डॉक्टर अविनाश सुपे
गेल्या तीन-चार दशकांत जगभरात लठ्ठपणा वाढला आहे. आहारात बदल केल्याने आणि सक्रिय राहिल्याने वजन घटले पाहिजे. तसे न झाल्यास वैद्यकीय सल्ल्याने उपचार करावेत.
भारतातही अन्नक्रांतीमुळे अन्न आता मुबलक प्रमाणात सहज उपलब्ध झाले आहे. याशिवाय विविध गॅजेट्समुळे शारीरिक व्यायाम कमी झाला आहे. आमच्या लहानपणी मुले सुदृढ व सडसडीत असत. एखादाच मुलगा स्थूल असल्यास त्याला जाड्या म्हणून चिडवले जायचे. पण आता परिस्थिती बदलली आहे. मुले आता टीव्ही, कॉम्प्युटर आणि मोबाइलला चिकटून असतात. तळलेले स्नॅक्स आणि कोल्डड्रिंक्सच्या माध्यमातून अतिरिक्त कॅलरी वापरतात. यामुळे देशात लठ्ठपणा वाढला आहे.
लठ्ठपणामुळे मधुमेह, हृदयविकार, रक्तदाब असे आजार होऊ शकतात. गेल्या काही दशकांत समाजात लठ्ठपणा वाढला तेव्हा बेरिअॅट्रिक सर्जरी- लठ्ठपणा कमी करण्यासाठी शस्त्रक्रिया ही नवी स्पेशलिटी उदयास आली. या शस्त्रक्रियेमध्ये विविध तंत्रांचा वापर केला जातो. पोटाची क्षमता कमी करण्यासाठी पोटामध्ये बलून (फुगे) घातले जातात. काही वेळा पोटाचा काही भाग काढून पोटाचे रूपांतर अरुंद नळीत होते. गेल्या दोन दशकात बायपास शस्त्रक्रिया लोकप्रिय झाली ज्यात पोटाचा मोठा भाग खंडित केला जातो आणि पोटाचा वरचा भाग (अन्नाला डावलून) लहान आतड्याशी जोडला जातो. यामुळे हार्मोनल बदल होतात आणि वजन कमी होण्यास मदत होते.
आणखी वाचा-Health Special : गाजर गवतामुळे होणारा त्वचारोग तुम्हाला माहितेय का?
२०२१ मध्ये, अमेरिकन एफडीएने वजन व्यवस्थापनासाठी आठवड्यातून एकदा घेतले जाणारे बहुप्रतीक्षित इंजेक्टेबल औषध वेगोव्हीच्या (सेमाग्लुटाइड) मंजुरीची घोषणा केली. तेव्हापासून लठ्ठपणावर अनेक इंजेक्शन्स व औषधे बाजारात दाखल झाली आहेत आणि मागणी इतकी वाढली आहे की कंपन्या औषधांचा पुरवठा करू शकत नाहीत. तथापि, नवीन औषधे ‘गेम चेंजर्स’ आहेत आणि लठ्ठपणावर उपचार करण्यासाठी या औषधांनी “नवीन युग” सुरू केले. वजन व्यवस्थापनासाठी सध्या बाजारात असलेल्या इतर कोणत्याही औषधांपेक्षा हे चांगले आहेत.
ही औषधे कोणती आहेत आणि ते कसे कार्य करतात?
हे सेमाग्लुटाइड म्हणून ओळखले जाणारे उच्च-डोस इंजेक्टेबल पेप्टाइड संप्रेरक रेणू आहेत, यापूर्वी एफडीएने टाइप 2 मधुमेहाच्या उपचारांसाठी रायबेलसस (तोंडी) आणि ओझेम्पिक (कमी-डोस इंजेक्शन) या ब्रँड नावाने मंजूर केले होते. हे औषध आता तोंडावाटेही घेता येते. इंजेक्टेबल सेमाग्लुटाइड तोंडी सेमाग्लुटाइडसारखे रिकाम्या पोटी सेवन करण्यास लागत नाही तर उच्च-डोस वेगोवी रक्त-मेंदूचा अडथळा अधिक चांगल्या प्रकारे ओलांडते ज्यामुळे त्याची वजन कमी करण्याची कार्यक्षमता वाढते.
सेमाग्लुटाइड ग्लूकागनसारख्या पेप्टाइड -1 रिसेप्टर अॅगोनिस्ट किंवा जीएलपी -1 आरए म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या औषधांच्या वर्गात आहे. जीएलपी -1 हा एक संप्रेरक (हार्मोन) आहे जो पौष्टिक सेवनास प्रतिसाद म्हणून आतड्यामध्ये नैसर्गिकरित्या सोडला जातो. स्वादुपिंडातून मधुमेहावरील हार्मोन्स सोडणे, पोट रिकामे करणे कमी करणे आणि मेंदूतील रिसेप्टर्सला लक्ष्य करणे यासह त्याचे अनेक परिणाम आहेत ज्यामुळे भूक कमी होते. यामुळे तृप्ती किंवा परिपूर्णतेची भावना उद्भवते. हल्ली सेमाग्लुटाइड हे टॅब्लेट ( गोळ्या) या स्वरूपात देखील उपलब्ध आहे. ३ मिलिग्राम, ७ मिलिग्राम आणि १४ मिलिग्राम अशा डोसमध्ये उपलब्ध असते. सुरवातीस ३ मिलिग्रामने सुरवात करून नंतर हळूहळू १४ मिलिग्राम डोस दर दिवशी केला जातो. या औषधाची किंमत खूप जास्त आहे., एक गोळीची किंमत ३०० रुपये असते. म्हणून साधारणत महिन्याला ९००० ते ९५०० रुपये एवढा खर्च येतो. इंजेक्शनचा खर्च २५००० पर्यंत जातो परंतु महिन्यातून एकदाच इंजेक्शन घ्यावे लागते.
आणखी वाचा-Health Special : मुलांचे मनःस्वास्थ्य- वाढ आणि विकास
सेमाग्लुटाइड कोण घेऊ शकेल?
लठ्ठपणाच्या उपचारांसाठी नियुक्त केलेल्या इतर सर्व प्रिस्क्रिप्शन औषधांप्रमाणेच सेमाग्लुटाइड बॉडी मास इंडेक्स (बीएमआय) ३० किंवा त्या पेक्षा जास्त असलेल्या किंवा उच्च रक्तदाब, टाइप 2 मधुमेह किंवा उच्च कोलेस्ट्रॉल सारख्या वजनाशी संबंधित वैद्यकीय स्थितीसह बीएमआय २७ पेक्षा जास्त असलेल्यांमध्ये वापरण्यासाठी मंजूर आहे.
सेमाग्लुटाइडचे जोखीम आणि फायदे काय आहेत?
सेमाग्लुटाइडच्या थेरपीनंतर शरीराचे वजन तीन महिन्यात सरासरी १४.९% कमी होऊ शकते. विद्यमान लठ्ठपणाविरोधी औषधांसह सरासरी वजन कमी होणे सामान्यत: सुमारे ५% ते ९% असते, तर केवळ जीवनशैली आणि खाण्याच्या सवयी बदलणे यामुळे शरीराचे वजन केवळ ३% ते ५% कमी होते. सेमाग्लुटाइडचे सर्वात सामान्य दुष्परिणाम म्हणजे मळमळ, अतिसार, उलट्या आणि बद्धकोष्ठता. हे औषध थायरॉईडच्या विशिष्ट ट्यूमरच्या जोखमीसाठी इशारा देखील देते आणि म्हणूनच मेड्युलरी थायरॉईड कर्करोग किंवा मल्टिपल एंडोक्राइन Neoplasia (MEN) प्रकार 2 (अंतःस्रावी ट्यूमरशी संबंधित अनुवांशिक स्थिती) चा वैयक्तिक किंवा कौटुंबिक इतिहास असलेल्यांसाठी याची शिफारस केली जात नाही.
आणखी वाचा-Health Special : शाकाहाराचा ट्रेंड का वाढतोय?
आपण सेमाग्लुटाइड किती काळ घेऊ शकतो?
लठ्ठपणाच्या दीर्घकालीन उपचारांसाठी एफडीएने सध्या मंजूर केलेल्या सहा औषधांपैकी सेमाग्लुटाइड एक आहे. जसे की, जोपर्यंत ते वजन कमी करण्यासाठी आणि / किंवा वजन राखण्यासाठी फायदेशीर आहे आणि असह्य दुष्परिणाम होत नाही तोपर्यंत याचा वापर केला जाऊ शकतो मधुमेह नियंत्रित करण्यासाठी सेमाग्लुटाइडचा चांगला फायदा होतो.
सध्या जगात एफडीए-मान्यताप्राप्त लठ्ठपणाविरोधी नवी औषधे आहेत: फेंटरमाइन, डायथिलप्रोपियन, बेंझफेटामाइन, फेंडिमेट्राझिन, ऑर्लिस्टॅट, फेंटरमाइन / टोपिरामेट ईआर (क्यूसिया), बुप्रोपियन / नाल्ट्रेक्सोन (कॉन्ट्राव्ह), लिराग्लुटाइड (सॅक्सेन्डा), सेटमेलानोटाइड (इम्सिव्री) आणि आता सेमाग्लुटाइड (वेगोवी). सेटमेलानोटाइड केवळ विशिष्ट, दुर्मिळ अनुवांशिक परिस्थितीमुळे होणाऱ्या लठ्ठपणाच्या उपचारांसाठी मंजूर आहे. परंतु भारतात फक्त सेमाग्लुटाइड मधुमेहासाठी मान्य आहे. बाकी औषधे इतर देशातून मागवावी लागतात.
थोडक्यात लठ्ठपणावर आता नवी औषधे उपलब्ध झाली आहेत परंतु डॉक्टरांच्या सल्ल्याने व त्यांच्या देखरेखीखालीच ही औषधे घ्यावीत.
भारतातही अन्नक्रांतीमुळे अन्न आता मुबलक प्रमाणात सहज उपलब्ध झाले आहे. याशिवाय विविध गॅजेट्समुळे शारीरिक व्यायाम कमी झाला आहे. आमच्या लहानपणी मुले सुदृढ व सडसडीत असत. एखादाच मुलगा स्थूल असल्यास त्याला जाड्या म्हणून चिडवले जायचे. पण आता परिस्थिती बदलली आहे. मुले आता टीव्ही, कॉम्प्युटर आणि मोबाइलला चिकटून असतात. तळलेले स्नॅक्स आणि कोल्डड्रिंक्सच्या माध्यमातून अतिरिक्त कॅलरी वापरतात. यामुळे देशात लठ्ठपणा वाढला आहे.
लठ्ठपणामुळे मधुमेह, हृदयविकार, रक्तदाब असे आजार होऊ शकतात. गेल्या काही दशकांत समाजात लठ्ठपणा वाढला तेव्हा बेरिअॅट्रिक सर्जरी- लठ्ठपणा कमी करण्यासाठी शस्त्रक्रिया ही नवी स्पेशलिटी उदयास आली. या शस्त्रक्रियेमध्ये विविध तंत्रांचा वापर केला जातो. पोटाची क्षमता कमी करण्यासाठी पोटामध्ये बलून (फुगे) घातले जातात. काही वेळा पोटाचा काही भाग काढून पोटाचे रूपांतर अरुंद नळीत होते. गेल्या दोन दशकात बायपास शस्त्रक्रिया लोकप्रिय झाली ज्यात पोटाचा मोठा भाग खंडित केला जातो आणि पोटाचा वरचा भाग (अन्नाला डावलून) लहान आतड्याशी जोडला जातो. यामुळे हार्मोनल बदल होतात आणि वजन कमी होण्यास मदत होते.
आणखी वाचा-Health Special : गाजर गवतामुळे होणारा त्वचारोग तुम्हाला माहितेय का?
२०२१ मध्ये, अमेरिकन एफडीएने वजन व्यवस्थापनासाठी आठवड्यातून एकदा घेतले जाणारे बहुप्रतीक्षित इंजेक्टेबल औषध वेगोव्हीच्या (सेमाग्लुटाइड) मंजुरीची घोषणा केली. तेव्हापासून लठ्ठपणावर अनेक इंजेक्शन्स व औषधे बाजारात दाखल झाली आहेत आणि मागणी इतकी वाढली आहे की कंपन्या औषधांचा पुरवठा करू शकत नाहीत. तथापि, नवीन औषधे ‘गेम चेंजर्स’ आहेत आणि लठ्ठपणावर उपचार करण्यासाठी या औषधांनी “नवीन युग” सुरू केले. वजन व्यवस्थापनासाठी सध्या बाजारात असलेल्या इतर कोणत्याही औषधांपेक्षा हे चांगले आहेत.
ही औषधे कोणती आहेत आणि ते कसे कार्य करतात?
हे सेमाग्लुटाइड म्हणून ओळखले जाणारे उच्च-डोस इंजेक्टेबल पेप्टाइड संप्रेरक रेणू आहेत, यापूर्वी एफडीएने टाइप 2 मधुमेहाच्या उपचारांसाठी रायबेलसस (तोंडी) आणि ओझेम्पिक (कमी-डोस इंजेक्शन) या ब्रँड नावाने मंजूर केले होते. हे औषध आता तोंडावाटेही घेता येते. इंजेक्टेबल सेमाग्लुटाइड तोंडी सेमाग्लुटाइडसारखे रिकाम्या पोटी सेवन करण्यास लागत नाही तर उच्च-डोस वेगोवी रक्त-मेंदूचा अडथळा अधिक चांगल्या प्रकारे ओलांडते ज्यामुळे त्याची वजन कमी करण्याची कार्यक्षमता वाढते.
सेमाग्लुटाइड ग्लूकागनसारख्या पेप्टाइड -1 रिसेप्टर अॅगोनिस्ट किंवा जीएलपी -1 आरए म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या औषधांच्या वर्गात आहे. जीएलपी -1 हा एक संप्रेरक (हार्मोन) आहे जो पौष्टिक सेवनास प्रतिसाद म्हणून आतड्यामध्ये नैसर्गिकरित्या सोडला जातो. स्वादुपिंडातून मधुमेहावरील हार्मोन्स सोडणे, पोट रिकामे करणे कमी करणे आणि मेंदूतील रिसेप्टर्सला लक्ष्य करणे यासह त्याचे अनेक परिणाम आहेत ज्यामुळे भूक कमी होते. यामुळे तृप्ती किंवा परिपूर्णतेची भावना उद्भवते. हल्ली सेमाग्लुटाइड हे टॅब्लेट ( गोळ्या) या स्वरूपात देखील उपलब्ध आहे. ३ मिलिग्राम, ७ मिलिग्राम आणि १४ मिलिग्राम अशा डोसमध्ये उपलब्ध असते. सुरवातीस ३ मिलिग्रामने सुरवात करून नंतर हळूहळू १४ मिलिग्राम डोस दर दिवशी केला जातो. या औषधाची किंमत खूप जास्त आहे., एक गोळीची किंमत ३०० रुपये असते. म्हणून साधारणत महिन्याला ९००० ते ९५०० रुपये एवढा खर्च येतो. इंजेक्शनचा खर्च २५००० पर्यंत जातो परंतु महिन्यातून एकदाच इंजेक्शन घ्यावे लागते.
आणखी वाचा-Health Special : मुलांचे मनःस्वास्थ्य- वाढ आणि विकास
सेमाग्लुटाइड कोण घेऊ शकेल?
लठ्ठपणाच्या उपचारांसाठी नियुक्त केलेल्या इतर सर्व प्रिस्क्रिप्शन औषधांप्रमाणेच सेमाग्लुटाइड बॉडी मास इंडेक्स (बीएमआय) ३० किंवा त्या पेक्षा जास्त असलेल्या किंवा उच्च रक्तदाब, टाइप 2 मधुमेह किंवा उच्च कोलेस्ट्रॉल सारख्या वजनाशी संबंधित वैद्यकीय स्थितीसह बीएमआय २७ पेक्षा जास्त असलेल्यांमध्ये वापरण्यासाठी मंजूर आहे.
सेमाग्लुटाइडचे जोखीम आणि फायदे काय आहेत?
सेमाग्लुटाइडच्या थेरपीनंतर शरीराचे वजन तीन महिन्यात सरासरी १४.९% कमी होऊ शकते. विद्यमान लठ्ठपणाविरोधी औषधांसह सरासरी वजन कमी होणे सामान्यत: सुमारे ५% ते ९% असते, तर केवळ जीवनशैली आणि खाण्याच्या सवयी बदलणे यामुळे शरीराचे वजन केवळ ३% ते ५% कमी होते. सेमाग्लुटाइडचे सर्वात सामान्य दुष्परिणाम म्हणजे मळमळ, अतिसार, उलट्या आणि बद्धकोष्ठता. हे औषध थायरॉईडच्या विशिष्ट ट्यूमरच्या जोखमीसाठी इशारा देखील देते आणि म्हणूनच मेड्युलरी थायरॉईड कर्करोग किंवा मल्टिपल एंडोक्राइन Neoplasia (MEN) प्रकार 2 (अंतःस्रावी ट्यूमरशी संबंधित अनुवांशिक स्थिती) चा वैयक्तिक किंवा कौटुंबिक इतिहास असलेल्यांसाठी याची शिफारस केली जात नाही.
आणखी वाचा-Health Special : शाकाहाराचा ट्रेंड का वाढतोय?
आपण सेमाग्लुटाइड किती काळ घेऊ शकतो?
लठ्ठपणाच्या दीर्घकालीन उपचारांसाठी एफडीएने सध्या मंजूर केलेल्या सहा औषधांपैकी सेमाग्लुटाइड एक आहे. जसे की, जोपर्यंत ते वजन कमी करण्यासाठी आणि / किंवा वजन राखण्यासाठी फायदेशीर आहे आणि असह्य दुष्परिणाम होत नाही तोपर्यंत याचा वापर केला जाऊ शकतो मधुमेह नियंत्रित करण्यासाठी सेमाग्लुटाइडचा चांगला फायदा होतो.
सध्या जगात एफडीए-मान्यताप्राप्त लठ्ठपणाविरोधी नवी औषधे आहेत: फेंटरमाइन, डायथिलप्रोपियन, बेंझफेटामाइन, फेंडिमेट्राझिन, ऑर्लिस्टॅट, फेंटरमाइन / टोपिरामेट ईआर (क्यूसिया), बुप्रोपियन / नाल्ट्रेक्सोन (कॉन्ट्राव्ह), लिराग्लुटाइड (सॅक्सेन्डा), सेटमेलानोटाइड (इम्सिव्री) आणि आता सेमाग्लुटाइड (वेगोवी). सेटमेलानोटाइड केवळ विशिष्ट, दुर्मिळ अनुवांशिक परिस्थितीमुळे होणाऱ्या लठ्ठपणाच्या उपचारांसाठी मंजूर आहे. परंतु भारतात फक्त सेमाग्लुटाइड मधुमेहासाठी मान्य आहे. बाकी औषधे इतर देशातून मागवावी लागतात.
थोडक्यात लठ्ठपणावर आता नवी औषधे उपलब्ध झाली आहेत परंतु डॉक्टरांच्या सल्ल्याने व त्यांच्या देखरेखीखालीच ही औषधे घ्यावीत.
