न्यू ऑर्लीन्समध्ये नवीन वर्षाच्या दिवशी अमेरिकन आर्मीतील एका व्यक्तीने गर्दीत ट्रक घातल्याच्या घटनेने संपूर्ण जगाला हादरवले. या घटनेत तब्बल १४ लोकांचा मृत्यू झाला, तर अनेक लोक गंभीर जखमी झाले. एफबीआय अधिकाऱ्यांनी म्हटले आहे की, हल्लेखोर शमसुद्दीन जब्बार (४२) हा इस्लामिक स्टेटपासून प्रेरित होता. हल्ल्याच्या काही तास आधी त्याने त्याच्या फेसबुक खात्यावर पाच व्हिडीओ पोस्ट केले होते, त्यात तो इराक आणि सीरियाच्या मोठ्या प्रदेशांवर नियंत्रण असलेल्या अतिरेकी गटाला त्याच्या समर्थनाविषयी बोलत होता.
‘असोसिएटेड प्रेस’च्या एका वृत्तात नमूद करण्यात आले आहे की, “काही वर्षांतील अमेरिकेतील भूमीवरील इस्लामिक स्टेट प्रेरित हा सर्वात प्राणघातक हल्ला होता, जो फेडरल अधिकाऱ्यांनी पुन्हा सक्रिय होणाऱ्या आंतरराष्ट्रीय दहशतवादाचा धोका असल्याचे स्पष्ट केले आहे.” मध्यपूर्वेमध्ये इस्लामिक स्टेटचा प्रभाव कमी होत असताना पाश्चात्य देशांमध्ये ‘लोन वुल्फ’चे हल्ले सुरूच आहेत. त्याचे एक प्रमुख कारण म्हणजे सदस्यांच्या नियुक्तीसाठी अवलंबला जाणारा प्रचाराचा मार्ग, ज्याने दूरच्या देशांमधून लोकांना इराक आणि सीरियाकडे आकर्षित केले आहे. ‘लोन वुल्फ’ म्हणजे काय? आयसिस दहशतवादी कारवायांसाठी तरुणांची नियुक्ती कशी करते? काय आहे या संघटनेचा इतिहास? जाणून घ्या.
हेही वाचा : ‘हे’ मशीन ओळखणार तुमच्या मनातलं? त्याचा होईल फायदा की, बसेल फटका?
‘आयसिस’चा इतिहास
‘इस्लामिक स्टेट ऑफ इराक अ‍ॅण्ड सीरिया’ म्हणजेच ‘आयसिस’ला ‘आयएसआयएस’ किंवा ‘इस्लामिक स्टेट ऑफ इराक अ‍ॅण्ड लेवांत’ म्हणूनही ओळखले जाते. इराकवर अमेरिकेच्या हल्ल्यानंतर २००४ मध्ये इस्लामिक स्टेटचा प्रथम उदय झाला. अमेरिकेने म्हटले आहे की, इराकी सरकारने ‘मास डिस्ट्रक्शनची शस्त्रे’ ठेवली आहेत, हा दावा नंतर खोटा असल्याचे सिद्ध झाले. अल-कायदा इन इराक (AQI) म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या अल-कायदाच्या स्थानिक शाखेच्या स्थापनेनंतर अबू मुसाब अल-झरकावी याने या दहशतवादी संघटनेची स्थापना केली होती. थिंक टँक कौन्सिल फॉर फॉरेन रिलेशन्सच्या म्हणण्यानुसार, “झरकावीच्या संघटनेने अमेरिकेचे सैन्य, त्यांचे आंतरराष्ट्रीय सहयोगी आणि स्थानिक सहयोगी यांना लक्ष्य केले. शिया आणि त्यांच्या पवित्र स्थळांवर हल्ले करून त्यांना सुन्नी नागरिकांविरुद्ध प्रतिशोध घेण्यासाठी चिथावणी देऊन अमेरिकेला सांप्रदायिक गृहयुद्धाकडे ओढण्याचा प्रयत्न केला. या गटाचा असा विश्वास होता की, इराकच्या बहुसंख्य शिया समुदायाचा समाजात असमान प्रभाव आहे.”
झरकावी २००६ मध्ये एका हल्ल्यात मारला गेला. त्यानंतर या गटाचे नाव बदलून इस्लामिक स्टेट ऑफ इराक अँड अल-शाम (ISIS) असे ठेवण्यात आले. हे नाव पूर्व भूमध्यसागरीय (अल-शाम)वर म्हणजेच लेबनॉन, इस्रायल आणि सीरियावर नियंत्रण ठेवण्याच्या त्यांच्या महत्त्वाकांक्षेचे प्रतिनिधित्व करते. या कालावधीत इराक आणि सीरियामध्ये अस्थिरतादेखील दिसून आली. २०११ च्या उत्तरार्धात गृहयुद्ध सुरू झाले आणि इस्लामिक स्टेटने अशांततेचा फायदा घेतला. आत्मघातकी बॉम्बस्फोटांसारख्या हिंसक डावपेचांद्वारे ते आपले नियंत्रण पसरवण्यात यशस्वी झाले. या प्रदेशातील तेल आणि इतर संसाधनांवर ताबा मिळवून संघटनेला चांगला निधीही मिळाला होता. त्याचा नवीन नेता अबू बकर अल-बगदादीच्या नेतृत्वाखाली, ‘आयसिस’ने जून २०१४ मध्ये ‘खिलाफत’ ची घोषणा केली, जो उत्तर सीरियापासून बगदादच्या ईशान्येकडील दियाला या इराकी प्रांतापर्यंत पसरला होता. त्यानंतर त्याने खलिफत अंतर्गत ऐक्य दर्शवण्यासाठी संघटनेचा उल्लेख इस्लामिक स्टेट म्हणून केला.
जर्नल ऑफ स्ट्रॅटेजिक सिक्युरिटीमध्ये प्रकाशित २०२० च्या पेपर नोट्समध्ये असे नमूद करण्यात आले की, “२०१४ मध्ये आयसिसने इराकचा अंदाजे ४० टक्के आणि सीरियाचा ६० टक्के भाग ताब्यात घेतला होता. त्याने १३० हून अधिक देशांमधून ४०,००० हून अधिक परदेशी लढवय्ये आपल्या गटाकडे आकर्षित केले होते. संघटनेचा वाढता प्रभाव पाहता अमेरिकेने या गटावर हल्ले सुरू केले. ऑक्टोबर २०१४ पासून अमेरिकेने इराक आणि सीरियामध्ये आठ हजारांहून अधिक हवाई हल्ले केले. सीरियाच्या तुर्कस्तानच्या सीमेवर आयएसआयएसचे मोठे नुकसान झाले आहे, असे यूएस थिंक टँक विल्सन सेंटरच्या अहवालात म्हटले आहे. अमेरिकेचे राष्ट्राध्यक्ष डोनाल्ड ट्रम्प यांनी डिसेंबर २०१८ मध्ये आयसिसचा पराभव झाल्याचे घोषित केले. अमेरिकी सैन्याने मात्र लढाई सुरूच ठेवली आणि सीरियातील बागौझ येथे २३ मार्च २०१९ रोजी शेवटचा हल्ला केला.
इस्लामिक स्टेट आपल्या सदस्यांची भरती कशी करते?
इस्लामिक स्टेट पूर्वी उदयास येत असलेल्या सोशल मीडिया वेबसाइट्सवर आपल्या सक्रिय उपस्थितीसह ऑनलाइन व्हिडीओंसह प्रचार करण्यासाठी ओळखले जात होते. कारण अतिरेकी गटांद्वारे यापूर्वी या प्रचार पद्धतींचा वापर केला गेला नव्हता. ‘न्यूयॉर्क टाइम्स’ने अलीकडेच नोंदवले आहे की, या संघटनेची डिजिटल उपस्थिती साप्ताहिक वृत्तपत्रापासून वेब चॅनेलपर्यंत आहे. २०२० च्या जर्नल ऑफ स्ट्रॅटेजिक सिक्युरिटी पेपरने २०० हून अधिक लोकांच्या मुलाखती घेतल्या, जे पूर्वी आयएस केडरचा भाग होते. त्यात असे आढळून आले की, ८.२ टक्के लोकांनी केवळ इंटरनेटवरून संघटनेशी संपर्क साधल्याचे सांगितले. सोशल मीडिया, चॅट आणि व्हिडीओवर परस्परसंवाद यामुळे दहशतवादी भरती केवळ इंटरनेटद्वारे करणे शक्य होते.
अलीकडील लोन वुल्फ हल्ल्यांमध्ये फ्रान्समधील २०१६ चा नाइस ट्रक हल्ला, २०१६ बर्लिन ख्रिसमस मार्केट हल्ला आणि २०१७ लंडन ब्रिज हल्ला यांचा समावेश आहे. पाश्चिमात्य देशांत राहणारे बरेच लोक त्यांच्या धार्मिक पोशाख किंवा इतर कारणांमुळे वर्णद्वेषी आणि इस्लामोफोबिक हल्ल्यांच्या घटनांमुळे त्रासले होते. ऑक्टोबर २०२३ मध्ये इस्रायलवर हमासच्या हल्ल्यानंतर आणि परिणामी गाझामध्ये इस्त्रायली हल्ल्यांनंतर एफबीआय अधिकाऱ्यांनी गेल्या वर्षभरात आंतरराष्ट्रीय दहशतवादाच्या पुन्हा उद्भवणाऱ्या धोक्याबद्दल इशारा दिला आहे.
हेही वाचा : ट्रम्प यांच्या हॉटेलबाहेर स्फोट घडवून आणणारा संशयित ‘PTSD’ने ग्रस्त; काय आहे हा आजार?
२०१९ मध्ये कोलंबिया युनिव्हर्सिटीचे सहाय्यक प्राध्यापक तामार मिट्स यांच्या नेतृत्वाखालील एका अभ्यासात असे आढळून आले की, आयसिसचे बहुसंख्य ट्विटर फॉलोअर्स या गटात सामील झाले, कारण त्यांना मोफत घर मिळणे यासारखे फायदे, जोडीदार शोधणे आणि सहकारी सैनिकांबरोबर सौहार्द अनुभवणे, यांसारख्या बाबी आयसिसच्या प्रपोगंडामध्ये होत्या. प्रत्येक वेळी आयएसआयएसने जिहादीवादाची प्रशंसा करणारे संदेश जारी केले. दुसरीकडे, शिरच्छेद आणि इतर हिंसक कृत्यांच्या व्हिडीओंना, समूहाच्या विचारसरणीतील सर्वात निष्ठावान लोकांमध्येच पाठिंबा मिळाला.
