोनी यांच्यासारखे काही नेते वेगवेगळ्या मुद्द्यांवर एकमेकांपेक्षा वेगळी भूमिका घेत आहेत.
महत्त्वाच्या मुद्द्यांवर भिन्न भूमिका
विशेषतः युक्रेनच्या मुद्द्यावर नेत्यांमधील फरक स्पष्टपणे दिसून येतो. ट्रम्प यांनी युक्रेन युद्ध बंद झाले पाहिजे अशी स्पष्ट भूमिका घेतली आहे. दुसरीकडे, मेलोनीसारख्या काही नेत्यांनी युक्रेनला पाठिंबा दिला आहे. तर हंगेरीच्या व्हिक्टर ओरबान हे रशियाच्या बाजूचे आहेत. सर्वच उजव्या नेत्यांचा बेकायदा स्थलांतरितांना विरोध आहे. मात्र, आपल्या देशातून प्रत्येक बेकायदा स्थलांतरिताला त्याच्या मायदेशी परत पाठवले जाईल अशी ठाम भूमिका घेऊन ट्रम्प यांनी तसे निर्णयही घेतले. युरोपीय नेत्यांनी मात्र अशा स्थलांतरितांना थेट बाहेरचा रस्ता दाखवणे टाळले आहे.
निर्णयप्रक्रियांवर ट्रम्प यांचा प्रभाव?
स्थलांतरितांकडे मानवतावादी दृष्टिकोनातून पाहण्याचा विचार ट्रम्प यांना मुळीच मंजूर नाही. त्यांच्या निर्णय व कृतींमधून त्यांनी ते दाखवूनही दिले आहे. जनमत व समाजाच्या नैतिक दबावाचा विचार करून टोकाची भूमिका घेण्याचे टाळणाऱ्या युरोपमधील प्रखर राष्ट्रवादी राष्ट्रप्रमुखांनी ट्रम्प यांचे अनुकरण करणे शक्य आहे. ट्रम्प यांनी आवश्यक नैतिकतेचा स्तरच खाली आणल्यामुळे इतरांना ते तितकेसे कठीण जाणार नाही अशी भीती आहे.
युक्रेनवरून मतभेद
डोनाल्ड ट्रम्प यांनी युक्रेन युद्ध तात्काळ थांबवण्याचा निर्धार जाहीर केला आहे. हे कसे करणार हे त्यांनी स्पष्ट केलेले नाही. युरोपीय नेत्यांमध्ये युक्रेनला मिळणारा पाठिंबा वाढत असून संदिग्ध धोरण अवलंबणारे, रशिया किंवा रशियाचे अध्यक्ष व्लादिमिर पुतिन यांना अनुकूल भूमिका घेणारे नेते काहीसे एकटे पडत आहेत. यापैकी अनेक नेत्यांनी पारंपरिक मूल्यांच्या आधारे रशियाला पाठिंबा दिला होता, पण युक्रेनवरील आक्रमणामुळे त्यांना फेरविचार करणे भाग पडत आहे. मेलोनी यांनी युक्रेनला थेट पाठिंबा दिला आहे. हंगेरीमधील ओरबान यांच्या फिडेज पार्टीने युक्रेनला लष्करी सहाय्य करण्यास आणि रशियावर निर्बंध लादण्यास विरोध केला आहे. हंगेरी आणि रशियाचे आर्थिक संबंध त्याचे मुख्य कारण आहे. ऑस्ट्रियाचे पुढे चॅन्सेलर होण्यासाठी प्रयत्नशील असलेले हर्बट किकल आणि त्यांच्या फ्रीडम पार्टीने तसेच जर्मनीतील एएफडी या अतिउजव्या पक्षाने रशियाला पाठिंबा दिला आहे. युक्रेनला आर्थिक मदत करणे हे आपल्यासाठी त्रासदायक असल्याचे मत त्यांच्या प्रमाणेच फ्रान्सच्या नॅशनल रॅलीचेही आहे. मारीन ल पेन यांच्या नॅशनल रॅलीने रशियन बँकेकडून कर्ज घेतले आहे आणि तेही रशियाच्या बाजूने आहेत.
nima.patil@expressindia.com
