संकटातून संधीकडे

करोनाकृत वैश्विक संचारबंदीचा आणि टाळेबंदीचा प्रचंड फटका क्रीडा क्षेत्रालाही बसला आहे. सर्व क्रीडा स्पर्धा अनिश्चित काळासाठी स्थगित झाल्या आहेत किंवा रद्दच झाल्या आहेत. रॉजर फेडरर, विराट कोहलीसारखे अव्वल दर्जाचे वलयांकित खेळाडू सोडल्यास, इतर बहुतेकांसमोर जगण्याचा प्रश्न भेसूर बनत चालला आहे. विख्यात माजी टेनिसपटू विजय अमृतराज यांनी मध्यंतरी काही मुलाखतींमधून टेनिसपटूंच्या प्रश्नाला वाचा फोडली होती. इतर अनेक खेळांच्या तुलनेत टेनिस हा अधिक व्यावसायिक खेळ असला, तरी तो सांघिक खेळ नसल्यामुळे संघटनात्मक बैठक या खेळाला फारशी मिळालेली नाही. याचा फटका आता वैयक्तिक टेनिसपटूंना बसतो आहे. कदाचित असाच प्रकार गोल्फ, बॉक्सिंग, अ‍ॅथलेटिक्स, जलतरण, सायकलिंग, बॅडमिंटन या इतर वैयक्तिक व्यावसायिक खेळांमध्येही दिसून येत असेल. टेनिसला इतर खेळांच्या तुलनेत प्रसिद्धी अधिक मिळत असल्यामुळे त्याची चर्चा अधिक झाली इतकेच.

या सगळ्यांच्या तुलनेत बुद्धिबळपटू तसे सुदैवी म्हणावे लागतील. एकतर या खेळात टेनिसइतक्या मोठय़ा संख्येने व्यावसायिक नाहीत. शिवाय आजवर या खेळाच्या ‘बैठेपणा’मुळे फारसे पुरस्कर्ते वळायचे नाहीत. पण टाळेबंदीच्या काळात सगळेच आपापल्या घरांमध्ये बंदिस्त झालेले असताना, या एकमेव खेळातील अव्वल खेळाडू आजही ऑनलाइन सक्रिय राहू शकतात. आजघडीला जगात चार ते पाच उच्च दर्जाच्या ऑनलाइन बुद्धिबळ स्पर्धा सुरू आहेत. जगज्जेता मॅग्नस कार्लसन आणि मूळ इराणचा पण सध्या जागतिक बुद्धिबळ संघटनेच्या ध्वजाखाली खेळणारा अलीरझा फिरूझा यांच्यात नुकताच ऑनलाइन ब्लिट्झ (अतिजलद) सामना खेळवला गेला. यात फिरूझा जिंकला, ज्याची चर्चा बुद्धिबळ जगतात सुरू आहे. भारताच्या काही बुद्धिबळपटूंनी ऑनलाइन खेळून पाच लाखांच्या वर निधी गोळा केला आणि पंतप्रधानांच्या करोना-निधीला दिला.

गेल्या दशकामध्येच ऑनलाइन बुद्धिबळाची लोकप्रियता जगभर पसरू लागली होती. आता विश्वनाथन आनंद, विदिथ गुजराती या अव्वल बुद्धिबळपटूंपासून ते प्रज्ञानंद, निहाल सरीन, अरविंद चिदंबरम, गुकेश अशा युवा ग्रँडमास्टरांपर्यंत बहुतेक जण या घडीला कोणत्या ना कोणत्या स्पर्धेत सक्रिय आहेत. विदिथ गुजराती हा आनंदनंतरचा भारताचा दुसऱ्या क्रमांकाचा बुद्धिबळपटू. जागतिक क्रमवारीत २३व्या क्रमांकावर आहे. गेल्या वर्षी हा ‘लोकसत्ता तरुण तेजांकित’ ठरला होता. ऑनलाइन स्पर्धा खेळतो आहेतच. पण परवा तो चक्क भारतातील काही नामवंत स्टँड-अप कमेडियन्सबरोबर ऑनलाइन सामने खेळला. विश्वनाथन आनंद एका स्पर्धेनिमित्त जर्मनीत गेला होता. परंतु करोनाचा विळखा भारताला आणि युरोपलाही पडल्यामुळे तो जर्मनीतच अडकला. तरीदेखील मध्यंतरी काही काळ कँडिडेट्स स्पर्धेसाठी तो ऑनलाइन विश्लेषण करत होता. आताही जर्मनीत राहात असला, तरी रोजच्या रोज मुलाखती, विश्लेषणे, मार्गदर्शन असा कार्यक्रम सुरूच आहे. करोनाच्या काळात जी एकमेव स्पर्धा तरीही काही दिवस सुरू राहिली, ती बुद्धिबळातीलच (कँडिडेट्स) होती. आता इतर खेळ पूर्णत: बंद असले, तरी बुद्धिबळ हा एकमेव मुख्य प्रवाहातील खेळ जगभर व्यावसायिक आणि हौशी मंडळींकडून सुरूच आहे. कदाचित या संकटातून ऑनलाइन बिझनेस मॉडेलची संधी निर्माण होऊ शकेल. माजी जगज्जेता गॅरी कास्पारॉवने याविषयी अनेक वर्षे आधी बोलून दाखवले होते. त्या काळात पारंपरिक बुद्धिबळाला पुरस्कर्ते कुठून मिळणार, अशी चर्चा सुरू झाली होती. त्यावेळी हा खेळ इंटरनेटमधून जिवंतच राहणार असे नव्हे, तर वाढेलही असे कास्पारॉवने म्हटले होते. आज विचित्र परिस्थितीत त्याची प्रचीती येत आहे. कार्लसननेदेखील याच मुद्दय़ाला हात घातला. त्याने स्वत:च एक मोठी स्पर्धा आयोजित आणि प्रायोजित केली आहे.

भविष्यात बडय़ा बुद्धिबळपटूंचे सामने, स्पर्धा अधिकाधिक ऑनलाइन होऊ लागतील हे नक्की. कँडिडेट्स स्पर्धा अर्धवट अवस्थेत थांबवावी लागली. तिचा उर्वरित भाग ऑनलाइन खेळवला जाऊ शकतो. इतरही अनेक बुद्धिबळपटू ऑनलाइन स्पर्धाचा आधार घेऊ शकतात. डिजिटल तंत्रज्ञान, फिनटेक, ऑनलाइन गेमिंग कंपन्या, बँका पुरस्कर्ते म्हणून पुढे येऊ शकतात. आज कदाचित यांच्यातीलही कोणी पुरस्कर्ते म्हणून निधी सैल सोडण्याच्या स्थितीत नसतील. पण भविष्यात याविषयी विचार नक्कीच होऊ शकेल. करोनामुळे काळवंडलेल्या क्रीडा जगतात आशेचा किरण सध्या तरी बुद्धिबळाच्या रूपानेच आलेला दिसतो.

siddharth.khandekar@expressindia.com