लॉस एंजेलिसमध्ये आग विझवण्यासाठी ‘पिंक पावडर’चा वापर कसा केला? पर्यावरणासाठी हे किती घातक?

हवामान तज्ज्ञांच्या मते, आगीचे विनाशकारी स्वरूप हवामान बदलामुळेदेखील आहे, ज्यामुळे अलीकडच्या वर्षांत जंगलातील आगीमुळे होणारी तीव्रता आणि नुकसान वाढले आहे. ही आग नियंत्रणात आणण्यासाठी विमानाने आगीवर पिंक पावडरचा वर्षाव करण्यात येत आहे. अधिकाऱ्यांनी पुष्टी केली आहे की, आग आणखी पसरू नये म्हणून गेल्या आठवड्यात या पावडरच्या हजारो गॅलनचा वापर केला गेला आहे. पण, ही पिंक पावडर काय आहे? आग नियंत्रणात आणण्यासाठी त्याचा कसा वापर होतो? या पिंक पावडरचे दुष्परिणाम काय आहेत? त्याविषयी जाणून घेऊ.

हेही वाचा : कसे असते महिला नागा साधूंचे जीवन? त्यांचा पेहराव कसा असतो?

पिंक पावडर म्हणजे काय?

फोस-चेक हा पदार्थ अग्निरोधक आहे, जो १९६० पासून संपूर्ण यूएसमध्ये मोठ्या प्रमाणावर वापरला जातो. पेरिमीटर सोल्युशन्स नावाच्या कंपनीने उत्पादित केलेले हे जगातील सर्वाधिक वापरले जाणारे अग्निरोधक आहे, असे वृत्त ‘एपी’ने दिले आहे. हे अमोनियम फॉस्फेटने तयार करण्यात आले आहे, जे दीर्घकाळ प्रभावी राहते आणि त्याचे लवकर बाष्पीभवन होत नाही. पेरिमीटरच्या प्रवक्त्याने बीबीसीला सांगितले की फॉस-चेकमध्ये गुलाबी रंग असतो, कारण अग्निशमकांना विमानाद्वारे कुठे याचा वर्षाव केला आहे हे पाहण्यास मदत होते. सूर्यप्रकाशाच्या अनेक दिवस संपर्कात आल्यानंतर रंग फिकट होतो, नैसर्गिक पृथ्वीच्या टोनमध्ये मिसळतो. गुलाबी रंग दुरून स्पष्ट दिसतो, त्यामुळे यात गुलाबी रंगाचा वापर केला जातो.

अग्निरोधक कसे कार्य करते?

न्यूयॉर्क टाईम्समधील एका वृत्तानुसार, आगीच्या ज्वाळा थेट विझवण्याऐवजी फॉस-चेकची आगीवर फवारणी केली जाते. हे ऑक्सिजनला आग लागण्यापासून प्रतिबंधित करते आणि ज्वाळांचा प्रसार कमी करण्यासाठी महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावते. रिटार्डंटचे मुख्य घटक म्हणजे अमोनियम पॉलीफॉस्फेटसारखे क्षार. नॅशनल इंटरएजन्सी फायर सेंटरचे प्रवक्ते स्टँटन फ्लोरिया यांनी न्यूयॉर्क टाईम्सला सांगितले की, रिटार्डंट कठोर परिस्थिती सहन करू शकतो आणि पाण्यापेक्षा जास्त काळ टिकू शकतो. त्याचे पाण्यासारखे बाष्पीभवन होत नाही. हा पदार्थ विशेषतः अशा भागात उपयुक्त आहे, जेथे अग्निशामकांना पोहोचण्यासाठी अनेक आव्हानांचा सामना करावा लागतो. तीव्र वारे हवेतील थेंब धोकादायक करू शकतात आणि जोरदार वाऱ्यामुळे पावडर त्याच्या लक्ष्यापर्यंत पोहोचण्यापूर्वी विखुरली जाऊ शकते, ज्यामुळे त्याची प्रभावीता कमी होते.

या पावडरचा पर्यावरणाला धोका किती?

पिंक पावडर जंगलातील आगीशी लढण्यासाठीचे एक शक्तिशाली साधन आहे. असे असले तरी ही पावडर पर्यावरणासाठी घातक असू शकते. पर्यावरणतज्ज्ञांनी पर्यावरण आणि मानवी आरोग्यावर होणाऱ्या परिणामाबद्दल चिंता व्यक्त केली आहे. उदयोन्मुख संशोधन सूचित करते की, अग्निरोधकांमध्ये जड धातूंसह असणारी रसायने पर्यावरणाला विषारी धोका निर्माण करतात, असे वृत्त न्यूयॉर्क टाइम्सने दिले आहे. दरवर्षी लाखो गॅलन पदार्थ टाकला जातो, ज्यामुळे वन्यजीवांना हानी पोहोचते, जलमार्ग प्रदूषित होतात आणि मानवी आरोग्याला धोका निर्माण होतो. प्राणघातक ज्वाळांवर नियंत्रण ठेवण्यासाठी अग्निरोधक घटक महत्त्वाचे आहेत, तरीही हवामान बदलाशी निगडीत वारंवार वणव्याच्या आगीमुळे वातावरणात अधिक रसायने सोडली जात आहेत. ‘बीबीसी’ने वृत्त दिले आहे की, २०२२ मध्ये फॉरेस्ट सर्व्हिस एम्प्लॉइज फॉर एन्व्हायर्नमेंटल एथिक्स आणि माजी यूएस फॉरेस्ट सर्व्हिस कर्मचाऱ्यांच्या एका गटाने अग्निरोधकांच्या हवाई थेंबांमुळे स्वच्छ पाण्याच्या कायद्याचे उल्लंघन केल्याचा आरोप केला आहे.

यूएस जिल्हा न्यायालयाच्या न्यायाधीशाने या चिंता मान्य केल्या, परंतु पर्यावरण संरक्षण एजन्सी (ईपीए) कडून अग्निरोधकांचा वापर तात्पुरता सुरू ठेवण्याची परवानगी देण्यात आली आहे. वन सेवेने कमी विषारी आवृत्तीच्या बाजूने फॉस-चेकचे एक सूत्र टप्प्याटप्प्याने बंद केले आहे. एजन्सी जलमार्ग आणि धोक्यात असलेल्या प्रजातींच्या अधिवासांसह संवेदनशील पर्यावरणीय क्षेत्रांजवळ रिटार्डंट सोडण्यावर निर्बंध लागू करण्यात आले आहे.

जंगलातील आग कशामुळे लागली?

पर्जन्यवृष्टी, कोरडे इंधन आणि ताशी ९९ मैल वेगाने वाहणारे जोरदार वारे, यामुळे जंगलातील आग पसरली आहे. हवामान तज्ज्ञांच्या मते, आगीचे विनाशकारी स्वरूप हवामान बदलामुळेदेखील आहे; ज्यामुळे अलीकडच्या वर्षांत जंगलातील आगीमुळे होणारी तीव्रता आणि नुकसान वाढले आहे. दक्षिण कॅलिफोर्नियामध्ये १ ऑक्टोबरपासून सरासरीच्या एक टक्क्यापेक्षा कमी पाऊस पडला आहे आणि तीव्र वारे या प्रदेशात आगीस कारणीभूत ठरत आहेत, असा राष्ट्रीय हवामान सेवेने इशारा दिला आहे. १९ दशलक्ष लोक या आगीने प्रभावित होण्याचा धोका वाढला आहे. एनबीसी न्यूजनुसार, संपूर्ण प्रदेशात अनेक ठिकाणी ७० मैल प्रतितास वेगाने वाऱ्याची नोंद करण्यात आली आहे.

हेही वाचा : Infosys Vs Cognizant: नामांकित आयटी कंपन्यांनी एकमेकांविरुद्ध खटले का दाखल केले? नेमका वाद काय?

दक्षिण-पश्चिम अमेरिकेत गेल्या २२ वर्षांत पहिल्यांदा अति कोरड्या वातावरणाची नोंद करण्यात आली आहे. सांता आना वाऱ्यांमुळे परिस्थिती बिघडत आहे. “उष्ण आणि कोरडे सांता आना वारे अनेकदा दक्षिण कॅलिफोर्निया प्रदेशावर परिणाम करतात आणि मोठ्या वणव्याला कारणीभूत ठरतात. जसे की चालू असलेल्या वणव्यामुळे परिस्थिती आणखी बिघडते,” असे इम्पीरियल कॉलेज लंडनचे प्राध्यापक अपोस्टोलोस वोल्गाराकिस यांनी टाइमने दिलेल्या वृत्तानुसार एका निवेदनात म्हटले आहे. त्यांनी हे दर्शविले आहे की, शरद ऋतूतील सांता आना वाऱ्याची घटनादेखील हवामान बदलामुळे खराब होण्याची शक्यता असते, ज्यामुळे ते आणखी कोरडे होते.”