गेल्या काही वर्षांपासून दक्षिण चिनी समुद्रातील चीनची मक्तेदारी वाढत चालली आहे. त्याचा इतर देशांनाही त्रास होतोय. त्यामुळे दक्षिण चीन समुद्रातील इतर देशांनीही आपली सीमा सुरक्षित करण्यासाठी उपाययोजना सुरू केल्या आहेत. व्हिएतनामसुद्धा आक्रमकपणे दक्षिण चिनी समुद्रात बेट बांधत असून, आपल्या जलमार्गातील सीमा दिवसागणिक वाढवत आहे. अमेरिकेचे संशोधक अन् विविध थिंक टँकने दिलेल्या माहितीनुसार, व्हिएतनामच्या अलीकडील प्रयत्नांनी मागील दोन वर्षांच्या एकत्रितपणे केलेल्या प्रयत्नातून व्हिएतनामने समुद्राला जवळपास जमिनीशी जोडले आहे. नोव्हेंबर २०२३ पासून व्हिएतनामने बेटांना जवळपास ६९२ एकर (२८० हेक्टर) जमीन जोडली आहे. खरं तर सेंटर फॉर स्ट्रॅटेजिक अँड इंटरनॅशनल स्टडीज (CSIS) येथील एशिया मेरिटाइम ट्रान्सपरन्सी इनिशिएटिव्ह (AMTI)ने ही माहिती दिली आहे.
व्हिएतनामने पुन्हा दावा केलेली एकूण जमीन जवळपास २३६० एकर असून, तीन वर्षांपूर्वी नोंदवलेल्या ३२९ एकरपेक्षा मोठी वाढ झाली आहे. वेगवान विस्ताराचा उद्देश या प्रदेशात व्हिएतनामची उपस्थिती मजबूत करणे हा आहे. दक्षिण चिनी समुद्रावर चीन, ब्रुनेई, मलेशिया, फिलिपिन्स, तैवान या देशांकडून दावे करण्यात आलेले आहेत. व्हिएतनामने २०२४ मध्ये बेट बांधण्याच्या कामाला गती दिली असून, दक्षिण चिनी समुद्रातील वाढत्या तणावादरम्यान जास्तीत जास्त जमिनीवर कब्जा मिळवण्याचा त्यांचा प्रयत्न आहे, असंही AMTI रिपोर्टमध्ये म्हटले आहे.
लष्करी पायाभूत सुविधा कशा वाढवल्या?
व्हिएतनामचा सर्वात मोठा चेक पॉइंट असलेला बार्के कॅनडा रीफ याचा गेल्या सहा महिन्यांत आकारात जवळपास दुप्पट वाढला आहे. तो २३८ ते ४१२ एकरपर्यंत पसरलाय. तसेच त्याची लांबी ४३१८ मीटर झाली आहे. त्यामुळे ३ हजार मीटर धावपट्टीचे आयोजन करण्यास तो सक्षम आहे. जी सुविधा खरं तर चीनच्या सर्वात मोठ्या चौक्यांवर आहे. सध्या व्हिएतनाम बेटावर १३०० मीटर धावपट्टी चालवत असून, ती बहुतेक लष्करी विमानांसाठी योग्य आहे, परंतु लांब धावपट्टी मोठ्या लष्करी वाहतूक विमानांच्या रहदारीबरोबरच पाळत ठेवण्यासाठी फायदेशीर ठरत आहे. “१४,१७३ फूट लांबीच्या बार्के कॅनडा रीफमध्ये चीनच्या तीन प्रमुख कृत्रिम बेटांप्रमाणे ९,८४२ फूट धावपट्टी असण्याची शक्यता आहे,” असे रिपोर्टमध्ये नमूद करण्यात आले आहे. या विकासामुळे दक्षिण चीन समुद्रातील व्हिएतनामच्या लष्करी पायाभूत सुविधांमध्ये लक्षणीय वाढ होणार आहे.
चीनची स्थिती काय?
दक्षिण चीन समुद्र हा एक महत्त्वाचा सागरी मार्ग आहे, ज्यातून दरवर्षी ३ ट्रिलियन डॉलरपेक्षा जास्त व्यापार केला जातो. इतर देशांनी केलेल्या दाव्यामुळे दक्षिण चीन समुद्र आता वादाचा विषय झाला आहे. चीन २०१३ पासून दक्षिण चिनी समुद्रात बेटे बांधत आहे, तर दुसरीकडे व्हिएतनाम बेटांचा विस्तार करत असलेल्या भागांसह समुद्राच्या विशाल भूभागावर सार्वभौमत्वाचा दावा करीत आहे. २०१३ आणि २०१५ दरम्यान चीनच्या व्यापक भूमी सुधारण्याच्या प्रयत्नांमुळे ४६५० एकर नवीन जमीन निर्माण झाली आहे. २०१५ मध्ये पुनर्वसन कार्य थांबवण्याची घोषणा करूनही चीनने लष्करी दर्जाच्या हवाई पट्टी आणि बंदरांसह पायाभूत सुविधांची निर्मिती सुरूच ठेवली आहे.
“चीनची दक्षिण चिनी समुद्रात इतर कोणत्याही देशांपेक्षा जास्त ताबा आहे, परंतु व्हिएतनाम आता दुसऱ्या स्थानावर आहे. हनोईद्वारे नियंत्रित बार्क कॅनडा रीफ आता लष्करी वाहतूक विमाने किंवा बॉम्बरसाठी पुरेशी धावपट्टी उपलब्ध करून देऊ शकतात. त्यामुळे या भागात लष्करी उभारणी आणखी तीव्र होणार आहे.
भविष्यातील परिणाम काय असू शकतात?
व्हिएतनामने कृत्रिम बेटांचा वेगाने विस्तार केल्याने या प्रदेशात संघर्षाच्या संभाव्यतेबद्दल चिंता वाढली आहे. बीजिंग आधारित थिंक टँक असलेल्या ग्रँडव्ह्यू इन्स्टिट्यूशनने अलीकडेच व्हिएतनामच्या वाढत्या प्रभावामुळे दक्षिण चिनी समुद्रात वाद वाढू शकतो, असा इशाराही दिला आहे. अलीकडच्या काही महिन्यांत फिलिपिन्स आणि चिनी जहाजांमध्ये संघर्ष घडले आहेत, ज्यात चीनद्वारे जल तोफांचा वापर करण्यात आला आहे. या घटना दक्षिण चीन समुद्रातील शांततेचे स्वरूप अन् विवादित प्रदेशांच्या लष्करी हालचालींबद्दल धोके अधोरेखित करतात. व्हिएतनामने गेल्या सहा महिन्यात दक्षिण चीन मुद्रातील विस्ताराचे कार्य मोठ्या प्रमाणात वाढवले आहे. त्यामुळे भविष्यात चीन आणि व्हिएतनाममध्ये संघर्ष ओढावू शकतो, असंही तज्ज्ञ सांगतात.
व्हिएतनामने पुन्हा दावा केलेली एकूण जमीन जवळपास २३६० एकर असून, तीन वर्षांपूर्वी नोंदवलेल्या ३२९ एकरपेक्षा मोठी वाढ झाली आहे. वेगवान विस्ताराचा उद्देश या प्रदेशात व्हिएतनामची उपस्थिती मजबूत करणे हा आहे. दक्षिण चिनी समुद्रावर चीन, ब्रुनेई, मलेशिया, फिलिपिन्स, तैवान या देशांकडून दावे करण्यात आलेले आहेत. व्हिएतनामने २०२४ मध्ये बेट बांधण्याच्या कामाला गती दिली असून, दक्षिण चिनी समुद्रातील वाढत्या तणावादरम्यान जास्तीत जास्त जमिनीवर कब्जा मिळवण्याचा त्यांचा प्रयत्न आहे, असंही AMTI रिपोर्टमध्ये म्हटले आहे.
लष्करी पायाभूत सुविधा कशा वाढवल्या?
व्हिएतनामचा सर्वात मोठा चेक पॉइंट असलेला बार्के कॅनडा रीफ याचा गेल्या सहा महिन्यांत आकारात जवळपास दुप्पट वाढला आहे. तो २३८ ते ४१२ एकरपर्यंत पसरलाय. तसेच त्याची लांबी ४३१८ मीटर झाली आहे. त्यामुळे ३ हजार मीटर धावपट्टीचे आयोजन करण्यास तो सक्षम आहे. जी सुविधा खरं तर चीनच्या सर्वात मोठ्या चौक्यांवर आहे. सध्या व्हिएतनाम बेटावर १३०० मीटर धावपट्टी चालवत असून, ती बहुतेक लष्करी विमानांसाठी योग्य आहे, परंतु लांब धावपट्टी मोठ्या लष्करी वाहतूक विमानांच्या रहदारीबरोबरच पाळत ठेवण्यासाठी फायदेशीर ठरत आहे. “१४,१७३ फूट लांबीच्या बार्के कॅनडा रीफमध्ये चीनच्या तीन प्रमुख कृत्रिम बेटांप्रमाणे ९,८४२ फूट धावपट्टी असण्याची शक्यता आहे,” असे रिपोर्टमध्ये नमूद करण्यात आले आहे. या विकासामुळे दक्षिण चीन समुद्रातील व्हिएतनामच्या लष्करी पायाभूत सुविधांमध्ये लक्षणीय वाढ होणार आहे.
चीनची स्थिती काय?
दक्षिण चीन समुद्र हा एक महत्त्वाचा सागरी मार्ग आहे, ज्यातून दरवर्षी ३ ट्रिलियन डॉलरपेक्षा जास्त व्यापार केला जातो. इतर देशांनी केलेल्या दाव्यामुळे दक्षिण चीन समुद्र आता वादाचा विषय झाला आहे. चीन २०१३ पासून दक्षिण चिनी समुद्रात बेटे बांधत आहे, तर दुसरीकडे व्हिएतनाम बेटांचा विस्तार करत असलेल्या भागांसह समुद्राच्या विशाल भूभागावर सार्वभौमत्वाचा दावा करीत आहे. २०१३ आणि २०१५ दरम्यान चीनच्या व्यापक भूमी सुधारण्याच्या प्रयत्नांमुळे ४६५० एकर नवीन जमीन निर्माण झाली आहे. २०१५ मध्ये पुनर्वसन कार्य थांबवण्याची घोषणा करूनही चीनने लष्करी दर्जाच्या हवाई पट्टी आणि बंदरांसह पायाभूत सुविधांची निर्मिती सुरूच ठेवली आहे.
“चीनची दक्षिण चिनी समुद्रात इतर कोणत्याही देशांपेक्षा जास्त ताबा आहे, परंतु व्हिएतनाम आता दुसऱ्या स्थानावर आहे. हनोईद्वारे नियंत्रित बार्क कॅनडा रीफ आता लष्करी वाहतूक विमाने किंवा बॉम्बरसाठी पुरेशी धावपट्टी उपलब्ध करून देऊ शकतात. त्यामुळे या भागात लष्करी उभारणी आणखी तीव्र होणार आहे.
भविष्यातील परिणाम काय असू शकतात?
व्हिएतनामने कृत्रिम बेटांचा वेगाने विस्तार केल्याने या प्रदेशात संघर्षाच्या संभाव्यतेबद्दल चिंता वाढली आहे. बीजिंग आधारित थिंक टँक असलेल्या ग्रँडव्ह्यू इन्स्टिट्यूशनने अलीकडेच व्हिएतनामच्या वाढत्या प्रभावामुळे दक्षिण चिनी समुद्रात वाद वाढू शकतो, असा इशाराही दिला आहे. अलीकडच्या काही महिन्यांत फिलिपिन्स आणि चिनी जहाजांमध्ये संघर्ष घडले आहेत, ज्यात चीनद्वारे जल तोफांचा वापर करण्यात आला आहे. या घटना दक्षिण चीन समुद्रातील शांततेचे स्वरूप अन् विवादित प्रदेशांच्या लष्करी हालचालींबद्दल धोके अधोरेखित करतात. व्हिएतनामने गेल्या सहा महिन्यात दक्षिण चीन मुद्रातील विस्ताराचे कार्य मोठ्या प्रमाणात वाढवले आहे. त्यामुळे भविष्यात चीन आणि व्हिएतनाममध्ये संघर्ष ओढावू शकतो, असंही तज्ज्ञ सांगतात.
