विश्लेषण : भूकंप दरवर्षी का होतात? त्यामागचं वैज्ञानिक कारण काय?

भूकंप कसा होतो?

भूकंपाच्या घटना समजून घेण्याआधी, पृथ्वीच्या खाली असलेल्या प्लेट्सची रचना समजून घेणे आवश्यक आहे. भूगर्भशास्त्रानुसार, संपूर्ण पृथ्वी १२ टेक्टोनिक प्लेट्सवर वसलेली आहे. या प्लेट्सची टक्कर झाल्यावर बाहेर पडणाऱ्या ऊर्जेला भूकंप म्हणतात. वास्तविक, पृथ्वीच्या खाली असलेल्या या प्लेट्स अतिशय संथ गतीने फिरत असतात. दरवर्षी ४-५ मिमी त्याच्या जागेवरून घसरते. यादरम्यान, एखाद्याच्या खालून प्लेट घसरली जाते, तर काही लांब जातात. यादरम्यान, प्लेट्स एकमेकांवर आपटल्यावर भूकंप होतो.

आणखी वाचा

Why Earth Looks Flat:पृथ्वी गोल असूनही ती सपाट कशामुळे दिसते?

२१ नोव्हेंबर पंचांग: वर्षातील शेवटचा गुरुपुष्यामृत योग कोणत्या…

‘या’ किल्ल्यावरील अंडाकृती खडकाखाली दडलंय काय?

पृथ्वीवरील बहुतेक जीवसृष्टी नष्ट होण्याच्या मार्गावर? काय सांगतो ‘सहाव्या महाविलोपना’चा सिद्धान्त?

गिरणी कामगारांकडून पाच हजार रुपये उकळणे महागात; वांगणीतील विकासकाला कारणे दाखवा नोटीस, म्हाडाच्या मुंबई मंडळाकडून कारवाई

थंडीचा कडाका वाढताच आजारांमध्ये वाढ! बदलत्या हवामानाचा परिणाम; आरोग्यतज्ज्ञांचा सल्ला जाणून घ्या…

युक्रेन, इस्रायल युद्धांमुळे कार्बन उत्सर्जनामध्ये वाढ

विश्लेषण : ‘कॉप २९’ची एवढी चर्चा का?

भूकंपाचे केंद्र कोणते आहे?

पृथ्वीच्या पृष्ठभागाच्या खाली, ज्या ठिकाणी खडक तुटतात किंवा आदळतात त्या जागेला भूकेंद्र किंवा हायपोसेंटर किंवा फोकस म्हणतात. या ठिकाणाहून भूकंपाची ऊर्जा लहरींच्या रूपात कंपनांच्या रूपात ठरवली जाते. हे कंपन अगदी शांत तलावात खडे टाकून निर्माण होणाऱ्या लाटांसारखे असते. विज्ञानाच्या भाषेत समजून घेतल्यास, पृथ्वीच्या मध्यभागी भूकंपाच्या केंद्राशी जोडणारी रेषा, जिथे ती पृथ्वीचा पृष्ठभाग कापते, तिला भूकंपाचा केंद्रबिंदू म्हणतात. स्थापित नियमांनुसार, पृथ्वीच्या पृष्ठभागावरील हे ठिकाण भूकंपाच्या केंद्राच्या सर्वात जवळ आहे.

(हे ही वाचा: विश्लेषण : २०३० पर्यंत भारतात विकली गेलेली ३०% हुन जास्त वाहने इलेक्ट्रिक असतील; संशोधनाचा निष्कर्ष)

खडक का फुटतात?

पृथ्वीच्या खाली असलेले खडक दाबाच्या स्थितीत असतात आणि जेव्हा दाब मर्यादेपेक्षा जास्त होतो तेव्हा खडक अचानक तुटतात. त्यामुळे वर्षानुवर्षे अस्तित्वात असलेली ऊर्जा बाहेर पडते. खडक कमकुवत पृष्ठभागाच्या समांतर तुटतात आणि या खडकांना दोष देखील म्हणतात. आपली पृथ्वी एकूण सात भूखंडांनी बनलेली आहे. आफ्रिकन प्लॉट्स, अंटार्क्टिक प्लॉट्स, युरेशियन प्लॉट्स, इंडो-ऑस्ट्रेलियन प्लॉट्स, नॉर्थ अमेरिकन प्लॉट्स, पॅसिफिक ओशन प्लॉट्स, दक्षिण अमेरिकन प्लॉट्स अशी या भूखंडांची नावे आहेत.

हे खडक सामान्यतः स्थिर आणि अतूट वाटतात पण तसे नाही. पृथ्वीचा पृष्ठभाग स्थिर किंवा अखंड नाही. पृथ्वीचा पृष्ठभाग एका महाद्वीपाच्या आकाराच्या विशाल प्लेट्सने बनलेला आहे. हे खडक पृथ्वीच्या पृष्ठभागावरील एक घन थर म्हणून समजू शकतात आणि ते महासागरांसह महाद्वीपांपर्यंत पसरलेले आहेत. महाद्वीपाखालील खडक हलके आहेत आणि समुद्राचा तळ जड खडकांनी बनलेला आहे.

(हे ही वाचा: विश्लेषण : जागतिक सोने पुनर्वापरात २०२१ पर्यंत १८०० टन क्षमतेसह भारत चौथ्या क्रमांकावर; अहवालातील निष्कर्ष)

धक्क्याचा प्रभाव कसा पसरतो?

भूकंपाच्या केंद्राच्या सर्वात जवळ असलेले ठिकाण, भूकंपाची तीव्रता किंवा त्यामुळे होणारे नुकसान अधिक असते. केंद्रापासून दूर असलेल्या ठिकाणांनुसार प्रभाव कमी होतो. साधारणपणे भूकंप कुठे झाला असे विचारले असता, त्याच्या उत्तरात भूकंपाचे केंद्र सांगितले जाते किंवा त्याच्याशी संबंधित माहिती दिली जाते.