विश्लेषण : ‘मंकीपॉक्स’ला पँडेमिक घोषित करण्याची चर्चा पण पँडेमिक म्हणजे काय?; जागतिक साथ घोषित झाल्यावर काय होतं?

जागतिक साथ (पँडेमिक) म्हणजे काय ?
जेव्हा एखादा नवीन रोग जगाच्या जास्तीत जास्त भागात पसरतो व त्याचा धोका खूपच वाढलेला असतो तेव्हा जागतिक आरोग्य संघटना जागतिक साथ म्हणजे पँडेमिक जाहीर करत असते. नुकतीच करोनासंदर्भात अशी घोषणा करण्यात आली होती. म्हणजेच १२ मार्च २०२० च्या आसपास ही घोषणा करोनासंदर्भात करण्यात आलेली. पँडेमिक हा शब्द पँडेमॉस या ग्रीक शब्दापासून आलेला आहे यात डिमॉस म्हणजे लोकसंख्या व पॅन म्हणजे सर्व जण असा अर्थ आहे.

जागतिक साथ जाहीर करण्याचा अर्थ काय?
जागतिक साथ जाहीर केली म्हणजे जगातील जास्तीत जास्त लोक या विषाणूमुळे आजारी पडण्याची शक्यता आहे असा त्याचा अर्थ. अनेक खंडात रोगाचा प्रसार होणे हा जागतिक साथीचा मुख्य निकष आहे, त्यात कुठल्या आकड्यांचा निकष मात्र नाही. रोगाच्या गंभीरतेपेक्षा प्रसाराचा वेग वाढला की, जागतिक साथ जाहीर केली जाते.

अशी घोषणा करण्याचा उद्देश काय असतो?
स्थानिक साथ ही काही भौगौलिक प्रदेशापुरती मर्यादित असते. तर जागतिक साथ ही अनेक खंडात रोगाचा प्रसार झाल्यानंतर जाहीर होते. जागतिक साथीचा धोका अर्थातच खूप मोठा असतो. जागतिक आरोग्य संघटनेचे प्रमुख डॉ.घेब्रेसस यांच्या मते जागतिक साथ या शब्दाला खूप गांभीर्य आहे त्यामुळे त्याचा वापर करताना काळजी घेतली जाते. त्यातून संबधित विषाणूविरोधात लढण्यात मानवजात अपयशी ठरली असा चुकीचा संदेश जाऊन भीती निर्माण होऊ शकते. प्रत्यक्षात जागतिक साथ जाहीर करण्याचा उद्देश हा सर्व देशांनी गांभीर्याने उपाययोजना कराव्यात हा असतो.

देशांसाठी असतो हा इशारा
जागतिक साथ जाहीर केल्याने सर्व देशांसाठी तो वेगाने उपाययोजना करण्याचा इशारा असतो. बरेच देश ज्या पद्धतीने उपाययोजना करायला पाहिजेत ते करीत नसल्याचे दिसून आल्यानेच बरीच चर्चा करून जागतिक आरोग्य संघटनेनं दोन वर्षांपूर्वी करोनाची जागतिक साथ जाहीर केली होती. तशीच परिस्थिती आज ‘मंकीपॉक्स’बद्दल आहे का यासंदर्भात मतमतांतरे आहेत.

जागतिक साथ घोषित केल्यावर देश काय करतात?
जागतिक साथ जाहीर करण्याच्या या निर्णयामुळे सर्वच देशांना वेगाने प्रतिबंधात्मक व इतर उपाय करावे लागतील जेणेकरून या रोगाचा आणखी प्रसार होणार नाही. शाळा बंद ठेवणे, व्यक्तींमधील संपर्क टाळणे, कर्मचाऱ्यांना घरून काम करण्यास सांगणे, पर्यटक व्हिसा रद्द करणे असे ते उपाय आहेत. यामुळे जागतिक आरोग्य संघटनेला निधी वाढवून मिळतो वगैरे गोष्टी मात्र खऱ्या नाहीत. यातून नवीन औषधे व लसी शोधण्याच्या प्रयत्नांना गती मिळते.

यापूर्वी कधी झाली होती अशी घोषणा
करोनाच्यापूर्वी २००९ मध्ये फ्लूच्या एच वन एन वन विषाणूचा प्रसार झाला त्यावेळी जागतिक साथ जाहीर करण्यात आली होती त्यावेळीही जगात हजारो लोक बळी पडले होते. पण फार गंभीर परिस्थिती नसताना जागतिक साथ जाहीर केली अशी टीका त्यावेळी जागतिक आरोग्य संघटनेवर झाली त्यामुळे करोनाच्या वेळेस त्यांनी जागतिक साथ जाहीर करण्यास विलंब लावला. यापूर्वी सिव्हीयर अक्युट रेस्पिरेटरी सिंड्रोम (सार्स) या रोगाची साथ २००३ मध्ये २६ देशांमध्ये पसरली व आठ हजार लोकांना संसर्ग झाला होता पण त्यावेळी जागतिक साथ जाहीर केली नव्हती. मिड इस्ट रेस्पिरेटरी सिंड्रोम म्हणजे एमइआरएसच्यावेळीही जागतिक साथ जाहीर केली नव्हती.