बदल हवाय?

आत्मविश्वास आणि नवी आव्हानं पेलण्याची जिद्द यांच्या जोरावर तुम्ही करिअरमध्ये बदल करू शकता. नवीन क्षेत्रात प्रवेश करताना नव्या संधींना खुलेपणाने सामोरे जाण्याची तयारी हवी. त्याविषयी..
‘‘पंधरा र्वष नोकरी करतोय. तेच काम, तेच कागद, तशीच माणसं.. बदल्या झाल्या तरी तशीच ऑफिसं.. आयुष्य फार एकसुरी होतंय. स्वेच्छानिवृत्ती घ्यावीशी वाटते..’’ काही र्वष नोकरी झाल्यानंतर अनेकांना असं वाटतं. पण ऑफिसच्या वेळा आणि कामांचा एक कम्फर्ट झोन तयार झालेला असतो. गृहिणींनाही घर एके घरचा कंटाळा येतो, ‘उंबरठय़ापलीकडचं जग पाहिलंच नाही’ची खंत असते. तरीही घराचा कम्फर्ट झोन सोडवत नाही. त्यामुळे ‘बदल हवा’ अशी इच्छा जेवढी तीव्र असते, तेवढीच ‘आता बदल झेपेल का?’ची तीव्र भीतीदेखील सर्वाना असते. व्यावसायिकांना कंटाळा नसतो, पण कालानुरूप बदल करण्याची गरज जाणवते. ज्या व्यक्तींना आत्तापर्यंत शांतपणे चाललेल्या रुटीनबद्दल कुरकुर किंवा नाराजी जाणवते, त्यांनी या टप्प्यावर थांबून एकदा शांतपणे आढावा घ्यायला हवा. आपल्याला आयुष्याकडून आता नक्की काय हवंय? हा प्रश्न स्वत:ला प्रामाणिकपणे विचारायला हवा.
मनानं बदलाची मागणी केली तर ती स्वीकारण्याची तयारी करायलाही स्वत:ला काही काळ द्यावा लागतो. तीव्र इच्छा असेल तर ‘आपण करिअरमध्ये बदल करू शकू’ हे स्वीकारणं महत्त्वाचं. थोडय़ाफार अडचणी तर येणारच, नवी दिशा लगेच सापडणारही नाही, ‘पुढे काय?’ हा प्रश्न काही काळ झोप उडवेल. काहींनी मनाचा कौल घेऊन बदलाचा निर्णय घेतला असेल, पण ‘निर्णय चुकला की काय?’ असंही कधी वाटेल. त्या वेळी एक लक्षात घ्यायचं, की पूर्वीच्या कामात कौशल्याची, जबाबदारी घेण्याची एक वरची पातळी आपण गाठलेली असल्यामुळे स्वत:च्या क्षमतेबद्दल आपले काही ठोकताळे झालेले असतात. आपल्या स्व-प्रतिमेला धक्का लावणारी ही मधली अवस्था झेपत नाही. जुन्या-नव्याची सतत तुलना होत राहते. अशा वेळी स्वत:वरचा विश्वास पक्का हवा. हा एक छोटा टप्पा आहे, नव्याचा अंदाज येईपर्यंत, कौशल्य आत्मसात होईपर्यंत धीर धरायचाय हे स्वत:ला पुन्हा पुन्हा सांगावं लागतं.
जुना अनुभव किंवा कौशल्य हे ड्रायिव्हगसारखं असतं. एकदा ते येत असेल की वाहन बदललं तरी सेट होण्याचा थोडा वेळ सोडल्यास कुठलंही वाहन चालवता येतं तसं. त्यामुळे पूर्वी मिळवलेली पदवी, शिक्षण आता कालबाह्य वाटलं तरी त्याला नव्याची जोड देणं अवघड नसतं. आता शिक्षण खेडय़ापाडय़ापर्यंत पोहोचलंय, इंटरनेटमुळे आंतरराष्ट्रीय स्तरावरचं कुठल्याही विषयाचं शिक्षण घरबसल्या घेता येऊ शकतं. आवडीच्या विषयातलं कौशल्य वाढवता येऊ शकतं. कौशल्यामुळे आनंद मिळतोच, त्याहीपेक्षा आत्मविश्वास मिळतो.
नव्या करिअरचा विचार करताना आता बदललेल्या परिस्थितीकडे संधी म्हणून पाहायला हवं. ‘वाढत्या स्पध्रेबद्दल’ खूप नकारात्मक चर्चा करून आपण धास्तीत जगतो. त्याऐवजी ‘संधी वाढल्यात’ याबद्दल चर्चा केली तर ती दिशा देईल. एखादाच स्किलसेट घेऊन आयुष्यभर फक्त पोटासाठी आणि कौटुंबिक जबाबदाऱ्यांसाठी राब राब राबायचं हे मागच्या पिढीनं खूप केलं. आता त्या प्रकारच्या जबाबदाऱ्या फारशा नसतात. काही काळ भरपूर कष्ट करून योग्य आíथक नियोजन करून स्थर्यापर्यंत पोहोचायचं आणि त्यानंतर दुसऱ्या करिअरचा विचार करायचा हे आता शक्य आहे. शिवाय कामात समाधान मिळत नसेल तर नवा रस्ता शोधायलाच हवा हेदेखील स्पष्ट आहे. मग अडचण कसली?
‘इट द फ्रॉग फर्स्ट’ असं मार्क ट्वेन म्हणतो. म्हणजे, सगळ्यात अवघड वाटणारी गोष्ट सर्वात आधी संपवा. नंतर त्यापेक्षा अवघड काही उरत नाही. आपल्याला बदलासाठी सुरुवात करणंच खूप कठीण जातं, कारण ‘जमेल ना?’ची मनातली भीती आणि ‘आता पुन्हा कुठे नव्यानं सुरुवात करायची?’चा इनíशया. हे फ्रॉग संपवण्याची मानसिकता आणण्यासाठी स्वत:ला काही प्रश्न विचारावे लागतील.
‘‘आत्ता चाललंय तसंच आयुष्य मला येणारी २०-३० वर्षे चालेल का?’’
‘‘पुढच्या रस्त्यावरचा प्रत्येक दगड, प्रत्येक खड्डा मला आधी माहीत असेल तरच मी चालणार का?’’
‘‘स्वत:च्या आवडीचं जगणं / करणं राहूनच गेलं अशी खंत सांभाळत, चिडचिड करत राहिल्यावर आणखी १५-२० वर्षांनी माझं काय झालेलं असेल?’’
या प्रश्नांचं उत्तर ‘नाही’ असं असेल तर बदलासाठी आणखी दोनच गोष्टी लागतात- आत्मविश्वास आणि खुलं मन. मग कुठलीही वाट पुढेच नेते.