अमली पदार्थ विक्री आणि वितरण प्रकरणातील आरोपी ललित पाटील याच्या लीला सध्या चांगल्याच चर्चेत आहेत. ललित पाटीलच्या प्रकरणात ३०० कोटींहून अधिक मेफेड्रोन (एमडी) जप्त करण्यात आले. गेल्या काही वर्षांत एमडीच्या विक्रीत प्रचंड वाढ झाली आहे. एमडी नेमके काय आहे, त्याच्या सेवनाची समस्या गंभीर बनली आहे का, याबद्दल जाणून घेऊया…
एमडी नेमके काय आहे?
एमडी हा एक रासायनिक अमली पदार्थ आहे. बहुतेक वेळा पांढऱ्या किंवा पिवळसर रंगाच्या भुकटीच्या स्वरूपात तर काही वेळा कॅप्सूलच्या स्वरूपात तो वितरित होतो. त्यामुळे तोंडावाटे गिळून खाता येतो अथवा नाकातून ओढता येतो. व्यसनी पानमसाला व इतर पदार्थांसह त्याचे सेवन करतात. एमडी हा पदार्थ साधारण २००० नंतर वितरित होऊ लागला. सुरुवातीला त्याला अमली पदार्थ म्हणून घोषित करण्यात आले नव्हते. प्रतिबंधित नसल्यामुळे राजरोसपणे त्याची निर्मिती व विक्री केली जात होती. त्याचा प्रभाव कोकेनसारखा असतो. मात्र किंमत १० पटींनी कमी असते. त्यामुळे त्याच्या विक्रीत प्रचंड वाढ झाली.
प्रतिबंधित नसताना पोलिसांनी एमडीबाबत काय केले?
एमडीची प्रचंड विक्री २०१० दरम्यान वाढली होती. पण भारतात त्याला प्रतिबंधित घोषित करण्यात आले नव्हते. त्यामुळे पोलिसांना कारवाई करणेही कठीण झाले होते. त्यामुळे पोलिसांनी भादंवि कलम ३२८ अंतर्गत एमडी विक्रेत्यांवर कारवाई करण्यास सुरुवात केली. कलम ३२८ म्हणजे विषारी द्रव्य देणे अथवा त्याची विक्री करणे. त्यामुळे विक्रेत्यांवर तात्पुरती कारवाई होत होती. पण न्यायालयात गुन्हा सिद्ध होताना अडचणी निर्माण होत होत्या. अखेर अमली पदार्थ विरोधी पथकात २०१४-१५ दरम्यान कार्यरत तत्कालीन पोलीस अधिकारी सुहास गोखले यांच्या पुढाकाराने एमडी हा अमली पदार्थ घोषित करण्याबाबत प्रस्ताव तयार करण्यात आला. तो केंद्रात पाठवण्यात आला. त्यानंतर फेब्रुवारी २०१५ मध्ये एमडीचा अमली पदार्थ म्हणून कायद्यात समावेश करण्यात आला.
एमडीविरोधात कारवाई किती?
एमडी विरोधातील कारवायांमध्ये गेल्या काही वर्षांत प्रचंड वाढ झाली आहे. मुंबई पोलिसांनी गेल्या दोन वर्षांत दोन हजार ६३५ किलो एमडी जप्त केले असून त्याची किंमत पाच हजार २४३ कोटी ६७ लाख रुपये आहे. या कारवाईत एमडीची निर्मिती करणारे नाशिक, सोलापूर, नालासोपारा, कोल्हापूरमध्ये प्रत्येकी एक व गुजरातमधील दोन कारखाने उद्ध्वस्त करण्यात आले आहेत. ही आतापर्यंतची विक्रमी कारवाई आहे. मुंबई पोलिसांनी या दोन वर्षांत एमडी तस्करी व विक्रीबाबत ४९५ गुन्ह्यांची नोंद करण्यात आली आहे. या गुन्ह्यांमध्ये एकूण ७१८ आरोपींना अटक करण्यात आली असून २०१८ मध्ये मुंबई पोलिसांनी १० कोटी रुपयांचे एमडी जप्त करण्यात आले होते. २०१९ मध्ये तीन कोटी, २०२० मध्ये पाच कोटी २१ लाख, २०२१ मध्ये ३२ कोटी २९ लाख रुपये किमतीचा एमडीचा साठा जप्त करण्यात आला आहे.
एमडीचे व्यसन कसे लागते?
अमली पदार्थांच्या विक्रीसाठी विक्रेते तरुणांना अमली पदार्थांचे खोटे फायदे सांगतात. त्याला बळी पडून अनेकजण या व्यसनाला बळी पडतात. मेफेड्रोनमुळे झिरो फिगर मिळते व ऊर्जा मिळते, असा अपप्रचार करण्यात येतो. त्यामुळे सुंदर दिसण्यासाठी व तासनतास नाचण्यासाठी बारबाला सध्या मोठ्याप्रमाणात एमडीचा वापर करत आहेत. सुगंधी सुपारी, पानमसाला यांमध्ये मिसळून बारबाला एमडीचे सेवन करतात. सध्या ५० टक्‍क्‍यांहून अधिक बारबाला या व्यसनाच्या आहारी गेल्याचे सूत्रांनी सांगितले. याशिवाय महाविद्यालयातील तरुण पिढीला या जाळ्यात ओढण्यासाठी एमडीमुळे झोप येत नाही, त्यामुळे रात्री उशिरापर्यंत तुम्ही अभ्यास करू शकता, एमडीमुळे त्वचा सतेज राहते, असे समज पसरवण्यात येतात. चार-पाच वेळा सेवन केल्यास त्याचे व्यसन लगते. मग विक्रेते त्यांना या ड्रग्जच्या विक्रीत गुंतवतात. अशा विद्यार्थांच्या मदतीने ते इतर विद्यार्थांनाही या नशेच्या जाळ्यात ओढतात. त्यामुळे मुंबई पोलिसांनी एमडीविरोधात विशेष कारवाया करून मोठ्या प्रमाणात एमडी जप्त केले आहे.
एमडीचे दुष्परिणाम काय आहेत?
एमडी हे हळूहळू पसरणारे विष म्हणता येईल. सुरुवातील शरीरात एखादी ऊर्जा निर्माण झाल्यासारखे वाटते, पण त्यानंतर मानसिक आजार, निद्रानाश, मेंदूला इजा असे आजार जडतात. त्यानंतर अगदी तडफडून त्या व्यक्तीचा मृत्यू होतो. तसेच एमडीचे सेवन अचानक बंद झाले की सुरुवातीला हातपाय थरथरणे, डोकं दुखणे, संभ्रम निर्माण होणे, कासावीस होणे आदी त्रास व्हायला सुरुवात होतात. काहींना फिट्‌सही येतात, तर काहींचा मृत्यूही होतो. भूक मंदावते, निद्रानाश असे अनेक दुष्परिणाम आहेत. एमडी या अमली पदार्थाचे नियमित सेवन करणाऱ्या व्यक्तीचा तर दोन ते तीन वर्षांत मृत्यू होतो. तरुण पिढी सर्वाधिक एमडीचे सेवन करत आहे.
पालकांनी काय काळजी घ्यावी?
पालकांनी आपल्या मुलांच्या वागण्यातील बदल लक्षात घेतले तर वेळीच आपल्या पाल्याची ड्रग्जच्या विळख्यातून सुटका करता येऊ शकते.
१) शारीरिक बदल – ड्रग्जच्या विळख्यात अडकलेली मुले अधिक निष्काळजी होतात. त्यांच्या दिसण्याकडे लक्ष देत नाहीत. प्राथमिक स्वच्छता, कपडे, राहणीमान या कशाकडेच व्यसनाधीन मुलांचे लक्ष नसते.
२) एकलकोंडेपणा – सर्वांत मिसळणारी मुले अमली पदार्थांच्या व्यसनात अडकली की एकलकोंडी होत जातात. कुटुंबीय, नातेवाईक अगदी मित्रमंडळींपासूनही दूर राहतात. टीव्ही बघणे, उत्सव साजरे करणे असे काहीच त्यांना नकोसे वाटते.
३) सक्रियता कमी होते – त्यांच्या हालचालींमध्ये शिथिलता येते. खेळात उत्तम असलेली मुलेही खेळांपासून दूर होतात. त्यांची शारीरिक क्षमता कमी होते, लवकर दम लागतो.
४) राग – व्यसनाधीन मुले अधिक आक्रमक असल्याचे दिसते. त्यांना तात्काळ राग येतो.
एमडी नेमके काय आहे?
एमडी हा एक रासायनिक अमली पदार्थ आहे. बहुतेक वेळा पांढऱ्या किंवा पिवळसर रंगाच्या भुकटीच्या स्वरूपात तर काही वेळा कॅप्सूलच्या स्वरूपात तो वितरित होतो. त्यामुळे तोंडावाटे गिळून खाता येतो अथवा नाकातून ओढता येतो. व्यसनी पानमसाला व इतर पदार्थांसह त्याचे सेवन करतात. एमडी हा पदार्थ साधारण २००० नंतर वितरित होऊ लागला. सुरुवातीला त्याला अमली पदार्थ म्हणून घोषित करण्यात आले नव्हते. प्रतिबंधित नसल्यामुळे राजरोसपणे त्याची निर्मिती व विक्री केली जात होती. त्याचा प्रभाव कोकेनसारखा असतो. मात्र किंमत १० पटींनी कमी असते. त्यामुळे त्याच्या विक्रीत प्रचंड वाढ झाली.
प्रतिबंधित नसताना पोलिसांनी एमडीबाबत काय केले?
एमडीची प्रचंड विक्री २०१० दरम्यान वाढली होती. पण भारतात त्याला प्रतिबंधित घोषित करण्यात आले नव्हते. त्यामुळे पोलिसांना कारवाई करणेही कठीण झाले होते. त्यामुळे पोलिसांनी भादंवि कलम ३२८ अंतर्गत एमडी विक्रेत्यांवर कारवाई करण्यास सुरुवात केली. कलम ३२८ म्हणजे विषारी द्रव्य देणे अथवा त्याची विक्री करणे. त्यामुळे विक्रेत्यांवर तात्पुरती कारवाई होत होती. पण न्यायालयात गुन्हा सिद्ध होताना अडचणी निर्माण होत होत्या. अखेर अमली पदार्थ विरोधी पथकात २०१४-१५ दरम्यान कार्यरत तत्कालीन पोलीस अधिकारी सुहास गोखले यांच्या पुढाकाराने एमडी हा अमली पदार्थ घोषित करण्याबाबत प्रस्ताव तयार करण्यात आला. तो केंद्रात पाठवण्यात आला. त्यानंतर फेब्रुवारी २०१५ मध्ये एमडीचा अमली पदार्थ म्हणून कायद्यात समावेश करण्यात आला.
एमडीविरोधात कारवाई किती?
एमडी विरोधातील कारवायांमध्ये गेल्या काही वर्षांत प्रचंड वाढ झाली आहे. मुंबई पोलिसांनी गेल्या दोन वर्षांत दोन हजार ६३५ किलो एमडी जप्त केले असून त्याची किंमत पाच हजार २४३ कोटी ६७ लाख रुपये आहे. या कारवाईत एमडीची निर्मिती करणारे नाशिक, सोलापूर, नालासोपारा, कोल्हापूरमध्ये प्रत्येकी एक व गुजरातमधील दोन कारखाने उद्ध्वस्त करण्यात आले आहेत. ही आतापर्यंतची विक्रमी कारवाई आहे. मुंबई पोलिसांनी या दोन वर्षांत एमडी तस्करी व विक्रीबाबत ४९५ गुन्ह्यांची नोंद करण्यात आली आहे. या गुन्ह्यांमध्ये एकूण ७१८ आरोपींना अटक करण्यात आली असून २०१८ मध्ये मुंबई पोलिसांनी १० कोटी रुपयांचे एमडी जप्त करण्यात आले होते. २०१९ मध्ये तीन कोटी, २०२० मध्ये पाच कोटी २१ लाख, २०२१ मध्ये ३२ कोटी २९ लाख रुपये किमतीचा एमडीचा साठा जप्त करण्यात आला आहे.
एमडीचे व्यसन कसे लागते?
अमली पदार्थांच्या विक्रीसाठी विक्रेते तरुणांना अमली पदार्थांचे खोटे फायदे सांगतात. त्याला बळी पडून अनेकजण या व्यसनाला बळी पडतात. मेफेड्रोनमुळे झिरो फिगर मिळते व ऊर्जा मिळते, असा अपप्रचार करण्यात येतो. त्यामुळे सुंदर दिसण्यासाठी व तासनतास नाचण्यासाठी बारबाला सध्या मोठ्याप्रमाणात एमडीचा वापर करत आहेत. सुगंधी सुपारी, पानमसाला यांमध्ये मिसळून बारबाला एमडीचे सेवन करतात. सध्या ५० टक्‍क्‍यांहून अधिक बारबाला या व्यसनाच्या आहारी गेल्याचे सूत्रांनी सांगितले. याशिवाय महाविद्यालयातील तरुण पिढीला या जाळ्यात ओढण्यासाठी एमडीमुळे झोप येत नाही, त्यामुळे रात्री उशिरापर्यंत तुम्ही अभ्यास करू शकता, एमडीमुळे त्वचा सतेज राहते, असे समज पसरवण्यात येतात. चार-पाच वेळा सेवन केल्यास त्याचे व्यसन लगते. मग विक्रेते त्यांना या ड्रग्जच्या विक्रीत गुंतवतात. अशा विद्यार्थांच्या मदतीने ते इतर विद्यार्थांनाही या नशेच्या जाळ्यात ओढतात. त्यामुळे मुंबई पोलिसांनी एमडीविरोधात विशेष कारवाया करून मोठ्या प्रमाणात एमडी जप्त केले आहे.
एमडीचे दुष्परिणाम काय आहेत?
एमडी हे हळूहळू पसरणारे विष म्हणता येईल. सुरुवातील शरीरात एखादी ऊर्जा निर्माण झाल्यासारखे वाटते, पण त्यानंतर मानसिक आजार, निद्रानाश, मेंदूला इजा असे आजार जडतात. त्यानंतर अगदी तडफडून त्या व्यक्तीचा मृत्यू होतो. तसेच एमडीचे सेवन अचानक बंद झाले की सुरुवातीला हातपाय थरथरणे, डोकं दुखणे, संभ्रम निर्माण होणे, कासावीस होणे आदी त्रास व्हायला सुरुवात होतात. काहींना फिट्‌सही येतात, तर काहींचा मृत्यूही होतो. भूक मंदावते, निद्रानाश असे अनेक दुष्परिणाम आहेत. एमडी या अमली पदार्थाचे नियमित सेवन करणाऱ्या व्यक्तीचा तर दोन ते तीन वर्षांत मृत्यू होतो. तरुण पिढी सर्वाधिक एमडीचे सेवन करत आहे.
पालकांनी काय काळजी घ्यावी?
पालकांनी आपल्या मुलांच्या वागण्यातील बदल लक्षात घेतले तर वेळीच आपल्या पाल्याची ड्रग्जच्या विळख्यातून सुटका करता येऊ शकते.
१) शारीरिक बदल – ड्रग्जच्या विळख्यात अडकलेली मुले अधिक निष्काळजी होतात. त्यांच्या दिसण्याकडे लक्ष देत नाहीत. प्राथमिक स्वच्छता, कपडे, राहणीमान या कशाकडेच व्यसनाधीन मुलांचे लक्ष नसते.
२) एकलकोंडेपणा – सर्वांत मिसळणारी मुले अमली पदार्थांच्या व्यसनात अडकली की एकलकोंडी होत जातात. कुटुंबीय, नातेवाईक अगदी मित्रमंडळींपासूनही दूर राहतात. टीव्ही बघणे, उत्सव साजरे करणे असे काहीच त्यांना नकोसे वाटते.
३) सक्रियता कमी होते – त्यांच्या हालचालींमध्ये शिथिलता येते. खेळात उत्तम असलेली मुलेही खेळांपासून दूर होतात. त्यांची शारीरिक क्षमता कमी होते, लवकर दम लागतो.
४) राग – व्यसनाधीन मुले अधिक आक्रमक असल्याचे दिसते. त्यांना तात्काळ राग येतो.
