तूप हा जवळपास प्रत्येक भारतीय घरामध्ये आवर्जून वापरला जाणारा मुख्य पदार्थ आहे. तुपाची समृद्ध चव असंख्य आरोग्य फायद्यांसाठी ओळखली जाते. पण, गेल्या काही दिवसांपासून या खाद्यपदार्थाचे नाव बदनाम होत आहे; विशेषत: तिरुपतीच्या प्रसादाच्या लाडवात तुपाच्या जागी बीफ टॅलोचा वापर केल्याचा दावा केला जात आहे. दरम्यान, असे भेसळयुक्त तूप खाल्ल्याने आरोग्यावर काय परिणाम होतो याबाबत जाणून घेऊ या..
भेसळयुक्त तुपात अनेकदा हानिकारक पदार्थ असतात, ज्याचे तुमच्या आरोग्यावर गंभीर परिणाम होऊ शकतात. इंद्रप्रस्थ अपोलो हॉस्पिटल्सचे इंटरनल मेडिसीन विषयातील वरिष्ठ सल्लागार डॉ. राकेश गुप्ता यांनी द इंडियन एक्स्प्रेसला माहिती देताना सांगितले की, “भेसळयुक्त तूप खाल्ल्याने अल्पकालीन आणि दीर्घकालीन आरोग्य समस्या उद्भवू शकतात, ज्यापैकी काही गंभीर आहेत.”
भेसळयुक्त तुपात अनेकदा हानिकारक पदार्थ असतात, ज्यांचे तुमच्या आरोग्यावर गंभीर परिणाम होऊ शकतात. इंद्रप्रस्थ अपोलो हॉस्पिटल्समधील अंतर्गत औषधांचे वरिष्ठ सल्लागार डॉ. राकेश गुप्ता यांच्या मते, “भेसळयुक्त तूप खाल्ल्याने अल्पकालीन आणि दीर्घकालीन आरोग्य समस्या उद्भवू शकतात, ज्यापैकी काही गंभीर आहेत.”
हेही वाचा- अंकुरलेले नारळ म्हणजे काय? ते खाणे योग्य आहे का? तज्ज्ञ काय सांगतात…
u
तुपातील सामान्य भेसळ (Common adulterants in ghee)
तुपाच्या भेसळीमध्ये सामान्यत: नफा वाढवण्यासाठी स्वस्त पदार्थांचा समावेश होतो. डॉ. गुप्ता यांच्या मते सामान्य भेसळ करणाऱ्यांमध्ये खालील गोष्टी समाविष्ट आहे:
- वनस्पती तेल (Vegetable oils) : पाम तेलासारखे कमी किमतीचे तेल अनेकदा तुपात मिसळले जाते.
- प्राण्यांची फॅट्स (Animal fat) : काही प्रकरणांमध्ये तुपासारखे दिसण्यासाठी अखाद्य प्राण्यांच्या (non-edible animal) फॅट्सचा वापर केला जातो.
- सिंथेटिक ॲडिटीव्ह (Synthetic additives) : पॅराफिन वॅक्स किंवा अगदी डिटर्जंट्ससारखी हानिकारक रसायने सुसंगतता आणि तुपासारखे दिसण्यासाठी वापरली जातात.
ही भेसळ तुपाचे पौष्टिक मूल्य तर खराब करतातच, पण त्यामुळे शरीरात विषारी पदार्थही प्रवेश करतात, ज्यामुळे आरोग्याला गंभीर धोका निर्माण होतो. नोएडा एक्स्टेंशन येथील यथार्थ सुपर स्पेशालिटी हॉस्पिटल इंटरनल मेडिसीन विषयातील वरिष्ठ सल्लागार डॉ. निशांत सिंग यांनी द इंडियन एक्स्प्रेसला माहिती देताना स्पष्ट केले की, “हायड्रोजनेटेड फॅट्ससारख्या भेसळांमध्ये हानिकारक रसायने आणि संरक्षक असू शकतात, ज्यामुळे आरोग्यावर नकारात्मक परिणाम होतो. काही उत्पादने जड धातूंनीदेखील दूषित झालेली असू शकतात, जी शरीरात जमा होऊ शकतात आणि किडनीचे नुकसान आणि न्यूरोलॉजिकल विकारांसह गंभीर आरोग्य समस्या निर्माण करू शकतात.
भेसळयुक्त तूप खाल्ल्यास काय होते?(What happens if you eat adulterated ghee?)
डॉ गुप्ता आणि डॉ सिंग यांनी भेसळयुक्त तूप खाण्याचे अल्पकालीन परिणाम काय आहेत हे सांगितले:
- पाचक समस्या (Digestive Issues) : भेसळयुक्त तुपामुळे मळमळ, उलट्या, अतिसार आणि ओटीपोटात अस्वस्थता यांसारख्या तीव्र पचन समस्या उद्भवू शकतात. सिंथेटिक ॲडिटीव्ह किंवा अखाद्य पदार्थांवर प्रक्रिया करण्यासाठी शरीरावर ताण येतो, ज्यामुळे गॅस्ट्रोइंटेस्टाइनलचा त्रास होतो, असे डॉ. सिंग यांनी स्पष्ट केले.
- विषाचा प्रादुर्भाव (Toxin Exposure) : भेसळीमध्ये वापरलेली हानिकारक रसायने, जसे की पॅराफिन वॅक्स किंवा डिटर्जंट, शरीरात विषारी पदार्थ प्रवेश करू शकतात. या विषांमुळे पचनमार्गात जळजळ होऊ शकते आणि दीर्घकाळापर्यंत प्रदर्शनासह अधिक गंभीर गुंतागूंत होऊ शकते.
- ॲलर्जिक प्रतिक्रिया (Allergic Reactions) : संवेदनशीलता किंवा ॲलर्जी असलेल्या व्यक्तींसाठी भेसळयुक्त तूप त्वचेवर पुरळ उठण्यापासून श्वासोच्छ्वासाच्या गंभीर समस्यांपर्यंत प्रतिक्रिया देऊ शकते.
हेही वाचा – तणावग्रस्त आहात मग कोकोचे सेवन करा, संशोधनातून समोर आले फायदे! वाचा, तज्ज्ञ काय सांगतात…
दीर्घकालीन आरोग्य परिणाम (Long-term health consequence)
- यकृताचे नुकसान (Liver Damage) : भेसळयुक्त तुपाचे सतत सेवन केल्याने यकृतावर ताण पडू शकतो, जे हानिकारक पदार्थांचे निर्विषीकरण करण्यास जबाबदार आहे. कालांतराने यामुळे यकृताचे नुकसान होऊ शकते किंवा फॅटी यकृत रोगासारख्या परिस्थितीतदेखील उद्भवू शकतात.
- हृदय व रक्तवाहिन्यांसंबंधी समस्या (Cardiovascular Issues) : तूप हे माफक प्रमाणात सेवन केल्यास हेल्दी फॅट्ससाठी ओळखले जाते. पण, जेव्हा अस्वास्थ्यकर फॅट्स किंवा तेलांमध्ये भेसळ केली जाते तेव्हा ते शरीरातील खराब कोलेस्ट्रॉलची (LDL) पातळी वाढवू शकते, ज्यामुळे हृदयरोग, उच्च रक्तदाब आणि स्ट्रोकचा धोका वाढू शकतो, असे डॉ. गुप्ता यांनी सांगितले.
- पोषक तत्वांचे शोषण (Nutrient Malabsorption) : जरी आहार संतुलित दिसत असला तरीही तुपातील भेसळ शरीराच्या आवश्यक पोषक द्रव्यांचे शोषण करण्याच्या क्षमतेमध्ये व्यत्यय आणू शकते. यामुळे कुपोषण आणि जीवनसत्त्वे आणि खनिजांची कमतरता होऊ शकते, असे डॉ. सिंग यांनी स्पष्ट केले.
- हॉर्मोनल असंतुलन (Hormonal Imbalances) : भेसळयुक्त तुपात वापरण्यात येणारी काही रसायने हॉर्मोन्सच्या उत्पादनात आणि नियमनात व्यत्यय आणू शकतात. कालांतराने यामुळे चयापचय व्यत्यय, वजन वाढणे किंवा थायरॉईड असंतुलन सारखे हार्मोनल विकार होऊ शकतात.
भेसळयुक्त तूप कसे ओळखावे?(How to Identify Adulterated Ghee)
भेसळयुक्त तूप शोधणे आव्हानात्मक असू शकते, परंतु येथे काही सामान्य चिन्हे आहेत:
- असामान्य पोत (Unusual texture) : भेसळयुक्त तुपात विलक्षण स्निग्ध किंवा मेणासारखा पोत असू शकतो.
- तीव्र किंवा कृत्रिम वास (Strong or artificial smell) : अस्सल तुपाला एक वेगळा, आनंददायी सुगंध असतो. जर त्याचा वास खूप तीव्र किंवा कृत्रिम असेल तर त्यात भेसळ होऊ शकते.
- रंगात बदल (Changes in color) : शुद्ध तुपाचा रंग सुसंगत सोनेरी-पिवळा असतो. रंग असमान किंवा बंद दिसल्यास ते भेसळ दर्शवू शकते.
भेसळयुक्त तुपाशी संबंधित जोखीम टाळण्यासाठी गुणवत्ता नियंत्रणाच्या कठोर उपायांचे पालन करणाऱ्या नामांकित ब्रँडकडून तूप खरेदी करण्याचा सल्ला डॉ. गुप्ता यांनी दिला आहे. तुमच्या प्रदेशातील FSSAI (फूड सेफ्टी अँड स्टँडर्ड्स अथॉरिटी ऑफ इंडिया) किंवा तत्सम नियामक संस्था यांसारखी प्रमाणपत्रे शोधा. याव्यतिरिक्त किंमत लक्षात घ्या, अत्यंत स्वस्त तूप हे अनेकदा भेसळयुक्त असू शकते.
टीप : “हा लेख सार्वजनिक डोमेन आणि/किंवा तज्ज्ञांनी दिलेल्या माहितीवर आधारित आहे. कोणतीही दिनचर्या सुरू करण्यापूर्वी नेहमी आपल्या आरोग्य चिकित्सकाचा सल्ला घ्या.
