लसूण हा भारतीय व जगातील खाद्य पदार्थांमध्ये महत्त्वाचा घटक आहे. हे अनेक वनस्पती तत्वांचे भरपूर स्त्रोत आहे. ज्यामुळे हे आरोग्यवर्धक फायदे घेण्यासाठी उपयोगी आहे. लसूण झिंक, सेलेनियम, विटामिन सी, विटामिन बी६, आलिसिन आणि सल्फरसारख्या गुणांचे स्रोत आहे. आरोग्य रक्षणासाठी लसणाची फार मोठी मदत होते. आधुनिक वैद्यकाचे पितामह हिपोक्रॅट्स यांनी सांसर्गिक आणि विशेषतः आतड्याच्या रोगांवर लसूण खाण्याची शिफारस केली होती. इजिप्त मध्ये लसणाची माहिती ओळखून कामगारांचे आरोग्य आणि शक्ती कायम राहावी म्हणून रोज लसूण खाण्याची सक्ती केली होती असे वाचनात आले आहे.
लसणात जीवनसत्वे व खनिजे भरपूर असतात. शिवाय आयोडीन, गंधक, क्लोरीन हे उग्र वासाचे घटक आहेत. प्रथिने, तंतुमय, पिष्टमय पदार्थ कॅल्शिअम, फॉस्फरस, सेलेनियम, लोह, क जीवनसत्व आणि किंचित प्रमाणात बी कॉम्प्लेक्स असते. लसूण जगातील बऱ्याच भागात वाढतो आणि त्याच्या तीव्र गंध आणि स्वादिष्ट चवीमुळे स्वयंपाकातील एक लोकप्रिय घटक आहे. तथापि, प्राचीन इतिहासात, लोक लसूण त्याच्या आरोग्यासाठी आणि औषधी गुणधर्मांसाठी मोठ्या प्रमाणात वापरतात. इजिप्शियन, ग्रीक, रोमन, चिनी आणि भारतीयांसह अनेक प्रमुख संस्कृतींनी याचा वापर केल्याचे कागदोपत्री पुरावे आहेत. शास्त्रज्ञांना आता माहित आहे की लसूण पाकळ्या कापताना, चिरून किंवा चावताना सल्फर संयुगे तयार झाल्यामुळे लसणाचे बहुतेक आरोग्य फायदे आहेत.
आणखी वाचा: मशरुम किती पौष्टिक असतात? ते खाणे किती फायदेशीर?
कदाचित सर्वात प्रसिद्ध कंपाऊंड अॅलिसिन आहे. तथापि, अॅलिसिन एक अस्थिर कंपाऊंड आहे जो आपण कापल्यानंतर किंवा चिरल्यानंतर ताज्या लसूणामध्ये थोडक्यात उपस्थित असतो. लसणाच्या आरोग्याच्या फायद्यांमध्ये भूमिका बजावू शकणाऱ्या इतर संयुगांमध्ये डायलिल डायसल्फाइड आणि एस-एलिल सिस्टीनचा समावेश आहे. लसूणामधील सल्फर संयुगे पाचन तंत्रातून आपल्या शरीरात प्रवेश करतात. त्यानंतर ते आपल्या संपूर्ण शरीरावर प्रवास करतात, मजबूत जैविक प्रभाव टाकतात.
“अन्न हे तुझे औषध असू दे आणि औषध हे तुझे अन्न असू दे.”पाश्चात्य वैद्यकशास्त्राचे जनक म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या प्राचीन ग्रीक वैद्य हिप्पोक्रेटीस यांचे ते प्रसिद्ध शब्द आहेत. त्यांनी विविध वैद्यकीय परिस्थितींवर उपचार करण्यासाठी लसूण लिहून दिले – आणि आधुनिक विज्ञानाने यापैकी बऱ्याच फायदेशीर आरोग्याच्या परिणामांची पुष्टी केली आहे. येथे लसूणचे १२ आरोग्य फायदे आहेत जे संशोधनाद्वारे समर्थित आहेत.
आणखी वाचा: Health Special: लोणची चवदार, पण प्रमाणातच, अन्यथा…
१. रक्तदाब नियंत्रण: लसूण रक्तदाबचे व्यवस्थापन करण्यास मदत करतो. लसूणातील आलिसिन म्हणजे एक घटक आहे ज्यामुळे लसूणाचे नियंत्रण रक्तातील नमूद तसेच लहान धमार सोसायट्राईजचे उत्पादन करते. हे रक्तदाबाचे नियंत्रण करणारे विशिष्ट एंटी-कॉग्युलेंट गुण असावे असे आढळले आहे. वर्ल्ड हेल्थ ऑर्गनायझेशनच्या म्हणण्यानुसार, हृदयविकाराचा झटका आणि स्ट्रोक सारखे हृदय व रक्तवाहिन्यासंबंधी रोग जवळजवळ इतर कोणत्याही स्थितीपेक्षा जास्त मृत्यूस जबाबदार असतात. उच्च रक्तदाब किंवा उच्च रक्तदाब हा सर्वात महत्वाचा घटक आहे ज्यामुळे हे आजार होऊ शकतात.
२. हृदयरोग नियंत्रण: लसूणातील आलिसिन, सेलेनियम आणि विटामिन सी हृदयरोगांच्या नियंत्रणासाठी उपयुक्त असतात. लसूणाचे उपयोग केल्याने हृदयाच्या किंवा धमनीतील कोलेस्ट्रॉलची मात्रा नियंत्रित होते, ज्यामुळे हृदयरोगाचे जोखीम आणि कचरा सुधारतो.
३. प्रतिकार शक्ती वाढवणे: लसूणाच्या वनस्पतीतील आणि त्याच्या आलिसिन यांमध्ये अंतिबॅक्टेरियल, एंटीवायरल आणि ऍंटीफंगल गुण असतात. हे तुमच्या शरीराच्या रोगप्रतिरोधक प्रणालीला बळ देते ज्यामुळे तुमच्या आरोग्याची सुरक्षिततेची क्षमता वाढते.
४. खोकल्यावर व छातीतील रोग यावर लसूण उपयुक्त आहे. क्षयावर आणि दम्यात लसूण दुधात उकळून टॉनिक म्हणून देतात. लसूणातील एंटीऑक्सिडंट तत्वे आपल्या प्रतिरोधी प्रणालीवर सक्रियता निर्माण करतात ज्यामुळे तुमच्या स्वास्थ्याची क्षमता वाढते.
५. लसूण अत्यंत पौष्टिक आहे परंतु त्यात खूप कमी कॅलरी आहेत – एका लवंगात (सुमारे 3 ग्रॅम) 4.5 कॅलरी, 0.2 ग्रॅम प्रथिने आणि 1 ग्रॅम कार्ब असतात.
६. लसूण सामान्य सर्दीसह आजारापासून संरक्षण करण्यास मदत करू शकते- 2016 च्या संशोधनात असे सूचित केले गेले आहे की वृद्ध लसूण अर्क (एजीई) आपली रोगप्रतिकारक शक्ती वाढवू शकतो.
७. लसूण कोलेस्ट्रॉलची पातळी सुधारते, ज्यामुळे हृदयरोगाचा धोका कमी होऊ शकतो – लसूण एकूण आणि एलडीएल (खराब) कोलेस्ट्रॉल कमी करू शकतो. 2 महिन्यांपेक्षा जास्त काळ लसूण पूरक आहार घेतल्यास आपला एलडीएल 10% पर्यंत कमी होऊ शकतो. परंतु हृदयरोगाची आणखी एक जोखीम घटक असलेल्या ट्रायग्लिसेराइडच्या पातळीवर लसणाचा समान परिणाम दिसून येत नाही. लसणाचा एचडीएल (चांगले) कोलेस्ट्रॉलवर परिणाम होत नाही.
८. लसूणामध्ये अँटीऑक्सिडंट्स असतात जे अल्झायमर रोग आणि स्मृतिभ्रंश रोखण्यास मदत करतात – मुक्त रॅडिकल्सपासून ऑक्सिडेटिव्ह नुकसान वृद्धत्वाच्या प्रक्रियेस आणि संबंधित संज्ञानात्मक घसरणीस कारणीभूत ठरते. लसूणमध्ये अँटीऑक्सिडंट्स असतात जे ऑक्सिडेटिव्ह नुकसानापासून आपल्या शरीराच्या संरक्षणात्मक यंत्रणेस समर्थन देतात. लसूण अँटीऑक्सिडेंट ऑक्सिडेटिव्ह ताण लक्षणीयरित्या कमी करू शकतात आणि डिमेंशियाचा सर्वात सामान्य प्रकार अल्झायमर रोगासारख्या संबंधित रोगांचा धोका कमी करू शकतात.
९. लसूण आपल्याला जास्त काळ जगण्यास मदत करू शकते – आठवड्यातून एकदापेक्षा कमी वेळा लसूण खाणाऱ्यांपेक्षा कमीतकमी साप्ताहिक लसणाचे सेवन करणारे वृद्ध प्रौढ जास्त काळ जगतात. विशेषत: वृद्ध प्रौढ किंवा कमकुवत रोगप्रतिकारक शक्ती असलेल्या लोकांमध्ये.
१०. लसूण पूरक आपली अॅथलेटिक कामगिरी सुधारू शकतात- लसूण हा सर्वात प्राचीन “कार्यक्षमता वाढविणारा” पदार्थ होता. प्राचीन संस्कृतींमध्ये थकवा कमी करण्यासाठी आणि मजुरांची कार्य क्षमता सुधारण्यासाठी लसूण वापरला जात असे. प्राचीन ग्रीसमधील ऑलिंपिक खेळाडूंनी आपली कामगिरी सुधारण्यासाठी लसूण खाल्ले.
११. लसूण खाल्ल्याने शरीरातील जड धातू डिटॉक्सिफाई होण्यास मदत होते -उच्च डोसमध्ये, लसूणमधील सल्फर संयुगे जड धातूच्या विषारीपणामुळे अवयवांच्या नुकसानापासून संरक्षण करण्यासाठी दर्शविले गेले आहेत. लसूणमधील अॅलिसिन आपल्या रक्तातील आणि महत्त्वपूर्ण अवयवांमधील शिशाची पातळी कमी करण्यास मदत करू शकते. दररोज लसणाच्या तीन डोसने लक्षणे कमी करण्यात डी-पेनिसिलामाइन या औषधालाही मागे टाकले.
१२. लसूण हाडांचे आरोग्य सुधारू शकते – अलीकडील काही अभ्यासांनी हाडांच्या आरोग्यावर लसणाचा प्रभाव मोजला आहे, विशेषत: रजोनिवृत्तीनंतर महिलांमध्ये ऑक्सिडेटिव्ह ताण कमी करतो. 12 आठवडे लसूण पूरक आहार (दररोज 1 ग्रॅम) गुडघा ऑस्टियोआर्थरायटिस आणि लठ्ठपणा किंवा जास्त वजन असलेल्या महिलांमध्ये वेदना कमी करण्यास मदत करते.
लसूण आपल्या आहारात समाविष्ट करणे सोपे आहे आणि चव वाढवते – शेवटचा एक आरोग्यासाठी फायदेशीर नाही परंतु तरीही महत्वाचा मुद्दा आहे. लसूण आपल्या सध्याच्या आहारात समाविष्ट करणे खूप सोपे आहे. हे बऱ्याच चवदार पदार्थांना पूरक आहे, विशेषत: सूप आणि सॉस. लसणाची तीव्र चव अन्यथा हलक्या पाककृतींमध्ये एक वेगळा स्वाद आणतो. लसूण आणि त्याच्या पेस्टपासून लसूण अर्क आणि लसूण तेल यासारख्या पावडर आणि पूरक पदार्थ बनवले जातात.
लसूण दुष्परिणाम लसणाचे काही दुष्परिणामही आहेत, जसे की त्याचा उग्र वास . काही लोकांना लसणाची अॅलर्जीदेखील असते. लसूण आपल्या रक्त गोठण्याच्या क्षमतेवर देखील परिणाम करू शकतो. जर आपल्याला रक्तस्त्राव डिसऑर्डर असेल किंवा रक्त पातळ करणारी औषधे घेत असाल तर लसूण सेवन वाढवण्यापूर्वी डॉक्टरांशी बोला.
लसणाच्या औषधी गुणधर्मांवर लोक हजारो वर्षांपासून विश्वास ठेवत आहेत. विज्ञान आता त्याला दुजोरा देऊ लागले आहे. लसूण बहुतेक लोकांसाठी सुरक्षित आणि निरोगी आहे. परंतु आपण रक्त पातळ घेत असल्यास, आपल्या लसूणचे सेवन मोठ्या प्रमाणात वाढवण्यापूर्वी डॉक्टरांशी बोला.
लसणात जीवनसत्वे व खनिजे भरपूर असतात. शिवाय आयोडीन, गंधक, क्लोरीन हे उग्र वासाचे घटक आहेत. प्रथिने, तंतुमय, पिष्टमय पदार्थ कॅल्शिअम, फॉस्फरस, सेलेनियम, लोह, क जीवनसत्व आणि किंचित प्रमाणात बी कॉम्प्लेक्स असते. लसूण जगातील बऱ्याच भागात वाढतो आणि त्याच्या तीव्र गंध आणि स्वादिष्ट चवीमुळे स्वयंपाकातील एक लोकप्रिय घटक आहे. तथापि, प्राचीन इतिहासात, लोक लसूण त्याच्या आरोग्यासाठी आणि औषधी गुणधर्मांसाठी मोठ्या प्रमाणात वापरतात. इजिप्शियन, ग्रीक, रोमन, चिनी आणि भारतीयांसह अनेक प्रमुख संस्कृतींनी याचा वापर केल्याचे कागदोपत्री पुरावे आहेत. शास्त्रज्ञांना आता माहित आहे की लसूण पाकळ्या कापताना, चिरून किंवा चावताना सल्फर संयुगे तयार झाल्यामुळे लसणाचे बहुतेक आरोग्य फायदे आहेत.
आणखी वाचा: मशरुम किती पौष्टिक असतात? ते खाणे किती फायदेशीर?
कदाचित सर्वात प्रसिद्ध कंपाऊंड अॅलिसिन आहे. तथापि, अॅलिसिन एक अस्थिर कंपाऊंड आहे जो आपण कापल्यानंतर किंवा चिरल्यानंतर ताज्या लसूणामध्ये थोडक्यात उपस्थित असतो. लसणाच्या आरोग्याच्या फायद्यांमध्ये भूमिका बजावू शकणाऱ्या इतर संयुगांमध्ये डायलिल डायसल्फाइड आणि एस-एलिल सिस्टीनचा समावेश आहे. लसूणामधील सल्फर संयुगे पाचन तंत्रातून आपल्या शरीरात प्रवेश करतात. त्यानंतर ते आपल्या संपूर्ण शरीरावर प्रवास करतात, मजबूत जैविक प्रभाव टाकतात.
“अन्न हे तुझे औषध असू दे आणि औषध हे तुझे अन्न असू दे.”पाश्चात्य वैद्यकशास्त्राचे जनक म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या प्राचीन ग्रीक वैद्य हिप्पोक्रेटीस यांचे ते प्रसिद्ध शब्द आहेत. त्यांनी विविध वैद्यकीय परिस्थितींवर उपचार करण्यासाठी लसूण लिहून दिले – आणि आधुनिक विज्ञानाने यापैकी बऱ्याच फायदेशीर आरोग्याच्या परिणामांची पुष्टी केली आहे. येथे लसूणचे १२ आरोग्य फायदे आहेत जे संशोधनाद्वारे समर्थित आहेत.
आणखी वाचा: Health Special: लोणची चवदार, पण प्रमाणातच, अन्यथा…
१. रक्तदाब नियंत्रण: लसूण रक्तदाबचे व्यवस्थापन करण्यास मदत करतो. लसूणातील आलिसिन म्हणजे एक घटक आहे ज्यामुळे लसूणाचे नियंत्रण रक्तातील नमूद तसेच लहान धमार सोसायट्राईजचे उत्पादन करते. हे रक्तदाबाचे नियंत्रण करणारे विशिष्ट एंटी-कॉग्युलेंट गुण असावे असे आढळले आहे. वर्ल्ड हेल्थ ऑर्गनायझेशनच्या म्हणण्यानुसार, हृदयविकाराचा झटका आणि स्ट्रोक सारखे हृदय व रक्तवाहिन्यासंबंधी रोग जवळजवळ इतर कोणत्याही स्थितीपेक्षा जास्त मृत्यूस जबाबदार असतात. उच्च रक्तदाब किंवा उच्च रक्तदाब हा सर्वात महत्वाचा घटक आहे ज्यामुळे हे आजार होऊ शकतात.
२. हृदयरोग नियंत्रण: लसूणातील आलिसिन, सेलेनियम आणि विटामिन सी हृदयरोगांच्या नियंत्रणासाठी उपयुक्त असतात. लसूणाचे उपयोग केल्याने हृदयाच्या किंवा धमनीतील कोलेस्ट्रॉलची मात्रा नियंत्रित होते, ज्यामुळे हृदयरोगाचे जोखीम आणि कचरा सुधारतो.
३. प्रतिकार शक्ती वाढवणे: लसूणाच्या वनस्पतीतील आणि त्याच्या आलिसिन यांमध्ये अंतिबॅक्टेरियल, एंटीवायरल आणि ऍंटीफंगल गुण असतात. हे तुमच्या शरीराच्या रोगप्रतिरोधक प्रणालीला बळ देते ज्यामुळे तुमच्या आरोग्याची सुरक्षिततेची क्षमता वाढते.
४. खोकल्यावर व छातीतील रोग यावर लसूण उपयुक्त आहे. क्षयावर आणि दम्यात लसूण दुधात उकळून टॉनिक म्हणून देतात. लसूणातील एंटीऑक्सिडंट तत्वे आपल्या प्रतिरोधी प्रणालीवर सक्रियता निर्माण करतात ज्यामुळे तुमच्या स्वास्थ्याची क्षमता वाढते.
५. लसूण अत्यंत पौष्टिक आहे परंतु त्यात खूप कमी कॅलरी आहेत – एका लवंगात (सुमारे 3 ग्रॅम) 4.5 कॅलरी, 0.2 ग्रॅम प्रथिने आणि 1 ग्रॅम कार्ब असतात.
६. लसूण सामान्य सर्दीसह आजारापासून संरक्षण करण्यास मदत करू शकते- 2016 च्या संशोधनात असे सूचित केले गेले आहे की वृद्ध लसूण अर्क (एजीई) आपली रोगप्रतिकारक शक्ती वाढवू शकतो.
७. लसूण कोलेस्ट्रॉलची पातळी सुधारते, ज्यामुळे हृदयरोगाचा धोका कमी होऊ शकतो – लसूण एकूण आणि एलडीएल (खराब) कोलेस्ट्रॉल कमी करू शकतो. 2 महिन्यांपेक्षा जास्त काळ लसूण पूरक आहार घेतल्यास आपला एलडीएल 10% पर्यंत कमी होऊ शकतो. परंतु हृदयरोगाची आणखी एक जोखीम घटक असलेल्या ट्रायग्लिसेराइडच्या पातळीवर लसणाचा समान परिणाम दिसून येत नाही. लसणाचा एचडीएल (चांगले) कोलेस्ट्रॉलवर परिणाम होत नाही.
८. लसूणामध्ये अँटीऑक्सिडंट्स असतात जे अल्झायमर रोग आणि स्मृतिभ्रंश रोखण्यास मदत करतात – मुक्त रॅडिकल्सपासून ऑक्सिडेटिव्ह नुकसान वृद्धत्वाच्या प्रक्रियेस आणि संबंधित संज्ञानात्मक घसरणीस कारणीभूत ठरते. लसूणमध्ये अँटीऑक्सिडंट्स असतात जे ऑक्सिडेटिव्ह नुकसानापासून आपल्या शरीराच्या संरक्षणात्मक यंत्रणेस समर्थन देतात. लसूण अँटीऑक्सिडेंट ऑक्सिडेटिव्ह ताण लक्षणीयरित्या कमी करू शकतात आणि डिमेंशियाचा सर्वात सामान्य प्रकार अल्झायमर रोगासारख्या संबंधित रोगांचा धोका कमी करू शकतात.
९. लसूण आपल्याला जास्त काळ जगण्यास मदत करू शकते – आठवड्यातून एकदापेक्षा कमी वेळा लसूण खाणाऱ्यांपेक्षा कमीतकमी साप्ताहिक लसणाचे सेवन करणारे वृद्ध प्रौढ जास्त काळ जगतात. विशेषत: वृद्ध प्रौढ किंवा कमकुवत रोगप्रतिकारक शक्ती असलेल्या लोकांमध्ये.
१०. लसूण पूरक आपली अॅथलेटिक कामगिरी सुधारू शकतात- लसूण हा सर्वात प्राचीन “कार्यक्षमता वाढविणारा” पदार्थ होता. प्राचीन संस्कृतींमध्ये थकवा कमी करण्यासाठी आणि मजुरांची कार्य क्षमता सुधारण्यासाठी लसूण वापरला जात असे. प्राचीन ग्रीसमधील ऑलिंपिक खेळाडूंनी आपली कामगिरी सुधारण्यासाठी लसूण खाल्ले.
११. लसूण खाल्ल्याने शरीरातील जड धातू डिटॉक्सिफाई होण्यास मदत होते -उच्च डोसमध्ये, लसूणमधील सल्फर संयुगे जड धातूच्या विषारीपणामुळे अवयवांच्या नुकसानापासून संरक्षण करण्यासाठी दर्शविले गेले आहेत. लसूणमधील अॅलिसिन आपल्या रक्तातील आणि महत्त्वपूर्ण अवयवांमधील शिशाची पातळी कमी करण्यास मदत करू शकते. दररोज लसणाच्या तीन डोसने लक्षणे कमी करण्यात डी-पेनिसिलामाइन या औषधालाही मागे टाकले.
१२. लसूण हाडांचे आरोग्य सुधारू शकते – अलीकडील काही अभ्यासांनी हाडांच्या आरोग्यावर लसणाचा प्रभाव मोजला आहे, विशेषत: रजोनिवृत्तीनंतर महिलांमध्ये ऑक्सिडेटिव्ह ताण कमी करतो. 12 आठवडे लसूण पूरक आहार (दररोज 1 ग्रॅम) गुडघा ऑस्टियोआर्थरायटिस आणि लठ्ठपणा किंवा जास्त वजन असलेल्या महिलांमध्ये वेदना कमी करण्यास मदत करते.
लसूण आपल्या आहारात समाविष्ट करणे सोपे आहे आणि चव वाढवते – शेवटचा एक आरोग्यासाठी फायदेशीर नाही परंतु तरीही महत्वाचा मुद्दा आहे. लसूण आपल्या सध्याच्या आहारात समाविष्ट करणे खूप सोपे आहे. हे बऱ्याच चवदार पदार्थांना पूरक आहे, विशेषत: सूप आणि सॉस. लसणाची तीव्र चव अन्यथा हलक्या पाककृतींमध्ये एक वेगळा स्वाद आणतो. लसूण आणि त्याच्या पेस्टपासून लसूण अर्क आणि लसूण तेल यासारख्या पावडर आणि पूरक पदार्थ बनवले जातात.
लसूण दुष्परिणाम लसणाचे काही दुष्परिणामही आहेत, जसे की त्याचा उग्र वास . काही लोकांना लसणाची अॅलर्जीदेखील असते. लसूण आपल्या रक्त गोठण्याच्या क्षमतेवर देखील परिणाम करू शकतो. जर आपल्याला रक्तस्त्राव डिसऑर्डर असेल किंवा रक्त पातळ करणारी औषधे घेत असाल तर लसूण सेवन वाढवण्यापूर्वी डॉक्टरांशी बोला.
लसणाच्या औषधी गुणधर्मांवर लोक हजारो वर्षांपासून विश्वास ठेवत आहेत. विज्ञान आता त्याला दुजोरा देऊ लागले आहे. लसूण बहुतेक लोकांसाठी सुरक्षित आणि निरोगी आहे. परंतु आपण रक्त पातळ घेत असल्यास, आपल्या लसूणचे सेवन मोठ्या प्रमाणात वाढवण्यापूर्वी डॉक्टरांशी बोला.
