अनेक महिन्यांपासून युद्धाच्या आगीत होरपळणाऱ्या इस्रायल आणि हमास यांच्यातील युद्धविराम कराराचा पहिला टप्पा रविवारी सुरू झाला, ज्याचा एक भाग म्हणून ९० पॅलेस्टिनी कैदी आणि ओलिसांना इस्रायली तुरुंगातून आणि व्याप्त वेस्ट बँकमध्ये सोडण्यात आले. आता, कराराचा एक भाग म्हणून हमास पुढील सहा आठवड्यांत ३३ इस्रायली ओलिसांना सोडणार आहे. इस्रायलचे पंतप्रधान बेंजामिन नेतान्याहू यांनी एका निवेदनात म्हटले आहे की, सरकार उर्वरित ९४ ओलिसांना परत करण्यासाठी वचनबद्ध आहे, त्यापैकी बहुतेकांना ७ ऑक्टोबर २०२३ रोजी गाझामध्ये हमासच्या नेतृत्वाखालील हल्ल्यादरम्यान पकडण्यात आले होते. काय आहे हा इस्रायल-हमास युद्धविराम करार? सुटका करण्यात येणारे ३३ ओलीस कोण आहेत? युद्ध नक्की थांबणार का? त्याविषयी समजून घेऊ…
हजारपेक्षा जास्त प्रीमियम लेखांचा आस्वाद घ्या ई-पेपर अर्काइव्हचा पूर्ण अॅक्सेस कार्यक्रमांमध्ये निवडक सदस्यांना सहभागी होण्याची संधी ई-पेपर डाउनलोड करण्याची सुविधा
युद्धबंदी कराराचा पहिला टप्पा कसा काम करेल?
इस्रायलच्या सरकारी प्रेस ऑफिसने रविवारी ३३ ओलिसांच्या नावांची पुष्टी केली आहे, ज्यापैकी ३१ जणांचे ७ ऑक्टोबर रोजी अपहरण करण्यात आले होते. इतर दोघांना २०१४ आणि २०१५ पासून बंदिस्त करण्यात आले होते. सुटका होणाऱ्यांमध्ये हमासच्या ताब्यात असलेल्या दोन सर्वांत लहान बंधकांचाही समावेश आहे. केफिर (वय- दोन वर्षे) आणि एरियल (पाच वर्षे) असे ते दोघे बंधक आहेत. ते दोघेही जिवंत असतील, अशी अपेक्षा केली जात आहे. रविवारी सुटका करण्यात आलेल्या तीन इस्रायली महिला ओलिसांमध्ये रोमी गोनेन (२४), डोरोन स्टेनब्रेचर (३१) व एमिली डमारी (२८) यांचा समावेश आहे. त्या बदल्यात इस्रायलने जवळपास २,००० पॅलेस्टिनी कैद्यांची सुटका करणे अपेक्षित आहे. रविवारी सुमारे ९० इस्रायलींना तुरुंगातून सोडण्यात आले. इस्रायली सरकारने ७३७ पॅलेस्टिनी कैदी व बंदिवान आणि १,१६७ गाझा रहिवाशांच्या सुटकेसही मान्यता दिली आहे.
हेही वाचा : RG Kar Rape-Murder Case : संजय रॉयला फाशीऐवजी जन्मठेप का झाली?
गाझा-आधारित प्रिझनर्स मीडिया ऑफिसने म्हटले आहे की, इस्रायल १२० महिला आणि मुलांसह १,७३७ पॅलेस्टिनी कैद्यांची सुटका करील. त्यांच्या कार्यालयानुसार, जन्मठेपेची शिक्षा भोगत असलेले जवळपास ३०० पॅलेस्टिनी कैद्यांनादेखील सोडण्यात येणार आहे. दोन्ही बाजूंनी वेगवेगळे आकडे का जारी करण्यात आले, हे अद्याप अस्पष्ट आहे.
इस्रायलसाठी हा करार किती महत्त्वाचा आहे?
बंदिवानांची सुटका करणे हे इस्रायलच्या प्राथमिक उद्दिष्टांपैकी एक आहे. परंतु, हमासचा संपूर्ण पराभवदेखील वादातीत आहे. कारण- अल जझीराने दिलेल्या वृत्तानुसार, युद्ध संपुष्टात आणणाऱ्या कराराचा एक भाग म्हणून युद्ध सुरू झाल्यापासून हमासने बंदिवानांना सोडण्याची ऑफर दिली होती. बंदिवानांना परत करणे ही अनेक इस्रायलींची प्राथमिक मागणी आहे. पोस्टर्सवर त्यांची चित्रे संपूर्ण इस्रायलमध्ये प्रदर्शित केली जातात आणि त्यांना आता घरी आणा, अशा घोषणा निदर्शनांमध्ये कायम ऐकायला मिळतात. परंतु, ओलिसांच्या सर्व कुटुंबांचे मत एक राहिलेले नाही. इस्रायलमधील अल्पसंख्याक गटाने काही बंदिवानांच्या कुटुंबांचे प्रतिनिधित्व केले आहे. द टिकवा फोरम यांनी नवीनतम युद्धविराम कराराला विरोध केला आहे. एका निवेदनात द टिकवा फोरम गटाने सोशल मीडियावर म्हटले आहे की, त्यांनी हमासबरोबरच्या करारावर आक्षेप घेतला आहे. दहशतवादी संघटना नष्ट केली पाहिजे, असे त्यांचे मत आहे.
हमाससाठी याचा अर्थ काय आहे?
इस्रायली सैनिक आणि नागरिकांविरुद्ध हिंसाचाराचा आरोप असलेल्या इस्रायली तुरुंगात असलेल्या हजारो पॅलेस्टिनींची सुटका करणे हे गाझा युद्धातील हमासचे मुख्य लक्ष्य होते. अनेक पॅलेस्टिनींनी काही पॅलेस्टिनी नागरिकांना खोट्या गुन्ह्यात अडकवल्याबद्दल इस्रायलच्या न्यायव्यवस्थेवर टीकाही केली आहे. अशीच एक उल्लेखनीय देवाण-घेवाण २०११ मध्ये घडली जेव्हा हमासचे माजी राजकीय प्रमुख आणि ऑक्टोबर २०२३ च्या हल्ल्याचा मास्टर माइंड याह्या सिनवार याला इस्रायली सैनिकाच्या अदलाबदली १,००० जणांसह इस्रायली तुरुंगातून सोडण्यात आले. २००६ मध्ये हमासने सीमापार हल्ला केला होता.
कैद्यांची देवाणघेवाण यापूर्वी झाली आहे का?
२००३ मध्ये लेबनीज अतिरेकी गट हिजबुलने माजी इस्रायली कर्नल व इस्रायलमध्ये ठेवलेल्या ४०० हून अधिक कैद्यांसाठी आणि जवळपास ६० मृतदेहांसाठी सीमापार छाप्यात मारल्या गेलेल्या तीन इस्रायली सैनिकांच्या मृतदेहांची देवाण-घेवाण केली. १९८५ मध्ये इस्रायली सरकारने १,१०० हून अधिक कैद्यांची देवाण-घेवाण केली. न्यूयॉर्क टाइम्सच्या वृत्तानुसार, सुटका करण्यात आलेले काही कैदी अखेरीस वरिष्ठ लष्करी नेते झाले. नोव्हेंबर २०२३ मध्ये इस्रायल आणि हमास यांच्यातील शेवटच्या तात्पुरत्या युद्धविराम कराराच्या वेळी इस्रायलने इस्रायलला परत आलेल्या प्रत्येक ओलिसाच्या बदल्यात अंदाजे तीन कैद्यांची देवाणघेवाण केली. सरतेशेवटी हमासने सुमारे १०० ओलिसांची सुटका केली. इस्रायलने ताब्यात घेतलेल्या सुमारे २४० कैद्यांच्या बदल्यात ही देवाण-घेवाण करण्यात आली.
युद्धात पुढे काय वळण येणार?
वाटाघाटी करार दुसऱ्या व तिसऱ्या टप्प्यापर्यंत पोहोचण्याची अपेक्षा आहे; ज्यामुळे युद्ध संपेल, अशी अपेक्षा व्यक्त केली जात आहे. या कराराच्या अंमलबजावणीच्या १६ व्या दिवशी चर्चा सुरू होईल, असे ‘सीएनएन’ला एका अज्ञात इस्रायली अधिकाऱ्याने सांगितले आहे. इस्रायलने युद्ध संपवण्याची वचनबद्धता दर्शवली नसली तरी युद्धविराम कराराच्या पुढील टप्प्यात प्रगती करण्यासाठी वाटाघाटींमध्ये भाग घेणार असल्याचे सांगितले आहे. इजिप्त, कतार व अमेरिकेसह कैरोमधील मध्यस्थ कराराच्या अंमलबजावणीवर लक्ष ठेवतील.
इस्रायली अधिकाऱ्याने असेही सांगितले की, इस्रायल सर्व ओलिसांना मायदेशी परत आणण्यास उत्सुक आहे आणि युद्धविराम पहिल्या टप्प्याच्या पलीकडे टिकेल याची हमी देता येणार नाही. इस्रायलचे परराष्ट्रमंत्री गिडॉन साऊर यांनी ‘सीएनएन’ला सांगितले की इस्रायलने हमासला पराभूत करण्याचे आपले उद्दिष्ट साध्य केले नाही. हा गट गाझामध्ये अजूनही सत्तेत आहे. त्यांनी यावर जोर दिला की, सहमत युद्धविराम तात्पुरता आहे.
काही आठवड्यांत सोडण्यात येणारे ३३ इस्रायली ओलीस कोण आहेत?
टाइम्स ऑफ इस्रायलच्या वृत्तानुसार, ३३ पैकी किती जण जिवंत आहेत हे इस्रायलला सांगण्यात आलेले नाही. युद्धबंदीच्या सात दिवसांत यादीतील सर्व ओलिसांच्या संपूर्ण स्थितीचा अहवाल प्राप्त होईल. काही अपुष्ट मीडिया रिपोर्ट्समध्ये असे म्हटले आहे की, इस्रायलने ३३ मधील जिवंत व्यक्तींना आधी सोडण्याचा आग्रह धरला आहे आणि शेवटी मृतदेह परत करण्यात यावेत, अशी मागणी करण्यात आली होती. युद्धबंदीच्या पहिल्या दिवशी तीन ओलीस परत आले आणि आणखी चार सातव्या दिवशी परत आले. त्यानंतर चार आठवड्यांच्या कालावधीसाठी दर आठवड्याला तीन ओलिसांना परत केले जाईल. शेवटी पहिल्या टप्प्याच्या सहाव्या आठवड्यात १४ ओलिसांना परत केले जाईल.
हेही वाचा : प्रियकराला विष दिल्याप्रकरणी २४ वर्षीय तरुणीला फाशीची शिक्षा; कोण आहे ग्रीष्मा एसएस? नेमके प्रकरण काय?
हमासने मुक्त केलेल्या ओलिसांची यादी खालीलप्रमाणे :
रोमी गोनेन (२३), एमिली डमारी (२७), अर्बेल येहूद (२९), डोरॉन स्टेनब्रेचर (३१, एरियल बिबास (५), केफिर बिबास (२), शिरी सिल्बरमन बिबास (३३), लिरी अल्बाग (१९), करीना अरिव्ह (२०), आगम बर्जर (२१), डॅनियल गिलबोआ (२०), नामा लेव्ही (२०), ओहद बेन-अमी (५०), गाडी मोशे मोशे (८०), कीथ सिगल (६५), ऑफर कॅल्डेरॉन (५४), एली शराबी (५२) इत्झिक एल्गारात (७०), श्लोमो मन्सूर (८६), ओहद याहलोमी (५०), ओडेड लिफशिट्झ (८४), त्साही इदान (५०), हिशाम अल सय्यद (३६), यार्डन बिबास (३५) सागुई डेकेल-चेन (३६), यायर हॉर्न (४६), ओमर वेंकर्ट (२३), साशा ट्रुफानोव्ह (२८), एलिया कोहेन (२७), किंवा लेव्ही (३४), अवेरा (३८), ताल शोहम (३९), ओमेर शेम-तोव (२२) यांचा समावेश आहे. सौदी आउटलेटच्या यादीत एक व्यक्ती आहे, जो जाहीर केलेल्या यादीत नाही. युसेफ हमिस झियाद (५४) असे या व्यक्तीचे नाव आहे; ज्याला कैदेत मारले गेल्याची पुष्टी गेल्या आठवड्यात झाली होती आणि ज्याचा मृतदेह इस्रायल संरक्षण दलाने जप्त केला होता.
युद्धबंदी कराराचा पहिला टप्पा कसा काम करेल?
इस्रायलच्या सरकारी प्रेस ऑफिसने रविवारी ३३ ओलिसांच्या नावांची पुष्टी केली आहे, ज्यापैकी ३१ जणांचे ७ ऑक्टोबर रोजी अपहरण करण्यात आले होते. इतर दोघांना २०१४ आणि २०१५ पासून बंदिस्त करण्यात आले होते. सुटका होणाऱ्यांमध्ये हमासच्या ताब्यात असलेल्या दोन सर्वांत लहान बंधकांचाही समावेश आहे. केफिर (वय- दोन वर्षे) आणि एरियल (पाच वर्षे) असे ते दोघे बंधक आहेत. ते दोघेही जिवंत असतील, अशी अपेक्षा केली जात आहे. रविवारी सुटका करण्यात आलेल्या तीन इस्रायली महिला ओलिसांमध्ये रोमी गोनेन (२४), डोरोन स्टेनब्रेचर (३१) व एमिली डमारी (२८) यांचा समावेश आहे. त्या बदल्यात इस्रायलने जवळपास २,००० पॅलेस्टिनी कैद्यांची सुटका करणे अपेक्षित आहे. रविवारी सुमारे ९० इस्रायलींना तुरुंगातून सोडण्यात आले. इस्रायली सरकारने ७३७ पॅलेस्टिनी कैदी व बंदिवान आणि १,१६७ गाझा रहिवाशांच्या सुटकेसही मान्यता दिली आहे.
हेही वाचा : RG Kar Rape-Murder Case : संजय रॉयला फाशीऐवजी जन्मठेप का झाली?
गाझा-आधारित प्रिझनर्स मीडिया ऑफिसने म्हटले आहे की, इस्रायल १२० महिला आणि मुलांसह १,७३७ पॅलेस्टिनी कैद्यांची सुटका करील. त्यांच्या कार्यालयानुसार, जन्मठेपेची शिक्षा भोगत असलेले जवळपास ३०० पॅलेस्टिनी कैद्यांनादेखील सोडण्यात येणार आहे. दोन्ही बाजूंनी वेगवेगळे आकडे का जारी करण्यात आले, हे अद्याप अस्पष्ट आहे.
इस्रायलसाठी हा करार किती महत्त्वाचा आहे?
बंदिवानांची सुटका करणे हे इस्रायलच्या प्राथमिक उद्दिष्टांपैकी एक आहे. परंतु, हमासचा संपूर्ण पराभवदेखील वादातीत आहे. कारण- अल जझीराने दिलेल्या वृत्तानुसार, युद्ध संपुष्टात आणणाऱ्या कराराचा एक भाग म्हणून युद्ध सुरू झाल्यापासून हमासने बंदिवानांना सोडण्याची ऑफर दिली होती. बंदिवानांना परत करणे ही अनेक इस्रायलींची प्राथमिक मागणी आहे. पोस्टर्सवर त्यांची चित्रे संपूर्ण इस्रायलमध्ये प्रदर्शित केली जातात आणि त्यांना आता घरी आणा, अशा घोषणा निदर्शनांमध्ये कायम ऐकायला मिळतात. परंतु, ओलिसांच्या सर्व कुटुंबांचे मत एक राहिलेले नाही. इस्रायलमधील अल्पसंख्याक गटाने काही बंदिवानांच्या कुटुंबांचे प्रतिनिधित्व केले आहे. द टिकवा फोरम यांनी नवीनतम युद्धविराम कराराला विरोध केला आहे. एका निवेदनात द टिकवा फोरम गटाने सोशल मीडियावर म्हटले आहे की, त्यांनी हमासबरोबरच्या करारावर आक्षेप घेतला आहे. दहशतवादी संघटना नष्ट केली पाहिजे, असे त्यांचे मत आहे.
हमाससाठी याचा अर्थ काय आहे?
इस्रायली सैनिक आणि नागरिकांविरुद्ध हिंसाचाराचा आरोप असलेल्या इस्रायली तुरुंगात असलेल्या हजारो पॅलेस्टिनींची सुटका करणे हे गाझा युद्धातील हमासचे मुख्य लक्ष्य होते. अनेक पॅलेस्टिनींनी काही पॅलेस्टिनी नागरिकांना खोट्या गुन्ह्यात अडकवल्याबद्दल इस्रायलच्या न्यायव्यवस्थेवर टीकाही केली आहे. अशीच एक उल्लेखनीय देवाण-घेवाण २०११ मध्ये घडली जेव्हा हमासचे माजी राजकीय प्रमुख आणि ऑक्टोबर २०२३ च्या हल्ल्याचा मास्टर माइंड याह्या सिनवार याला इस्रायली सैनिकाच्या अदलाबदली १,००० जणांसह इस्रायली तुरुंगातून सोडण्यात आले. २००६ मध्ये हमासने सीमापार हल्ला केला होता.
कैद्यांची देवाणघेवाण यापूर्वी झाली आहे का?
२००३ मध्ये लेबनीज अतिरेकी गट हिजबुलने माजी इस्रायली कर्नल व इस्रायलमध्ये ठेवलेल्या ४०० हून अधिक कैद्यांसाठी आणि जवळपास ६० मृतदेहांसाठी सीमापार छाप्यात मारल्या गेलेल्या तीन इस्रायली सैनिकांच्या मृतदेहांची देवाण-घेवाण केली. १९८५ मध्ये इस्रायली सरकारने १,१०० हून अधिक कैद्यांची देवाण-घेवाण केली. न्यूयॉर्क टाइम्सच्या वृत्तानुसार, सुटका करण्यात आलेले काही कैदी अखेरीस वरिष्ठ लष्करी नेते झाले. नोव्हेंबर २०२३ मध्ये इस्रायल आणि हमास यांच्यातील शेवटच्या तात्पुरत्या युद्धविराम कराराच्या वेळी इस्रायलने इस्रायलला परत आलेल्या प्रत्येक ओलिसाच्या बदल्यात अंदाजे तीन कैद्यांची देवाणघेवाण केली. सरतेशेवटी हमासने सुमारे १०० ओलिसांची सुटका केली. इस्रायलने ताब्यात घेतलेल्या सुमारे २४० कैद्यांच्या बदल्यात ही देवाण-घेवाण करण्यात आली.
युद्धात पुढे काय वळण येणार?
वाटाघाटी करार दुसऱ्या व तिसऱ्या टप्प्यापर्यंत पोहोचण्याची अपेक्षा आहे; ज्यामुळे युद्ध संपेल, अशी अपेक्षा व्यक्त केली जात आहे. या कराराच्या अंमलबजावणीच्या १६ व्या दिवशी चर्चा सुरू होईल, असे ‘सीएनएन’ला एका अज्ञात इस्रायली अधिकाऱ्याने सांगितले आहे. इस्रायलने युद्ध संपवण्याची वचनबद्धता दर्शवली नसली तरी युद्धविराम कराराच्या पुढील टप्प्यात प्रगती करण्यासाठी वाटाघाटींमध्ये भाग घेणार असल्याचे सांगितले आहे. इजिप्त, कतार व अमेरिकेसह कैरोमधील मध्यस्थ कराराच्या अंमलबजावणीवर लक्ष ठेवतील.
इस्रायली अधिकाऱ्याने असेही सांगितले की, इस्रायल सर्व ओलिसांना मायदेशी परत आणण्यास उत्सुक आहे आणि युद्धविराम पहिल्या टप्प्याच्या पलीकडे टिकेल याची हमी देता येणार नाही. इस्रायलचे परराष्ट्रमंत्री गिडॉन साऊर यांनी ‘सीएनएन’ला सांगितले की इस्रायलने हमासला पराभूत करण्याचे आपले उद्दिष्ट साध्य केले नाही. हा गट गाझामध्ये अजूनही सत्तेत आहे. त्यांनी यावर जोर दिला की, सहमत युद्धविराम तात्पुरता आहे.
काही आठवड्यांत सोडण्यात येणारे ३३ इस्रायली ओलीस कोण आहेत?
टाइम्स ऑफ इस्रायलच्या वृत्तानुसार, ३३ पैकी किती जण जिवंत आहेत हे इस्रायलला सांगण्यात आलेले नाही. युद्धबंदीच्या सात दिवसांत यादीतील सर्व ओलिसांच्या संपूर्ण स्थितीचा अहवाल प्राप्त होईल. काही अपुष्ट मीडिया रिपोर्ट्समध्ये असे म्हटले आहे की, इस्रायलने ३३ मधील जिवंत व्यक्तींना आधी सोडण्याचा आग्रह धरला आहे आणि शेवटी मृतदेह परत करण्यात यावेत, अशी मागणी करण्यात आली होती. युद्धबंदीच्या पहिल्या दिवशी तीन ओलीस परत आले आणि आणखी चार सातव्या दिवशी परत आले. त्यानंतर चार आठवड्यांच्या कालावधीसाठी दर आठवड्याला तीन ओलिसांना परत केले जाईल. शेवटी पहिल्या टप्प्याच्या सहाव्या आठवड्यात १४ ओलिसांना परत केले जाईल.
हेही वाचा : प्रियकराला विष दिल्याप्रकरणी २४ वर्षीय तरुणीला फाशीची शिक्षा; कोण आहे ग्रीष्मा एसएस? नेमके प्रकरण काय?
हमासने मुक्त केलेल्या ओलिसांची यादी खालीलप्रमाणे :
रोमी गोनेन (२३), एमिली डमारी (२७), अर्बेल येहूद (२९), डोरॉन स्टेनब्रेचर (३१, एरियल बिबास (५), केफिर बिबास (२), शिरी सिल्बरमन बिबास (३३), लिरी अल्बाग (१९), करीना अरिव्ह (२०), आगम बर्जर (२१), डॅनियल गिलबोआ (२०), नामा लेव्ही (२०), ओहद बेन-अमी (५०), गाडी मोशे मोशे (८०), कीथ सिगल (६५), ऑफर कॅल्डेरॉन (५४), एली शराबी (५२) इत्झिक एल्गारात (७०), श्लोमो मन्सूर (८६), ओहद याहलोमी (५०), ओडेड लिफशिट्झ (८४), त्साही इदान (५०), हिशाम अल सय्यद (३६), यार्डन बिबास (३५) सागुई डेकेल-चेन (३६), यायर हॉर्न (४६), ओमर वेंकर्ट (२३), साशा ट्रुफानोव्ह (२८), एलिया कोहेन (२७), किंवा लेव्ही (३४), अवेरा (३८), ताल शोहम (३९), ओमेर शेम-तोव (२२) यांचा समावेश आहे. सौदी आउटलेटच्या यादीत एक व्यक्ती आहे, जो जाहीर केलेल्या यादीत नाही. युसेफ हमिस झियाद (५४) असे या व्यक्तीचे नाव आहे; ज्याला कैदेत मारले गेल्याची पुष्टी गेल्या आठवड्यात झाली होती आणि ज्याचा मृतदेह इस्रायल संरक्षण दलाने जप्त केला होता.
