Health Special Amla and Karvand ‘हे’ फळ जगातील सर्वाधिक रोगांवर गुणकारी आणि आरोग्यवर्धक!

विषविकारावर गुणकारी

आवळा हा अग्निवर्धक, पाचक, बुद्धिवर्धक, आयुष्यवर्धक, मलप्रवृत्ति साफ करणारा, आयुष्य, बुद्धी व इंद्रिये यांचे बल वाढविणारा, कुष्ठविकार, त्वचेतील रंगातील कमीअधिकपणा, आवाज बसणे, डोके व डोळे यांचे विकार, रक्त कमी असणे, हृद्रोग, कावीळ, ग्रहणी, शरीर सुकत जाणे, सूज, जुलाब, फाजील चरबी, मोह, उलटी, जंत, दमा, खोकला, तोंडाला पाणी सुटणे, मूळव्याध, प्लीहा, उदर विकार, शरीरातील वहन यंत्रणेतील अडथळे, गोळा किंवा ट्यूमर, मांड्या जखडणे, अरुची, लघवी लाल होणे, केस गळणे व पिकणे, त्वचेला सुरकुत्या पडणे, अकाली वार्धक्य, विषविकार इत्यादी नाना पित्त व वातकफ विकारात विशेषत: धातूंच्या क्षयाच्या विकारात उपयुक्त आहे.

अग्निमांद्य व अम्लपित्त

अग्निमांद्य विकारात आवळा चूर्ण, ताजा रस, वाळलेली आवळकाठी, आवडीनिवडीप्रमाणे मीठ किंवा जिरेपुडीबरोबर वापरावी. अजीर्ण विकारात आवळा सरबत, लोणचे, चूर्ण, मिठाबरोबर घ्यावे. पित्तज अजीर्णात मोरावळा उपयुक्त आहे. कृश माणसाच्या अर्धांग विकासाच्या अ‍ॅटॅकनंतर तुपावर परतलेला आवळ्याचा मावा इंद्रियांना बल देतो. अम्लपित्त विकाराकरिता आवळा हे एकमेव औषध असू शकते. आमाशयातील उसळणारे पित्त आवळ्याच्या रूक्ष गुणाने शांत होते. आवळ्याचा रस, आवळा चूर्ण व साखर किंवा मोरावळा हे अम्लपित्तावरचे हुकमी शस्त्र आहे. कफप्रधान आम्लपित्तावर मधाबरोबर आवळा वापरावा.

अॅलर्जीवरही गुणकारी

अ‍ॅलर्जी विकारात नियमाने आवळकाठी चूर्ण पोटात घ्यावे. अंगाला आवळकाठी चूर्ण दुधात कालवून लावावे. एवढेच काय अंगावर खूप खराब डाग असले तर आवळ्याच्या बियांच्या चूर्णाचा लेप त्वचेला लावावा. त्वचेचा रंग पालटतो. त्वचेतील विवर्णता आवळ्याच्या आंतर-बाह्य उपचाराने बरी होते. काँग्रेस गवताच्या किंवा निरनिराळ्या तेल उद्याोगात काम करणाऱ्यांच्या त्वचेवरील काळे डाग सल्फा औषधांच्या अतिरेकाने पडलेले त्वचेतील डाग, नियमाने आवळकाठी चूर्ण किंवा आवळ्याच्या रसात शिजवून सिद्ध केलेले तूप घेतल्याने बरे होतात. शरीराचा आंतर-बाह्य होणारा दाह आवळकाठी चूर्ण पाण्यात कालवून अंगाला लेप लावून तसेच आवळ्याचा रस किंवा आवळा चूर्ण दुधाबरोबर घेऊन बरा होता, आमांश विकारात रूक्ष गुणामुळे आवळा उपयोगी पडतो.

आमवाताला अटकाव

आमवात या विकारांत ज्यांना उष्ण तीक्ष्ण उपचार चालत नाहीत त्यांना आवळा हे वरदान आहे. आवळकाठी चूर्ण किंवा ताज्या आवळ्याचा रस व त्यासोबत सुंठ चूर्ण किंवा आल्याचा रस भोजानानंतर नियमित घ्यावा. त्यामुळे खाल्लेल्या अन्नाचा आम तयार होत नाही. शौचाला चिकटपणा येत नाही. किमान महिनाभर आवळा व सुंठचूर्ण घेतल्यास आमांश कमी होऊन आमवाताचे मूळ कारण दूर होते.

बाहेरचे खाणाऱ्यांसाठी

पांढरी आव, विशेषत: ज्यांचा कोठा दुर्बल आहे, ज्यांना मुंबईसारख्या शहरात हॉटेलात एकवेळ जेवावे लागते, नाइलाजाने अर्ध्याकच्च्या आट्याची पोळी, पुऱ्या, बटाटा, न शिजलेली कडधान्ये किंवा आंबवलेले पदार्थ इडली, डोसा, वडापाव खावा लागतो त्यांनी वरीलप्रमाणेच जेवणानंतर सुपारी तंबाखूऐवजी आवळा व सुंठ चूर्ण मिश्रणाची चिमूट चिमूट पूड तोंडात टाकावी. वातानुलोमन होते व सूक्ष्म तसेच स्थूल पचन सुधारते.

मद्यपानाचा अतिरेक झाल्यास…

भारतीय कष्टकरी स्त्रिया, विशेषत: पस्तीस- चाळीस वयाच्या स्त्रियांमध्ये फार मोठ्या प्रमाणावर अंगावर पांढरे जाणे, श्वेतपदर, धुपणी, कंबर दुखणे ही दुखणी आढळून येतात. अशा स्त्रियांनी नियमितपणे आवळाकाठी चूर्ण, जिरेपूड, पाणी व चांगल्या तुपाबरोबर घ्यावी. पंधरा दिवसांत गुण येतो. उदर विकारात पित्तप्रधान लक्षणे असल्यास, तीव्र जुलाबाची औषधे रोग्याला सोसवत नसल्यास एरंडेल किंवा रेचल औषधे कशी द्यावीत हा प्रश्न पडतो. आतड्यांच्या अंत:त्वचेला इजा न पोचवता मुलानुलोमन कसे होईल, पोटातील पाणी कसे कमी होईल, असा यक्ष प्रश्न असतो. विशेषत: मद्यपानाच्या अतिरेकाने ज्यांचे यकृत, प्लीहा हे अवयव बिघडले आहेत त्यांच्याकरिता आवळकाठी चूर्ण व सोबत गाईचे दूध किंवा गोमूत्र द्यावे.

मधुमेही व पित्तदोषासाठी…

उलटी, तोंडाला पाणी सुटणे, मळमळ या विकारांत आवळा सुपारी सर्वजण वापरतात. आवळ्याचा रूक्ष गुण व तुरट रस गर्भवतीच्या सकाळच्या उलट्यांवर फारच उपयोगी पडतो. ज्यांच्या पोटात वायू धरतो त्यांनी उलट्यांकरिता सोबत जिरे व सुंठ चूर्ण मिसळून आवळा सुपारी करावी. उलटी थांबते, आहार वाढतो, खाल्लेले अंगी लागते. कंडू या विकारात विशेषत: मधुमेह व पित्त वाढलेल्या काविळीत आवळकाठी चूर्ण किंवा आवळ्याचा रस पोटात घ्यावा. बाहेरून आवळा चूर्ण दूध किंवा पाण्यात कालवून खाज सुटत असलेल्या भागी चोळून लावावे. खाज थांबते. कफ विकारात आवळा चूर्ण मधाबरोबर घ्यावे किंवा ताजा आवळा नुसता चघळावा. खूप कफ, श्वास, खोकला, सर्दी, मधुमेह विकारात आवळकाठी व हळदीचे चूर्ण एकत्र करून घ्यावे. ओळी हळद व ताजा आवळा यांची चटणी खावी.

केसविकारांवर जालीम उपाय

केसांचे गळणे व अकाली पिकणे या विकारांत तसेच कोंडा, खाज, खवडे या तक्रारीत ताजा आवळा नियमितपणे खावा. त्याअभावी आवळकाठी चूर्ण घ्यावे. केस व डोके धुण्यासाठी आवळकाठी चूर्ण पाण्यात उकळून वापरावे. कोंडा हा विकार नव्हे पण तरी त्यावर इलाज हवा. ज्यांचे कोड दीर्घकाळाचे आहे, खाण्यापिण्याची आबाळ आहे. नाइलाजाने बाहेरचे जेवावे लागते. पथ्यपाणी पाळता येत नाही, त्यांनी नियमितपणे आवळाकाठी चूर्ण खावे.

दुर्धर विकारांतही गुणकारी

कॅन्सर हा दुर्धर विकार आहे. भल्याभल्यांनी हात टेकले आहेत. अशा कष्टसाध्य किंवा असाध्य अवस्थेत ताजा आवळा मिळाल्यास त्याचा रस किंवा त्याचे सावलीत वाळवून केलेले चूर्ण घ्यावे. वर गाईचे दूध प्यावे, रुग्णाच्या शरीरातील चयापचय सुधारते. आयुष्यमान वाढते. एक किलो ताजे आवळे घेऊन कापून किंवा किसून स्टेनलेस स्टीलच्या ताटात किंवा काचेच्या प्लेटमध्ये सावलीत वाळवून त्याचे चूर्ण केले तर खूप महाग असले तरी त्या चूर्णासारखे टॉनिक नाही. विशेषत: एड्स, राजयक्ष्मा, कोणताही कॅन्सर, अल्सर, दुर्धर ग्रहणी रोग अशा गंभीर विकारांत हा उपाय जरूर करून पाहावा. अतिकृश माणसाने असे वाळलेले तुकडे तुपात तळून सांडग्यासारखे कुरकुरीत झाले की खावेत. कोरडी ढास, ढांग्या खोकला, पित्तप्रधान खोकला, थुंकीतून रक्त पडणे, आवाज बसणे यावर ताज्या आवळ्याचा रस, आवळकाठी व खडीसाखर फारच उपयुक्त आहे. गरमी, परमा, उपदंश, या विकारांत आवळकठी चूर्ण, जिरे व गाईच्या दुधाबरोबर घ्यावे.

लहान मुलांच्या विकारांसाठी

गोवर, कांजिण्या, लहान मुलांच्या गंडमाळा, शय्यामूत्र, हातापायांच्या काड्या व पोटाचा नगारा, मुडदूस अशा बालविकारात आवळा चूर्ण, गाईचे दूध, खडीसाखर किंवा मध असे मित्रण म्हणजे बालकांना मोठे टॉनिकच आहे.
ग्रीष्म व शरद ऋतूत तसेच कडक उन्हाळ्यात खूप घाम येणे स्वाभाविक आहे. पण शीत ऋतूतही जेव्हा खूप घाम येतो व त्या घामाला घाण वास येतो तेव्हा आवळ्याचा रस किंवा चूर्ण, धने व जिरे मिश्रणाबरोबर घ्यावे. कृश माणसाच्या छातीत दुखणे, जुनाट जखमा व जळवात या विकारांत ताज्या आवळ्याचे सावलीत वाळवलेले चूर्ण चांगल्या तुपावर परतून घ्यावे. पित्तप्रधान, डोकेदुखी, हातापायांची, डोळ्यांची आग, नागीण, निद्रानाश या तक्रारीत नियमितपणे मोरावळा खावा. ताज्या आवळ्याचा सिझन असल्यास आवळ्याच्या रसात सिद्ध केलेले तूप नियमितपणे खावे. तसेच त्या तुपाने कानशिले, तळहात, तळपाय यांना हलक्या हाताने मसाज करावे.

विदेशी औषधांना पर्याय

फिटस् येणे विकारांत बहुतेक सर्व रुग्ण आधुनिक औषधे घेतात. त्यांनी मेंदू झोपविण्याचे कार्य होते. त्यामुळे रुग्ण, विशेषत: तरुण मुले मुली यांची स्मरणशक्ती कमी होते. साध्या साध्या गोष्टी आठवत नाहीत. अशांनी या विदेशी औषधांचा दुष्परिणाम टाळण्याकरिता ताज्या आवळ्याचा रस किंवा त्यात सिद्ध केलेले तूप नियमितपणे, संपूर्ण सिझन संपेपर्यंत घ्यावे. मेंदूला नवीन बळ मिळते. उन्माद या विकारांत त्याचा उपयोग होतो.

डिप्रेशन टाळण्यासाठी

काही तरुण मुले-मुली कौटुंबिक परिस्थितीमुळे मनात कुढत असतात. न्यूनगंड निर्माण होतो. धास्ती वाटते. पुढाकार घेऊन काम करण्याचा उत्साह नसतो. जीवनांतील चांगल्या आलेल्या संधीचा फायदा घेता येत नाही. अशा ठिकाणी मनाचे बल, आत्मबल, आत्मविश्वास वाढविण्याकरिता आवळ्याचा रस सिद्धतूप मोरावळा, आवळा व मध अशा वेगवेगळ्या प्रकारे वापरता येईल. सुदैवाने हल्ली आवळ्याचा सिझन ऑगस्टपासून फेब्रुवारीपर्यंत दीर्घकाळ असतो.

पन्नाशीनंतरच्या विकारासाठी

शरीरामध्ये दर क्षणाला शारीरिक हालचालीमुळे काही झीज होत असते. घाम व लघवी यांच्या मार्गाने शरीरांतील सात धातूंतील कार्यकारी द्रव्य कमी होत असते. त्याची वाजवी भरपाई आवळ्याचा ताजा रस करतो. घामाचा घाण वास, घाम खूप येणे, लघवीचा लाल रंग, लघवीला जळजळ, खर पडणे, बहुमूत्रप्रवृत्ती यांवर आवळकाठीची पूड अतिशय उपयुक्त आहे. शरीराचे फाजील पोषण झाल्याने विशेषत: फाजील चरबी, पिष्टमय किंवा खूप खारट व गोड पदार्थ खाण्याने शरीरास पन्नाशीनंतर अनेक व्याधी घेरतात अशा वेळी रक्तदाबवृद्धी, मधुमेह, स्थूलपणा, अंगाला खाज सुटणे, शरीरावर सूज येणे, भगंदर, मूतखडा, आळस, अनुत्साह, नपुंसकत्व, हृद्रोग या विकारांत आवळा हा एक मोठा आधार आहे. शरीराला नेमकी लागणारी ऊर्जा देणे व फाजील मल न वाढू देणे हे कार्य आवळा करतो. इथे मात्र आवळ्याबरोबर तूप न वापरता आवळा रस, चूर्ण, वाळवलेले तुकडे किंवा सोबत मध अनुपान म्हणून वापरावा.

जुनाट सर्दी, कफ आदींसाठी

तोंड येणे, तंबाखू, मशेरी किंवा सिगारेट पिऊन तोंडात, गालात, जिभेला फोड येणे, रक्ती मूळव्याध, भगंदर या विकारांत तोंडात आवळकाठी धरण्यापासून तो विविध प्रकारे परिस्थितीनीरूप आवळा वापरावा. मधुमेह, जुनाट सर्दी, नाकांतून शेंबूड वाहणे, खूप पातळ कप पडणे, कफाला घाण वास येणे या विकारांत आवळा व हळद चूर्ण एकत्रित करून मधाबरोबर घ्यावे. स्त्रियांच्या धुपणीच्या विकारांत तसेच अंगावरून लाल विटाळ खूप जात असल्यास केवळ आवळकाठी चूर्ण मधाबरोबर घ्यावे. पित्तप्रधान मलावरोधात आवळकाठी चूर्णामुळे सौचावाटे पित्त पडून जाते व आराम पडतो.

औषधांची नावे- त्रिफळा चूर्ण, आमलक्यादी चूर्ण, रसायन चूर्ण, आमलक्यादी तेल, च्यवनप्राश, धात्री रसायन, मोरावळा इत्यादी

करवंद

एके काळी उन्हाळ्याच्या सुरुवातीला पुणे- मुंबई- नाशिक या शहरांत खंडाळा, लोणावळा, कसारा अशा विविध घाटांतील करवंद या रानमेव्याची खवय्या मंडळी मोठ्या आतुरतेने वाट पहायची. आता क्वचितच करवंदे बाजारात येतात. पहिल्यासारखी चव नाही. हे नवीन पिढीचे दुर्दैव. कच्चा करवंदाची चटणी तोंडाला चव आणते. करवंदे माफक प्रमाणात खाल्ली तर तहान भागते. अधिक खाल्ली तर शोष वाढतो. तसेच करवंदे खूप खाऊन त्यावर सोसासोसाने पाणी प्यायलो तर तीच करवंदे बाधतात. याकरिता या उन्हाळ्यात अधाशाप्रमाणे बोरे, करवंदे खाण्याचे टाळा! कच्च्या करवंदाचे लोणचे अप्रतिम चवीचे होते.