Health Special लसूण हा भारतीय व जगातील खाद्य पदार्थांमध्ये महत्त्वाचा घटक आहे. अनेक वनस्पती तत्त्वांचा तो भरपूर चांगला स्त्रोत आहे. लसूण हा झिंक, सेलेनियम, विटामिन सी, विटामिन बी६, आलिसिन आणि सल्फर सारख्या गुणांचा स्रोत आहे. आरोग्य रक्षणासाठी लसणीची फार मोठी मदत होते. आधुनिक वैद्यकाचे पितामह हिपोक्रॅट्स यांनी सांसर्गिक आणि विशेषतः आतड्याच्या रोगांवर लसूण खाण्याची शिफारस केली होती. इजिप्तमध्ये लसणीचे महत्त्व ओळखून कामगारांचे आरोग्य आणि शक्ती कायम राहावी म्हणून रोज लसूण खाण्याची सक्ती केली होती असे वाचनात आले आहे.
लसणीत जीवनसत्वे व खनिजे भरपूर असतात. शिवाय आयोडीन, गंधक, क्लोरीन हे उग्र वासाचे घटक आहेत. प्रथिने, तंतुमय, पिष्टमय पदार्थ कॅलसिम, फॉस्फरस, सेलेनियम, लोह, क जीवनसत्व आणि किंचित प्रमाणात बी कॉम्प्लेक्स असते. लसूण जगातील बऱ्याच भागात वाढतो आणि त्याच्या तीव्र गंध आणि स्वादिष्ट चवीमुळे स्वयंपाकातील एक लोकप्रिय घटक आहे. तथापि, प्राचीन काळी उत्तम आरोग्य आणि औषधी गुणधर्मांसाठी लोक मोठ्या प्रमाणावर लसूण वापर असत. इजिप्शियन, ग्रीक, रोमन, चिनी आणि भारतीयांसह अनेक प्रमुख संस्कृतींनी याचा वापर केल्याचे कागदोपत्री पुरावे आहेत.
आणखी वाचा-Health Special: लसूण आणि ग्लास स्किन, खरंच फायदा होतो का?
शास्त्रज्ञांना आता माहीत आहे की, लसूण पाकळ्या कापताना, चिरून किंवा चावताना सल्फर संयुगे तयार झाल्यामुळे लसणीचे आरोग्यदायी फायदे खूप आहेत. कदाचित सर्वात प्रसिद्ध कंपाऊंड अॅलिसिन आहे. तथापि, अॅलिसिन एक अस्थिर कंपाऊंड आहे, जे आपण कापल्यानंतर किंवा चिरल्यानंतर ताज्या लसणीमध्ये असते. लसणाच्या आरोग्याच्या फायद्यांमध्ये भूमिका बजावू शकणाऱ्या इतर संयुगांमध्ये डायलिल डायसल्फाइड आणि एस-एलिल सिस्टीनचा समावेश आहे. लसणीमधील सल्फर संयुगे पचन तंत्रातून आपल्या शरीरात प्रवेश करतात. त्यानंतर ती आपल्या संपूर्ण शरीरात प्रवास करतात आणि मजबूत जैविक प्रभाव टाकतात.
‘अन्न हे तुझे औषध असू दे आणि औषध हे तुझे अन्न असू दे.’ पाश्चात्य वैद्यकशास्त्राचे जनक म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या प्राचीन ग्रीक वैद्य हिप्पोक्रेटीस यांचे ते प्रसिद्ध शब्द आहेत. त्यांनी विविध वैद्यकीय परिस्थितींवर उपचार करण्यासाठी लसूण औषध म्हणून लिहून दिले – आणि आधुनिक विज्ञानाने यापैकी बऱ्र्याच फायदेशीर आरोग्याच्या परिणामांची पुष्टी केली आहे. येथे लसणीचे १२ आरोग्य फायदे आहेत जे संशोधनाद्वारे सिद्ध झाले आहेत.
१. रक्तदाब नियंत्रण
लसूण रक्तदाबचे व्यवस्थापन करण्यास मदत करते. लसणीतील आलिसिन म्हणजे एक घटक आहे ज्यामुळे लसणाचे नियंत्रण रक्तातील नमूद तसेच लहान धमार सोसायट्राईजचे उत्पादन करते. हे रक्तदाबचे नियंत्रण करणारे विशिष्ट एंटी-कॉग्युलेंट गुण असते, असे आढळले आहे. वर्ल्ड हेल्थ ऑर्गनायझेशनच्या म्हणण्यानुसार , हृदयविकाराचा झटका आणि स्ट्रोक सारखे हृदय व रक्तवाहिन्यासंबंधी रोग अधिक संख्येने मृत्यूस जबाबदार असतात. उच्च रक्तदाबामुळे अनेक आजार होऊ शकतात.
२. हृदयरोग नियंत्रण
लसणीतील आलिसिन, सेलेनियम आणि विटामिन सी हृदयरोगाच्या नियंत्रणासाठी उपयुक्त असतात. लसणीचा उपयोग केल्याने हृदयाच्या किंवा धमनीतील कोलेस्ट्रॉलची मात्रा नियंत्रित राहते, ज्यामुळे हृदयरोगाची जोखीम कमी होते.
३. प्रतिकार शक्ती वाढवणे
लसणीत असलेल्या आलिसिन मध्ये अँटिबॅक्टेरियल, अँटीवायरल आणि अँटीफंगल गुण असतात. हे तुमच्या शरीराच्या रोगप्रतिरोधक प्रणालीला बळ देतात, ज्यामुळे तुमच्या आरोग्याची प्रतिकारकक्षमता वाढते.
४. खोकला व छातीशी संबंधित रोगांवर उपयुक्त
खोकला तसेच छातीशी संबंधित रोग यावर लसूण उपयुक्त आहे. क्षयावर आणि दम्यात लसूण दुधात उकळून टॉनिक म्हणून देतात. लसणीतील अँटीऑक्सिडंट तत्त्वे आपल्या प्रतिरोधी प्रणालीवर सक्रियता निर्माण करतात ज्यामुळे तुमच्या स्वास्थ्याची क्षमता वाढते.
५. पौष्टिक आणि कमी कॅलरी
लसूण अत्यंत पौष्टिक आहे, त्यात खूप कमी कॅलरीज आहेत – एका लवंगात (सुमारे ३ ग्रॅम) ४.५ कॅलरी, ०.२ ग्रॅम प्रथिने आणि १ ग्रॅम कार्ब असतात.
६. सर्दीवर गुणकारी
लसूण सामान्य सर्दीसह आजारापासून संरक्षण करण्यास मदत करू शकते- २०१६ च्या संशोधनात असे लक्षात आले आहे की, जुना लसूण अर्क (एजीई) आपली रोगप्रतिकारक शक्ती वाढवू शकतो.
७. कोलेस्ट्रॉलची पातळी सुधारते
लसणीमुळे कोलेस्ट्रॉलची पातळी सुधारते, ज्यामुळे हृदयरोगाचा धोका कमी होऊ शकतो – लसूण एकूण आणि एलडीएल (खराब) कोलेस्ट्रॉल कमी करू शकतो. २ महिन्यांपेक्षा जास्त काळ लसूण पूरक आहार घेतल्यास आपला एलडीएल १०% पर्यंत कमी होऊ शकतो. परंतु हृदयरोगाचा आणखी एक जोखीम घटक असलेल्या ट्रायग्लिसेराइडच्या पातळीवर लसणाचा समान परिणाम दिसून येत नाही. लसणाचा एचडीएल (चांगले) कोलेस्ट्रॉलवर परिणाम होत नाही.
८. अँटीऑक्सिडंट्स
लसणीमध्ये अँटीऑक्सिडंट्स असतात, ते अल्झायमर आणि स्मृतिभ्रंश रोखण्यास मदत करतात – मुक्त रॅडिकल्सपासून ऑक्सिडेटिव्ह नुकसान वृद्धत्वाच्या प्रक्रियेस आणि संबंधित संज्ञानात्मक घसरणीस कारणीभूत ठरते. लसणीमध्ये अँटीऑक्सिडंट्स असतात, ते ऑक्सिडेटिव्ह नुकसानीपासून आपल्या शरीराच्या संरक्षणात्मक यंत्रणेस सक्षम करतात. लसणीतील अँटीऑक्सिडेंट ऑक्सिडेटिव्ह ताण लक्षणीयरित्या कमी करू शकतात आणि डिमेंशियाचा सर्वात सामान्य प्रकार अल्झायमर सारख्या रोगांशी संबंधित विकारांचा धोका कमी करू शकतात.
९. प्रदीर्घ आयुरारोग्यासाठी
लसूण आपल्याला जास्त काळ जगण्यास मदत करू शकते – आठवड्यातून एकदापेक्षा कमी वेळा लसूण खाणाऱ्यांपेक्षा लसणाचे नियमित सेवन करणारे वृद्ध प्रौढ जास्त काळ जगतात. विशेषत: वृद्ध प्रौढ किंवा कमकुवत रोगप्रतिकारक शक्ती असलेल्या लोकांमध्ये हे विशेषत्त्वाने लक्षात आले आहे.
१०. ‘कार्यक्षमता वाढविणारी’ लसूण
लसूण हा ‘कार्यक्षमता वाढविणारा’ सर्वात प्राचीन पदार्थ आहे. प्राचीन संस्कृतींमध्ये थकवा कमी करण्यासाठी आणि
मजुरांची कार्यक्षमता सुधारण्यासाठी लसूण वापरला जात असे. प्राचीन ग्रीसमधील ऑलिंपिक
खेळाडूंनी आपली कामगिरी सुधारण्यासाठी लसूण खाल्ल्याचे उल्लेख सापडतात.
११. डिटॉक्ससाठी लसूण
लसूण खाल्ल्याने शरीरातील जड धातू डिटॉक्सिफाई होण्यास मदत होते – लसणीतील सल्फर संयुगे जड धातूच्या विषारीपणामुळे अवयवांच्या नुकसानीपासून संरक्षण करण्यास मदत करतात. लसणीतील अॅलिसिन आपल्या रक्तातील आणि महत्त्वपूर्ण अवयवांमधील शिशाची पातळी कमी करण्यास मदत करू शकते. दररोज लसणाच्या तीन पाकळ्यांनी
डी-पेनिसिलामाइन या औषधालाही मागे टाकले आहे.
१२. हाडांचे आरोग्य
लसणीमुळे हाडांचे आरोग्य सुधारते – अलीकडील काही अभ्यासांनी हाडांच्या आरोग्यावर लसणाचा प्रभाव मोजला आहे, विशेषत: रजोनिवृत्तीनंतर महिलांमध्ये ऑक्सिडेटिव्ह ताण कमी करण्यास लसूण उपकारक ठरतो. १२ आठवडे लसूण पूरक आहार (दररोज १ ग्रॅम) गुडघा ऑस्टियोआर्थरायटिस आणि लठ्ठपणा किंवा जास्त वजन असलेल्या महिलांमध्ये वेदना कमी करण्यास मदत करते.
आणखी वाचा- पावसाळ्यात खाण्या-पिण्याच्या बाबतीत ‘या’ चुका करू नका; जाणून घ्या, तज्ज्ञ काय सांगतात
लसूण आपल्या आहारात समाविष्ट करणे सोपे आहे आणि चव वाढवते – शेवटचा एक आरोग्यासाठी फायदेशीर नाही परंतु तरीही महत्वाचा मुद्दा आहे. लसूण आपल्या सध्याच्या आहारात समाविष्ट करणे खूप सोपे आहे. हे बऱ्याच चवदार पदार्थांना पूरक आहे, विशेषत: सूप आणि सॉस. लसणाची तीव्र चव अन्यथा हलक्या पाककृतींमध्ये एक वेगळा स्वाद आणते.लसूण आणि त्याच्या पेस्टपासून लसूण अर्क आणि लसूण तेल यासारखे पावडर आणि पूरक पदार्थ बनवले जातात.
लसणीचे दुष्परिणाम
लसणीचे काही दुष्परिणामही आहेत, त्याचा उग्र वास अनेकांना सहन होत नाही. काही लोकांना लसणीची अॅलर्जीदेखील असते. लसूण आपल्या रक्त गोठण्याच्या क्षमतेवर देखील परिणाम करू शकते. रक्तस्त्राव डिसऑर्डर असेल किंवा रक्त पातळ करणारी औषधे घेत असाल तर लसूण सेवन वाढवण्यापूर्वी डॉक्टरांशी चर्चा करा. लसणाच्या औषधी गुणधर्मांवर लोक हजारो वर्षांपासून विश्वास ठेवत आहेत. विज्ञान आता त्याला दुजोरा देऊ लागले आहे. लसूण बहुतेक लोकांसाठी सुरक्षित आणि निरोगी आहे.
लसणीत जीवनसत्वे व खनिजे भरपूर असतात. शिवाय आयोडीन, गंधक, क्लोरीन हे उग्र वासाचे घटक आहेत. प्रथिने, तंतुमय, पिष्टमय पदार्थ कॅलसिम, फॉस्फरस, सेलेनियम, लोह, क जीवनसत्व आणि किंचित प्रमाणात बी कॉम्प्लेक्स असते. लसूण जगातील बऱ्याच भागात वाढतो आणि त्याच्या तीव्र गंध आणि स्वादिष्ट चवीमुळे स्वयंपाकातील एक लोकप्रिय घटक आहे. तथापि, प्राचीन काळी उत्तम आरोग्य आणि औषधी गुणधर्मांसाठी लोक मोठ्या प्रमाणावर लसूण वापर असत. इजिप्शियन, ग्रीक, रोमन, चिनी आणि भारतीयांसह अनेक प्रमुख संस्कृतींनी याचा वापर केल्याचे कागदोपत्री पुरावे आहेत.
आणखी वाचा-Health Special: लसूण आणि ग्लास स्किन, खरंच फायदा होतो का?
शास्त्रज्ञांना आता माहीत आहे की, लसूण पाकळ्या कापताना, चिरून किंवा चावताना सल्फर संयुगे तयार झाल्यामुळे लसणीचे आरोग्यदायी फायदे खूप आहेत. कदाचित सर्वात प्रसिद्ध कंपाऊंड अॅलिसिन आहे. तथापि, अॅलिसिन एक अस्थिर कंपाऊंड आहे, जे आपण कापल्यानंतर किंवा चिरल्यानंतर ताज्या लसणीमध्ये असते. लसणाच्या आरोग्याच्या फायद्यांमध्ये भूमिका बजावू शकणाऱ्या इतर संयुगांमध्ये डायलिल डायसल्फाइड आणि एस-एलिल सिस्टीनचा समावेश आहे. लसणीमधील सल्फर संयुगे पचन तंत्रातून आपल्या शरीरात प्रवेश करतात. त्यानंतर ती आपल्या संपूर्ण शरीरात प्रवास करतात आणि मजबूत जैविक प्रभाव टाकतात.
‘अन्न हे तुझे औषध असू दे आणि औषध हे तुझे अन्न असू दे.’ पाश्चात्य वैद्यकशास्त्राचे जनक म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या प्राचीन ग्रीक वैद्य हिप्पोक्रेटीस यांचे ते प्रसिद्ध शब्द आहेत. त्यांनी विविध वैद्यकीय परिस्थितींवर उपचार करण्यासाठी लसूण औषध म्हणून लिहून दिले – आणि आधुनिक विज्ञानाने यापैकी बऱ्र्याच फायदेशीर आरोग्याच्या परिणामांची पुष्टी केली आहे. येथे लसणीचे १२ आरोग्य फायदे आहेत जे संशोधनाद्वारे सिद्ध झाले आहेत.
१. रक्तदाब नियंत्रण
लसूण रक्तदाबचे व्यवस्थापन करण्यास मदत करते. लसणीतील आलिसिन म्हणजे एक घटक आहे ज्यामुळे लसणाचे नियंत्रण रक्तातील नमूद तसेच लहान धमार सोसायट्राईजचे उत्पादन करते. हे रक्तदाबचे नियंत्रण करणारे विशिष्ट एंटी-कॉग्युलेंट गुण असते, असे आढळले आहे. वर्ल्ड हेल्थ ऑर्गनायझेशनच्या म्हणण्यानुसार , हृदयविकाराचा झटका आणि स्ट्रोक सारखे हृदय व रक्तवाहिन्यासंबंधी रोग अधिक संख्येने मृत्यूस जबाबदार असतात. उच्च रक्तदाबामुळे अनेक आजार होऊ शकतात.
२. हृदयरोग नियंत्रण
लसणीतील आलिसिन, सेलेनियम आणि विटामिन सी हृदयरोगाच्या नियंत्रणासाठी उपयुक्त असतात. लसणीचा उपयोग केल्याने हृदयाच्या किंवा धमनीतील कोलेस्ट्रॉलची मात्रा नियंत्रित राहते, ज्यामुळे हृदयरोगाची जोखीम कमी होते.
३. प्रतिकार शक्ती वाढवणे
लसणीत असलेल्या आलिसिन मध्ये अँटिबॅक्टेरियल, अँटीवायरल आणि अँटीफंगल गुण असतात. हे तुमच्या शरीराच्या रोगप्रतिरोधक प्रणालीला बळ देतात, ज्यामुळे तुमच्या आरोग्याची प्रतिकारकक्षमता वाढते.
४. खोकला व छातीशी संबंधित रोगांवर उपयुक्त
खोकला तसेच छातीशी संबंधित रोग यावर लसूण उपयुक्त आहे. क्षयावर आणि दम्यात लसूण दुधात उकळून टॉनिक म्हणून देतात. लसणीतील अँटीऑक्सिडंट तत्त्वे आपल्या प्रतिरोधी प्रणालीवर सक्रियता निर्माण करतात ज्यामुळे तुमच्या स्वास्थ्याची क्षमता वाढते.
५. पौष्टिक आणि कमी कॅलरी
लसूण अत्यंत पौष्टिक आहे, त्यात खूप कमी कॅलरीज आहेत – एका लवंगात (सुमारे ३ ग्रॅम) ४.५ कॅलरी, ०.२ ग्रॅम प्रथिने आणि १ ग्रॅम कार्ब असतात.
६. सर्दीवर गुणकारी
लसूण सामान्य सर्दीसह आजारापासून संरक्षण करण्यास मदत करू शकते- २०१६ च्या संशोधनात असे लक्षात आले आहे की, जुना लसूण अर्क (एजीई) आपली रोगप्रतिकारक शक्ती वाढवू शकतो.
७. कोलेस्ट्रॉलची पातळी सुधारते
लसणीमुळे कोलेस्ट्रॉलची पातळी सुधारते, ज्यामुळे हृदयरोगाचा धोका कमी होऊ शकतो – लसूण एकूण आणि एलडीएल (खराब) कोलेस्ट्रॉल कमी करू शकतो. २ महिन्यांपेक्षा जास्त काळ लसूण पूरक आहार घेतल्यास आपला एलडीएल १०% पर्यंत कमी होऊ शकतो. परंतु हृदयरोगाचा आणखी एक जोखीम घटक असलेल्या ट्रायग्लिसेराइडच्या पातळीवर लसणाचा समान परिणाम दिसून येत नाही. लसणाचा एचडीएल (चांगले) कोलेस्ट्रॉलवर परिणाम होत नाही.
८. अँटीऑक्सिडंट्स
लसणीमध्ये अँटीऑक्सिडंट्स असतात, ते अल्झायमर आणि स्मृतिभ्रंश रोखण्यास मदत करतात – मुक्त रॅडिकल्सपासून ऑक्सिडेटिव्ह नुकसान वृद्धत्वाच्या प्रक्रियेस आणि संबंधित संज्ञानात्मक घसरणीस कारणीभूत ठरते. लसणीमध्ये अँटीऑक्सिडंट्स असतात, ते ऑक्सिडेटिव्ह नुकसानीपासून आपल्या शरीराच्या संरक्षणात्मक यंत्रणेस सक्षम करतात. लसणीतील अँटीऑक्सिडेंट ऑक्सिडेटिव्ह ताण लक्षणीयरित्या कमी करू शकतात आणि डिमेंशियाचा सर्वात सामान्य प्रकार अल्झायमर सारख्या रोगांशी संबंधित विकारांचा धोका कमी करू शकतात.
९. प्रदीर्घ आयुरारोग्यासाठी
लसूण आपल्याला जास्त काळ जगण्यास मदत करू शकते – आठवड्यातून एकदापेक्षा कमी वेळा लसूण खाणाऱ्यांपेक्षा लसणाचे नियमित सेवन करणारे वृद्ध प्रौढ जास्त काळ जगतात. विशेषत: वृद्ध प्रौढ किंवा कमकुवत रोगप्रतिकारक शक्ती असलेल्या लोकांमध्ये हे विशेषत्त्वाने लक्षात आले आहे.
१०. ‘कार्यक्षमता वाढविणारी’ लसूण
लसूण हा ‘कार्यक्षमता वाढविणारा’ सर्वात प्राचीन पदार्थ आहे. प्राचीन संस्कृतींमध्ये थकवा कमी करण्यासाठी आणि
मजुरांची कार्यक्षमता सुधारण्यासाठी लसूण वापरला जात असे. प्राचीन ग्रीसमधील ऑलिंपिक
खेळाडूंनी आपली कामगिरी सुधारण्यासाठी लसूण खाल्ल्याचे उल्लेख सापडतात.
११. डिटॉक्ससाठी लसूण
लसूण खाल्ल्याने शरीरातील जड धातू डिटॉक्सिफाई होण्यास मदत होते – लसणीतील सल्फर संयुगे जड धातूच्या विषारीपणामुळे अवयवांच्या नुकसानीपासून संरक्षण करण्यास मदत करतात. लसणीतील अॅलिसिन आपल्या रक्तातील आणि महत्त्वपूर्ण अवयवांमधील शिशाची पातळी कमी करण्यास मदत करू शकते. दररोज लसणाच्या तीन पाकळ्यांनी
डी-पेनिसिलामाइन या औषधालाही मागे टाकले आहे.
१२. हाडांचे आरोग्य
लसणीमुळे हाडांचे आरोग्य सुधारते – अलीकडील काही अभ्यासांनी हाडांच्या आरोग्यावर लसणाचा प्रभाव मोजला आहे, विशेषत: रजोनिवृत्तीनंतर महिलांमध्ये ऑक्सिडेटिव्ह ताण कमी करण्यास लसूण उपकारक ठरतो. १२ आठवडे लसूण पूरक आहार (दररोज १ ग्रॅम) गुडघा ऑस्टियोआर्थरायटिस आणि लठ्ठपणा किंवा जास्त वजन असलेल्या महिलांमध्ये वेदना कमी करण्यास मदत करते.
आणखी वाचा- पावसाळ्यात खाण्या-पिण्याच्या बाबतीत ‘या’ चुका करू नका; जाणून घ्या, तज्ज्ञ काय सांगतात
लसूण आपल्या आहारात समाविष्ट करणे सोपे आहे आणि चव वाढवते – शेवटचा एक आरोग्यासाठी फायदेशीर नाही परंतु तरीही महत्वाचा मुद्दा आहे. लसूण आपल्या सध्याच्या आहारात समाविष्ट करणे खूप सोपे आहे. हे बऱ्याच चवदार पदार्थांना पूरक आहे, विशेषत: सूप आणि सॉस. लसणाची तीव्र चव अन्यथा हलक्या पाककृतींमध्ये एक वेगळा स्वाद आणते.लसूण आणि त्याच्या पेस्टपासून लसूण अर्क आणि लसूण तेल यासारखे पावडर आणि पूरक पदार्थ बनवले जातात.
लसणीचे दुष्परिणाम
लसणीचे काही दुष्परिणामही आहेत, त्याचा उग्र वास अनेकांना सहन होत नाही. काही लोकांना लसणीची अॅलर्जीदेखील असते. लसूण आपल्या रक्त गोठण्याच्या क्षमतेवर देखील परिणाम करू शकते. रक्तस्त्राव डिसऑर्डर असेल किंवा रक्त पातळ करणारी औषधे घेत असाल तर लसूण सेवन वाढवण्यापूर्वी डॉक्टरांशी चर्चा करा. लसणाच्या औषधी गुणधर्मांवर लोक हजारो वर्षांपासून विश्वास ठेवत आहेत. विज्ञान आता त्याला दुजोरा देऊ लागले आहे. लसूण बहुतेक लोकांसाठी सुरक्षित आणि निरोगी आहे.
