यंदाच्या जागतिक संधिवात दिवसाची संकल्पना ‘इन्फॉर्म्ड चॉईसेस अँड बेटर आउटकम्स’ अशी आहे. रुग्णांना संपूर्ण आणि योग्य माहिती देऊन उत्तम उपचार आणि परिणाम साध्य करणं असं मूळ उद्दिष्ट आहे. आर्थरायटिस हा आजार सर्वपरिचित आहे, मात्र याची संपूर्ण माहिती लोकांमध्ये अजूनही नाही.
या अनुषंगाने एकंदरीत आर्थरायटिस आणि त्यामध्ये होणार्‍या वेदनांबद्दल जाणून घेणं आपली क्वालिटी ऑफ लाइफ निश्चितपणे वाढवणार आहे. यामुळे आर्थरायटिसमुळे समाजावर आलेला शारीरिक, आर्थिक आणि भावनिक भार कमी होण्यास मदत होणार आहे.
मागच्या दोन लेखात आपण, ऑस्टियो आर्थरायटिस आणि रूमटोइड आर्थरायटिस याबद्दल जाणून घेतलं. आज आपण या दोन्हीच्या फिजिओथरेपी उपचारांबद्दल जाणून घेऊया.
u
सौम्य आणि मध्यम प्रकारच्या आर्थरायटिसवर फिजिओथेरपी या तत्वांवर काम करते. पेशंट एज्युकेशन आणि पेन एज्युकेशन- मागच्या दोन भागात आपण बद्दल ऑस्टियो आर्थरायटिस आणि रूमटोइड आर्थरायटिसबद्दल पूर्ण माहिती त्याच्या टप्प्यांसहित समजून घेतली. फिजिओथेरपिस्ट रूग्णाला ही माहिती त्याला समजेल अशा भाषेत उदाहरणांसहित समजावून देतात, यामुळे रुग्णाच्या मनातील गैरसमज दूर होतात, भीती कमी होते, आणि आपल्याला नक्की काय झालंय हे कळल्यामुळे पुढचा प्रवास सोपा होतो. वेदना का होते आहे, होणार्‍या वेदनेवर कसे उपाय करता येतील, आपला या वेदनेकडे बघण्याचा दृष्टिकोन कसा असायला हवा असे अनेक पैलू यातून उलगडतात. रूमटोइड आर्थरायटिस हा पूर्णपणे बरा होणारा आजार नाही, आपल्याला यासहित आपलं आयुष्य परिपूर्णपणे जगायचं आहे हा विचार रुग्णाच्या मनात रुजवावा लागतो.
मसल स्ट्रेन्थ वाढवणं: ऑस्टियो आर्थरायटिसमध्ये गुडघ्याच्या आणि खुब्याच्या आजूबाजूच्या स्नायूंची शक्ती वाढवणारे व्यायाम रूग्णाला शिकवले जातात.
बर्‍याच वेळा रुग्णांना मसल स्पेसिफिक व्यायाम आणि शारीरिक हालचाल या वेगळ्या गोष्टी आहेत हे माहिती नसतं. ऑस्टियो आर्थरायटिसमध्ये जितकी गरज ही शारीरिक हालचालीची असते तितकीच मसल स्पेसिफिक व्यायामांचीही असते. मनाने केले जाणारे योगासनाचे प्रकार किंवा हालचाली या फिजिओथेरपिस्टने शास्त्रीय दृष्टीकोनातून ठरवून दिलेल्या व्यायामांची जागा घेऊ शकत नाहीत. रूमटोइड आर्थरायटिसमध्ये स्नायू आणि सांधे अत्यंत नाजूक परिस्थितीत असतात, अशावेळी व्यायाम ठरवताना आणि करवून घेताना अतिशय काळजी घ्यावी लागते. हे घरच्या घरी किंवा फिजिओथेरपिस्ट शिवाय होऊ शकत नाही.
एरोबिक व्यायाम: यामध्ये रूग्णाला अनुसरून चालणं, सायकल चालवणं किंवा शक्य असेल तेव्हा स्विमिंग करणं असे व्यायाम प्रकार त्यांच्या कालावधी आणि तीव्रतेनुसार शिकवले संगितले जातात. हे जनरल बॉडी एक्सरसायजेस असतात ज्यामुळे वजन कमी होणं, हृदयाची क्षमता वाढणं, वेदनेची तीव्रता कमी होणं, मूड सुधारणं असे फायदे दिसून येतात. हे रूग्णाला अनुसरून असल्याने यामध्ये व्यक्तीगणिक भिन्नता असते.
मसल स्ट्रेचिंग : ज्याप्रकारे गुडघ्याच्या आणि खुब्याच्या आजूबाजूच्या स्नायूंची शक्ती वाढवणारे व्यायाम संगितले जातात त्याचप्रमाणे यापैकी काही स्नायूंना ताण देणारे व्यायाम देखील आवश्यक असतात, शक्ती वाढवणारे आणि लवचिकता वाढवणारे व्यायाम हे एकमेकांना परस्पर पूरक असतात. कुठल्या स्नायूंना बळकटी वाढवण्याच्या व्यायामांची गरज आहे आणि कोणत्या स्नायूंना लवचिकता वाढवणार्‍या व्यायामांची गरज आहे हे ओळखून त्यानुसार व्यायाम ठरवले जातात.
जीवनशैलीतील बदल : आपला आहार, झोप, विचार, वजन, सवयी या होणार्‍या वेदनेवर कसा आणि कुठपर्यंत परिणाम करू शकतात, आणि यात सुधारणा करण्यासाठी कोणते बदल करायला हवे याची सखोल माहिती रूग्णाला दिली जाते.
तोल आणि चपळता वाढवणारे व्यायाम : रोजच्या आयुष्यातील चालणं, पायर्‍या कुठल्याही आधाराशिवाय चढणं आणि उतरणं, उठबस करणं, हातात वजन उचलून चालणं, या आणि अशा अनेक हालचाली सुलभ आणि आत्मविश्वासपूर्ण होण्यासाठी या व्यायामांची नितांत गरज असते.
जॉइंट प्रोटेक्शन टेकनिक्स रूमटोइड आर्थरायटिसच्या रुग्णाला विविध जॉइंट प्रोटेक्शन टेक्निक शिकवले जातात ज्याद्वारे हाताच्या छोट्या स्नायूंवर येणारा भार कमी करून, कोपर आणि खांदा यांचा जास्तीत जास्त वापर कसा करायचा हे रुग्णाला शिकवलं जातं. तसंच रुग्णाच्या कामाच्या ठिकाणी, घरात किंवा स्वयंपाकघराच्या रचनेत काही बदल सुचवले जातात.
