-डॉ. अविनाश सुपे
हजारपेक्षा जास्त प्रीमियम लेखांचा आस्वाद घ्या ई-पेपर अर्काइव्हचा पूर्ण अॅक्सेस कार्यक्रमांमध्ये निवडक सदस्यांना सहभागी होण्याची संधी ई-पेपर डाउनलोड करण्याची सुविधा
Health Special: हिवाळा आला की, वर्तमानपत्राच्या पहिल्या पानावर आपण एक फोटो पाहतो ज्यामध्ये उत्तर भारतातील शहरात विशेषतः दिल्लीमध्ये सर्वत्र धुके पसरले आहे व त्यामुळे पर्यावरणाची पातळी खालावली असे वृत्त असते. गेल्या काही वर्षात मुंबई व महाराष्ट्रात देखील असेच वातावरण दिसून येते. विविध उद्योगामुळे होणारे उत्सर्जन, शेतातील खोड जाळणे, वाहनांचे उत्सर्जन, वाढते विमान प्रवास, विदेशात घरे गरम करण्यासाठी इंधन तेल आणि नैसर्गिक वायू यांचा वापर, उत्पादन आणि वीज निर्मितीचे उप-उत्पादने, विशेषत: कोळसा-इंधन ऊर्जा प्रकल्प आणि रासायनिक उत्पादनातून येणारे धूर ही मानवनिर्मित प्रदूषणाची मुख्य कारणे आहेत.
पर्यावरणीय घटक आणि त्यांचा आपल्या अन्नसंस्थेवरील परिणाम-
आहार आणि पोषण
१) आपल्या भोवतालचे पर्यावरण आपल्या आहाराच्या सवयीवर महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावते आणि दूषित आहारांमुळे तुम्हाला पोटाचे अनेक विकार होऊ शकतात हे आता सर्वमान्य आहेच. ताजी फळे व भाज्या ह्या आरोग्याला पूरक असतात. परंतु अनेक रासायनिक खते व कीटकनाशके तसेच फळे लवकर पिकावीत म्हणून रसायनांचा केलेला उपयोग यामुळे शहरात राहणाऱ्या आपणा सर्वांना ताजी व रसायन विरहीत भाजी क्वचितच मिळते. ताज्या अन्नापेक्षा प्रक्रिया केलेल्या पदार्थांमध्ये जास्त, फायबर कमी आणि आवश्यक पोषक तत्वांची कमतरता असलेल्या आहारामुळे चिडचिडे आतड्यांसंबंधी सिंड्रोम (आयबीएस) आणि दाहक आतड्यांसंबंधी रोग (आयबीडी) सारखी परिस्थिती उद्भवू शकते.
२) पर्यावरणीय बदल, जसे की फास्ट फूड आणि प्रक्रिया केलेल्या खाद्यपदार्थांचा वाढलेला वापर, यामुळे अन्न संस्थेच्या समस्यांमध्ये वाढ झाली आहे.
आणखी वाचा-Health Special : मुलांचा मोबाइल वापर कमी करण्यासाठी आईवडिलांनी काय करावं?
पाणी आणि हवेची गुणवत्ता
१) दूषित पाणी आणि हवा शरीरात विषारी पदार्थ आणि रोगजनकांचा प्रसार करते, ज्याचा पचनसंस्थेवर परिणाम होतो. बॅक्टेरिया आणि परजीवी (Parasites) सारख्या प्रदूषकांमुळे होणाऱ्या जलजन्य रोगांमुळे तीव्र गॅस्ट्रोइंटेस्टाइनल इन्फेक्शन (डिसेंट्री किंवा डायरिया) होऊ शकते.
२) वायु प्रदूषण पचनसंस्थेच्या दाहक आजाराच्या तीव्रतेशी जोडले गेले आहे. प्रदूषण आधीपासून अस्तित्वात असलेल्या पोटाच्या विकार असलेल्या व्यक्तींमध्ये लक्षणे जास्त गंभीर करते.
मायक्रोबायोम आणि पर्यावरणीय एक्सपोजर
१) कोट्यवधी सूक्ष्मजीवांचा समावेश असलेले आतडे मायक्रोबायोम पाचक आरोग्यामध्ये महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावते. अँटीबायोटिक्स, कीटकनाशके आणि इतर रासायनिक घटकांमुळे पर्यावरणीय बदलाचा परिणाम होत मायक्रोबायोमचे संतुलन बिघडू शकते, ज्यामुळे गॅस्ट्रोइंटेस्टाइनल असंतुलनास सामोरे जावे लागते.
२) वाढते शहरीकरण आणि नैसर्गिक वातावरणाशी कमी संपर्क यासह जीवनशैलीतील बदलांमुळे विविध मायक्रोबियल समुदायांचा संपर्क मर्यादित होऊ शकतो, ज्यामुळे आतड्याच्या मायक्रोबायोमच्या लवचिकतेवर परिणाम होतो.
आणखी वाचा-Health Special: उन्हाळ्याची झळ – काय काळजी घ्याल ?
तणाव आणि मानसिक आरोग्य
१) कामाशी संबंधित ताणतणाव, प्रदूषण आणि आवाजासह पर्यावरणीय ताणतणावांचा मानसिक आरोग्यावर खोल परिणाम होऊ शकतो. आतडे-मेंदूचा अक्ष (Brain-Mind- Intestine Axis) मध्यवर्ती मज्जासंस्थेला आंत्रमज्जासंस्थेशी जोडतो, अन्न संस्थेच्या कार्यक्षमतेवर परिणाम करतो.
२) जास्त तणाव पेप्टिक अल्सर, गॅस्ट्रोएसोफेगल रिफ्लक्स रोग (जीईआरडी- जठरातील अन्न वर येणे) आणि आयबीएस सारख्या पोटाच्या विविध विकारांच्या घडण्यात किंवा तीव्रतेस कारणीभूत ठरू शकतात.
हवामान बदल आणि गॅस्ट्रोइंटेस्टाइनल आरोग्य
१) हवामान बदलामुळे अन्न सुरक्षा, जलस्त्रोत आणि संसर्गजन्य रोगांच्या प्रसारास संभाव्य धोका निर्माण झाला आहे, या सर्वांचा पोटाच्या आरोग्यावर परिणाम होतो.
२) तापमान आणि बदलत्या पावसाळ्यामुळे अन्नजन्य आजाराचे प्रमाण देखील वाढले आहे.
Health Special: हिवाळा आला की, वर्तमानपत्राच्या पहिल्या पानावर आपण एक फोटो पाहतो ज्यामध्ये उत्तर भारतातील शहरात विशेषतः दिल्लीमध्ये सर्वत्र धुके पसरले आहे व त्यामुळे पर्यावरणाची पातळी खालावली असे वृत्त असते. गेल्या काही वर्षात मुंबई व महाराष्ट्रात देखील असेच वातावरण दिसून येते. विविध उद्योगामुळे होणारे उत्सर्जन, शेतातील खोड जाळणे, वाहनांचे उत्सर्जन, वाढते विमान प्रवास, विदेशात घरे गरम करण्यासाठी इंधन तेल आणि नैसर्गिक वायू यांचा वापर, उत्पादन आणि वीज निर्मितीचे उप-उत्पादने, विशेषत: कोळसा-इंधन ऊर्जा प्रकल्प आणि रासायनिक उत्पादनातून येणारे धूर ही मानवनिर्मित प्रदूषणाची मुख्य कारणे आहेत.
पर्यावरणीय घटक आणि त्यांचा आपल्या अन्नसंस्थेवरील परिणाम-
आहार आणि पोषण
१) आपल्या भोवतालचे पर्यावरण आपल्या आहाराच्या सवयीवर महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावते आणि दूषित आहारांमुळे तुम्हाला पोटाचे अनेक विकार होऊ शकतात हे आता सर्वमान्य आहेच. ताजी फळे व भाज्या ह्या आरोग्याला पूरक असतात. परंतु अनेक रासायनिक खते व कीटकनाशके तसेच फळे लवकर पिकावीत म्हणून रसायनांचा केलेला उपयोग यामुळे शहरात राहणाऱ्या आपणा सर्वांना ताजी व रसायन विरहीत भाजी क्वचितच मिळते. ताज्या अन्नापेक्षा प्रक्रिया केलेल्या पदार्थांमध्ये जास्त, फायबर कमी आणि आवश्यक पोषक तत्वांची कमतरता असलेल्या आहारामुळे चिडचिडे आतड्यांसंबंधी सिंड्रोम (आयबीएस) आणि दाहक आतड्यांसंबंधी रोग (आयबीडी) सारखी परिस्थिती उद्भवू शकते.
२) पर्यावरणीय बदल, जसे की फास्ट फूड आणि प्रक्रिया केलेल्या खाद्यपदार्थांचा वाढलेला वापर, यामुळे अन्न संस्थेच्या समस्यांमध्ये वाढ झाली आहे.
आणखी वाचा-Health Special : मुलांचा मोबाइल वापर कमी करण्यासाठी आईवडिलांनी काय करावं?
पाणी आणि हवेची गुणवत्ता
१) दूषित पाणी आणि हवा शरीरात विषारी पदार्थ आणि रोगजनकांचा प्रसार करते, ज्याचा पचनसंस्थेवर परिणाम होतो. बॅक्टेरिया आणि परजीवी (Parasites) सारख्या प्रदूषकांमुळे होणाऱ्या जलजन्य रोगांमुळे तीव्र गॅस्ट्रोइंटेस्टाइनल इन्फेक्शन (डिसेंट्री किंवा डायरिया) होऊ शकते.
२) वायु प्रदूषण पचनसंस्थेच्या दाहक आजाराच्या तीव्रतेशी जोडले गेले आहे. प्रदूषण आधीपासून अस्तित्वात असलेल्या पोटाच्या विकार असलेल्या व्यक्तींमध्ये लक्षणे जास्त गंभीर करते.
मायक्रोबायोम आणि पर्यावरणीय एक्सपोजर
१) कोट्यवधी सूक्ष्मजीवांचा समावेश असलेले आतडे मायक्रोबायोम पाचक आरोग्यामध्ये महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावते. अँटीबायोटिक्स, कीटकनाशके आणि इतर रासायनिक घटकांमुळे पर्यावरणीय बदलाचा परिणाम होत मायक्रोबायोमचे संतुलन बिघडू शकते, ज्यामुळे गॅस्ट्रोइंटेस्टाइनल असंतुलनास सामोरे जावे लागते.
२) वाढते शहरीकरण आणि नैसर्गिक वातावरणाशी कमी संपर्क यासह जीवनशैलीतील बदलांमुळे विविध मायक्रोबियल समुदायांचा संपर्क मर्यादित होऊ शकतो, ज्यामुळे आतड्याच्या मायक्रोबायोमच्या लवचिकतेवर परिणाम होतो.
आणखी वाचा-Health Special: उन्हाळ्याची झळ – काय काळजी घ्याल ?
तणाव आणि मानसिक आरोग्य
१) कामाशी संबंधित ताणतणाव, प्रदूषण आणि आवाजासह पर्यावरणीय ताणतणावांचा मानसिक आरोग्यावर खोल परिणाम होऊ शकतो. आतडे-मेंदूचा अक्ष (Brain-Mind- Intestine Axis) मध्यवर्ती मज्जासंस्थेला आंत्रमज्जासंस्थेशी जोडतो, अन्न संस्थेच्या कार्यक्षमतेवर परिणाम करतो.
२) जास्त तणाव पेप्टिक अल्सर, गॅस्ट्रोएसोफेगल रिफ्लक्स रोग (जीईआरडी- जठरातील अन्न वर येणे) आणि आयबीएस सारख्या पोटाच्या विविध विकारांच्या घडण्यात किंवा तीव्रतेस कारणीभूत ठरू शकतात.
हवामान बदल आणि गॅस्ट्रोइंटेस्टाइनल आरोग्य
१) हवामान बदलामुळे अन्न सुरक्षा, जलस्त्रोत आणि संसर्गजन्य रोगांच्या प्रसारास संभाव्य धोका निर्माण झाला आहे, या सर्वांचा पोटाच्या आरोग्यावर परिणाम होतो.
२) तापमान आणि बदलत्या पावसाळ्यामुळे अन्नजन्य आजाराचे प्रमाण देखील वाढले आहे.
