Leading Mango Producing States In India : उन्हाळा सुरू झाला की सर्वांना चाहुल लागते की रसाळ आणि गोड आंबे खाण्याची. कधी एकदा पिकलेला आंबा हाता येतो आणि कधी ताव मारतो असे प्रत्येकाला वाटते. आंबा आवडत नाही असा क्वचित कोणी असेल. तुम्हाला माहित आहे का की, भारत हा जगातील सर्वात मोठा आंबा उत्पादक देश आहे. भारतातील आंब्यासाठी विशाल कृषी भूप्रदेश उपलब्ध आहे आणि योग्य हवामान देखील आहे त्यामुळे जागतिक आंब्याच्या पुरवठ्यापैकी जवळजवळ ५०% आंबा येथेच उत्पादन होतो. गेल्या काही वर्षांत आपल्या देशाने जागतिक बाजारपेठेत मुख्य आंब्याच्या विविध जाती यशस्वी रित्या लागवड केल्या आहेत. भारत आंब्यांचे घर आहे. प्रसिद्ध हापूस असो किंवा गोड दशेरी असो, लोक ‘फळांचा राजा’चा पौष्टिक आस्वाद घेण्यात आनंद शोधतात.
भारतातील उष्णकटिबंधीय (Tropical) आणि उपोष्णकटिबंधीय (Subtropical Climates) हवामान या फळासाठी आदर्श वाढणारी परिस्थिती प्रदान करते, जी केवळ देशातील फळांच्या वापरातच नव्हे तर आंतरराष्ट्रीय व्यापारात देखील अविभाज्य भूमिका बजावते. भारतातील आंब्याचा हंगाम सामान्यतः मार्च ते जुलै दरम्यान असतो, ज्यामध्ये विविध प्रदेश या महिन्यांत वेगवेगळ्या वेळी त्यांची पिके घेतात, ज्यामुळे वर्षभर स्थिर पुरवठा सुनिश्चित होतो. भारतीय अर्थव्यवस्थेसाठी कृषीदृष्ट्या महत्त्वाचे असण्याव्यतिरिक्त, आंबा पारंपारिकपणे महत्त्वाचा आहे कारण तो विविध सण आणि प्रादेशिक पदार्थांमध्ये वापरला जातो.
अ‍ॅग्रीटाइम्सनुसार भारतातील टॉप ८ आंबा उत्पादक राज्ये येथे आहेत (Here are the top 8 mango producing states in India according to Agritimes):
महाराष्ट्र (Maharashtra)
अल्फोन्सो म्हणजेच हापूस आंबा हा जो त्याच्या चव, सुगंध आणि गुणवत्तेसाठी जगभरात प्रसिद्ध झाला आहे. हा आंबा किनारपट्टी महाराष्ट्राच्या अर्थव्यवस्थेत महत्त्वाचे असलेले एक प्रमुख फळ पीक झाले आहे. महाराष्ट्रात, विशेषतः कोकण प्रदेशात हापूस आंब्याचे मोठ्या प्रमाणात पीक घेतले जाते, जे या मौल्यवान जातीच्या लागवडीसाठी आदर्श हवामान आणि मातीच्या परिस्थितीसाठी प्रसिद्ध आहे. हा हापूस आंबा ठाणे, पालघर, रायगड, रत्नागिरी आणि सिंधुदुर्ग या जिल्ह्यांचा समावेश असलेल्या कोकण प्रदेशात सुमारे १,६४,००० हेक्टर क्षेत्रामध्ये उत्पादित केला जातो. भारतातील हापूस आंब्याच्या उत्पादनाच्या महत्त्वपूर्ण योगदानासाठी हे राज्य जबाबदार आहे, या प्रदेशातील अनेक शेतकरी उत्पन्नाचा प्रमुख स्रोत म्हणून या पिकावर अवलंबून आहेत.
उत्तर प्रदेश (Uttar Pradesh)
उत्तर प्रदेश हे भारतातील सर्वात मोठे आंबा उत्पादक राज्य आहे, जिथे दरवर्षी सुमारे २.५ दशलक्ष मेट्रिक टन आंबा उत्पादन होते, जे देशाच्या एकूण आंबा उत्पादनाच्या सुमारे २५% आहे. राज्याची कृषी संपत्ती, उष्ण आणि दमट उन्हाळा आणि चांगल्या प्रकारे वितरित होणारा पाऊस यासारख्या योग्य हवामान परिस्थितीमुळे ते आंबा उत्पादनासाठी एक आदर्श ठिकाण बनले आहे. उत्तर प्रदेश दशेरी, लंगडा आणि चौसा सारख्या लोकप्रिय आंब्याच्या जाती प्रसिद्ध आहे, ज्या त्यांच्या अद्वितीय चवीसाठी ओळखल्या जातात. हे तिन्ही आंब्यांना भारतीयांना प्रचंड आवडतोच पण हा आंबा जगभरात निर्यात देखील केले जातो. उत्तर प्रदेश भारतातील आंबा उद्योगात योगदान देणाऱ्या भारतातील सर्वोच्च राज्यांपैकी एक आहे.
आंध्र प्रदेश (Andhra Pradesh)
भारताच्या आंबा उत्पादनात उत्तर प्रदेशानंतर आंध्र प्रदेशचा मोठा वाटा आहे. अद्याप विशिष्ट आकडेवारी उपलब्ध नसली तरी, राज्यात दरवर्षी १.२ दशलक्ष मेट्रिक टनांपेक्षा जास्त आंबे उत्पादन होतात असा अंदाज आहे, जे राष्ट्रीय उत्पादनाच्या अंदाजे २२% आहे. आंध्र प्रदेश आंबा प्रक्रियेत देखील महत्त्वपूर्ण योगदान देतो, विशेषतः हापूस , सफेदा आणि तोतापुरी सारख्या जातींचे आंब्यांचे येथे उत्पादन केले जाते. राज्याच्या सुपीक किनारी प्रदेशात अनेक प्रक्रिया युनिट्स आहेत जे आंब्याचा पल्प, लोणचे आणि रस तयार करतात, जे केवळ देशांतर्गतच वापरले जात नाहीत तर जगभरात निर्यात देखील केले जातात.
कर्नाटक (Karnataka)
अत्यंत मौल्यवान असलेला हापूस आंब्याचे माहेरघर असलेले कर्नाटक दरवर्षी दहा लाख मेट्रिक टनांपेक्षा जास्त आंब्याचे उत्पादन करते, जे भारताच्या एकूण उत्पादनाच्या अंदाजे १०% आहे. हे राज्य विशेषतः हापूस आंब्यांसाठी प्रसिद्ध आहे, जे त्यांच्या समृद्ध चव, मऊ पोत आणि सोनेरी रंगासाठी ओळखले जाते. हे आंबे कर्नाटकच्या उष्ण, दमट प्रदेशात घेतले जातात आणि दरवर्षी त्यांची आतुरतेने वाट पाहिली जाते. हापूस आंब्यांना आंतरराष्ट्रीय स्तरावर बरीच प्रसिद्धी मिळाली आहे आणि कर्नाटकच्या बागा देशांतर्गत वापर आणि निर्यात बाजारपेठेसाठी एक प्रमुख स्रोत म्हणून काम करतात.
बिहार (Bihar)
बिहारमध्ये १५.८४ लाख मेट्रिक टन आंबा उत्पादन होते आणि आंबा उत्पादनात देशात तिसऱ्या क्रमांकावर आहे. बिहारमध्ये दुधिया मालदा, जर्दालू, जर्दा आणि आम्रपालीसह अनेक अनोख्या चवीच्या आंब्याचे घर आहे. कृषी विभागाच्या मते, बिहारमध्ये प्रामुख्याने १२ जिल्ह्यांमध्ये १२ वेगवेगळ्या प्रकारच्या आंब्याचे उत्पादन होते. उन्हाळ्यात १२ वेगवेगळ्या प्रकारच्या आंब्याच्या नावाने हे १२ जिल्हे ओळखले जातात. बिहारमधील पश्चिम चंपारणला जर्दा आंब्यासाठी ओळखले जाते. त्याचप्रमाणे, सीतामढीला बॉम्बैया आंब्यासाठी, दरभंगाला कलकुटिया आंब्यासाठी, सुपौलचा गुलाबखास आंब्यासाठी, मधुबनीला कृष्ण भोग आंब्यासाठी, मधेपुरा आणि कटिहारला मालदा आंब्यासाठी, भागलपूरला जर्दालू आंब्यासाठी, मुंगेरचा चुरंबा मालदा आंब्यासाठी, समस्तीपूरचा बथुआ आंब्यासाठी, पटनाला दुधिया मालदा आंब्यासाठी आणि बक्सरला चौसा आंब्यासाठी ओळखले जाते.
गुजरात (Gujrath)
भारतातील आंबा उत्पादनात गुजरात हा आणखी एक प्रमुख देश आहे, जो अंदाजे १० लाख मेट्रिक टनांपेक्षा जास्त आंब्याचे उत्पादन देतो. राज्याचे उष्ण, कोरडे हवामान केसर आणि केसरी सारख्या जातींच्या लागवडीसाठी आदर्श आहे, या दोन्ही जाती त्यांच्या गोड, सुगंधी चव आणि तेजस्वी नारिंगी रंगासाठी ओळखल्या जातात. विशेषतः केसर आंबा लोकांमध्ये खूप लोकप्रिय आहे आणि गुजरातमध्ये त्याला “आंब्यांचा राजा” म्हणून संबोधले जाते. गुजरातचे आंबे प्रामुख्याने स्थानिक पातळीवर खाल्ले जातात, परंतु वाढत्या निर्यात बाजारपेठेमुळे जागतिक आंबा व्यापारात राज्याचे योगदान वाढले आहे.
तामिळनाडू (Tamilnadu)
भारताच्या आंब्याच्या उत्पादनात, विशेषतः प्रक्रिया केलेल्या आंब्याच्या बाजारपेठेत तामिळनाडूची भूमिका महत्त्वाची आहे. आंबा उद्योगात राज्याचे योगदान दरवर्षी अंदाजे १.६ दशलक्ष मेट्रिक टन आहे, ज्यामध्ये हापूस सारख्या जातींवर लक्षणीय लक्ष केंद्रित केले जाते. तामिळनाडूचे अनुकूल हवामान आणि चांगल्या मातीचे प्रकार या समृद्ध, चवदार जातीच्या लागवडीसाठी योग्य बनवतात. याव्यतिरिक्त, तामिळनाडू आंब्याच्या प्रक्रियेत आघाडीवर आहे, आंब्याचा पल्प, रस आणि इतर मूल्यवर्धित उत्पादने तयार करण्यासारख्या सुविधा उपलब्ध आहेत. ही उत्पादनांची भारतात आणि आंतरराष्ट्रीय बाजारपेठेत मोठ्या प्रमाणात मागणी आहे.
तेलंगणा (Telngana)
जरी तेलंगणा हे देशातील तुलनेने नवीन राज्य असले तरी, आंबा उत्पादनात त्यांनी वेगाने स्वतःला एक उदयोन्मुख खेळाडू म्हणून स्थापित केले आहे. आंबा लागवडीला आधार देणाऱ्या सुपीक जमिनी आणि अनुकूल हवामानाचा फायदा राज्याला मिळत आहे. जरी या क्षेत्रात ते अजूनही वाढत असले तरी, भारताच्या एकूण आंबा उत्पादनात राज्याचे योगदान दरवर्षी वाढत आहे. हे राज्य विशेषतः बंगनपल्ली आणि लंगडा सारख्या जातींसाठी ओळखले जाते, जे उष्णकटिबंधीय प्रदेशात पिकवले जातात. सुधारित शेती तंत्रे आणि वाढत्या बाजारपेठेतील मागणीमुळे, तेलंगणा येत्या काळात भारताच्या आंबा उद्योगात महत्त्वाची भूमिका बजावेल अशी अपेक्षा आहे.