Suchir Balaji: सुचित्र बालाजी मृत्यू प्रकरण: OpenAI विरोधात त्यांनी केलेले आरोप काय होते? नेमका वाद काय?

बालाजी कोण होते?

२५ वर्षीय बालाजी यांचे बालपण क्यूपर्टिनो, कॅलिफोर्नियामध्ये गेले. ऑक्टोबरमध्ये त्यांनी ‘द न्यूयॉर्क टाइम्स’ला माहिती देताना सांगितले की, २०१३ मध्ये लंडनस्थित स्टार्टअप डीपमाइंडने एआय विकसित केले होते. ते स्वतः अटारी गेम्स खेळायला शिकले होते. त्यामुळे त्यांना कृत्रिम बुद्धिमत्तेबद्दल आकर्षण निर्माण झाले. यामुळे त्यांनी न्यूरल नेटवर्क्स या मशीन लर्निंग तंत्रज्ञानाचा अभ्यास करण्यास सुरुवात केली. हे तंत्रज्ञान डिजिटल डेटा विश्लेषणासाठी मानवी मेंदूची नक्कल करते आणि तेच डीपमाइंडच्या एआय तंत्रज्ञानाचा मुख्य आधार होते.

अधिक वाचा: ‘Sapiosexuality’ म्हणजे काय? बुद्धिमत्तेच्या आकर्षणाचं विज्ञान आणि वाद नेमका काय आहे?

बालाजी हे २०२१ साली कॅलिफोर्नियातील बर्कले विद्यापीठातून संगणकशास्त्रात पदवीधर झाले आणि OpenAI मध्ये तांत्रिक कर्मचारी (Technical staff) म्हणून सहभागी झाले. एका वर्षानंतर त्यांनी कंपनीच्या GPT-4 प्रकल्पावर काम करण्यास सुरुवात केली. या प्रकल्पावर काम करत असताना त्यांनी विश्लेषणासाठी मोठ्या प्रमाणात डिजिटल डेटा गोळा केला.

OpenAI च्या डेटाच्या वापराबाबत त्यांनी कोणती चिंता व्यक्त केली?

न्यूयॉर्क टाइम्सच्या वृत्तात म्हटले आहे की, सुरुवातीला त्यांचा असा समज होता की, कंपनीला कॉपीराइटचा विचार न करता कोणताही इंटरनेट डेटा वापरण्याची मुभा आहे. त्यावेळी GPT-4 प्रकल्पाला “अस्तित्वात असलेल्या इंटरनेट सेवांशी स्पर्धा करेल” असे मानले जात नव्हते. कारण GPT-3 स्वतः ‘एक चॅटबॉट नव्हता’ तर ‘व्यवसाय आणि संगणक प्रोग्रामर्सना इतर सॉफ्टवेअर अॅप्स तयार करण्यासाठी मदत करणारे तंत्रज्ञान’ होते. नोव्हेंबर २०२२ साली ChatGPTच्या लाँचिंगनंतर मात्र त्या समजास तडा गेली. त्यानंतर बालाजी यांना खात्री पटली की, ChatGPT आणि इतर चॅटबॉट्सने ज्या सेवांकडून एआय प्रणालींसाठी डेटा घेतला गेला होता, त्या सेवा आता अनवधानानेच चॅटजीपीटीच्या स्पर्धक झाल्या होत्या.

त्यांनी OpenAI विरुद्ध कोणते आरोप केले?

त्यांच्या वैयक्तिक ब्लॉगवरील एका पोस्टमध्ये त्यांनी असा दावा केला की, OpenAI ने अमेरिकेच्या कॉपीराइट कायद्याच्या ‘फेअर यूज’ तरतुदींचे उल्लंघन केले आहे. कंपनीने जनरेटिव्ह एआय मॉडेलसाठी अभ्यास आणि विश्लेषण करण्यासाठी कॉपीराइटेड डेटाची अनधिकृत कॉपी तयार केली होती. या प्रक्रियेमुळे जनरेटिव्ह मॉडेल्स ऑनलाइन डेटाची नक्कल करू शथतात आणि इंटरनेटवरील सर्वच गोष्टींना पर्याय ठरू शकतात. एआयचा प्रभाव एवढा वाढला आहे की, अनेक गोष्टींच्या शोधासाठी नेटकर आता ‘सर्च’ ऐवजी जनरेटिव्ह एआयचा वापर करतात. तर पलीकडे मात्र अशेही लक्षात येते आहे की, एआय मॉडेल्स प्रसंगी चुकीची किंवा निरर्थक माहितीही मोठ्या प्रमाणावर निर्माण करत आहेत, याला नेटवरचे ‘हॅल्यूसिनेशन्स’ असेही म्हटले जात आहे. “तुम्हीही माझ्यासारखाच विचार करत असाल, तर तुम्हाला कंपनी सोडण्याशिवाय पर्याय नाही,” असे त्यांनी ‘न्यूयॉर्क टाइम्स’ला सांगितले होते.

OpenAI ने या आरोपांवर कोणती प्रतिक्रिया दिली?

डिसेंबर २०२३ मध्ये ‘न्यूयॉर्क टाइम्स’ आणि इतरांनी OpenAI आणि Microsoft विरोधात त्यांच्याकडील कॉपीराइटेड सामग्रीचा वापर ‘प्रशिक्षण डेटा’ म्हणून केल्याबद्दल खटले दाखल केले.

OpenAI ने बालाजी यांचे आरोप स्पष्ट शब्दांत फेटाळले. कंपनीने ‘न्यूयॉर्क टाइम्स’ला दिलेल्या निवेदनात म्हटले आहे की, “आम्ही आमची एआय मॉडेल्स सार्वजनिकरित्या उपलब्ध डेटाचा उपयोग करून विकसित करत असतो. हा उपयोग फेअर यूज आणि संबंधित तत्त्वांना धरूनच आहे. तसेच दीर्घकाळ प्रस्थापित आणि व्यापकपणे मान्य असलेल्या कायदेशीर आधारांवरही आधारित आहे. आम्ही या तत्त्वाला निर्मात्यांसाठी न्याय्य, नवोपक्रमासाठी अनिवार्य आणि अमेरिकेच्या जागतिक स्पर्धेसाठी महत्त्वाचे मानतो.”

अधिक वाचा: Nazca Lines AI discovery: अत्याधुनिक AIने उलगडली प्राचीन कातळशिल्पं!

एआयचा वापर, जनरेटिव्ह एआय आदींबाबत सध्या जगभरात उलटसुलट चर्चा सुरू आहे. विख्यात लेखक, इतिहासकार युवाल नोआ हरारी यांनीही त्यांच्या अनेक मुलाखतींमध्ये एआयच्या वाढलेल्या वापराविरोधात भूमिका घेतलेली आहे. एवढेच नव्हे तर मध्यंतरी जगभरातील १०० विचारवंत, लेखकांनीही एकत्र येऊन एआयच्या वाढच्या वापराबाबत चिंता व्यक्त केली होती. एआयमुळे लोक आत्महत्या करण्यासही प्रवृत्त ठरतील, अशीही टीका करण्यात आली होती. एआयच्या या वापराविरोधात शड्डू ठोकणाऱ्या सुचित्र बालाजी यांच्या मृत्यू नंतर आता पुन्हा एकदा हा वाद जोरदार उफाळून वर आला आहे.