पूर्वीच्या काळी वाहने कमी असताना माणसे चालत एका गावाकडून दुसरीकडे जात असत. अश्यावेळी उन्हातान्हातून आलेल्या व्यक्तीला प्रथम एक पाण्याचा लोटा व गुळाचा खडा देत असत. घामामुळे झालेले डीहायड्रेशन पाणी प्यायल्याने कमी होते व आलेला थकवा गुळाच्या ऊर्जेने कमी होतो. ही पारंपरिक प्रथा शास्त्राच्या आधारावर होती. पुढे गुळाची जागा शुभ्र साखरेने घेतली. पिठी साखर, बारीक खड्याची, मोठ्या खड्याची , खडी साखर, साखरेचे दाणे व ब्राउन शुगर असे साखरेचे अनेक प्रकार आहेत. आता तर अनेक प्रकारची शुगरफ्री पावडर किंव्हा गोळ्या उपलब्ध आहेत. आनंदाच्या प्रसंगी नेहमी गोड पदार्थ करतात कारण तो सर्वांनाच आवडतो. परंतु आरोग्याच्या दृष्टीने साखरेला कडू- गोड प्रतिष्ठा आहे. उसामधील पचन योग्य डायसैक्रइड साखर रिफाईनिंगच्या नावाखाली रासायनिक प्रक्रिया करून पचनाला जड अशी पॉलीसैक्रइड साखर म्हणून तयार करतात आणि पुन्हा तिचे पचनासाठी मोनोसैक्रइड करताना त्याचा भार स्वादुपिंडावर पडतो व त्यावर ताण पडतो.
आणखी वाचा: Health Special: पावसाळ्याच्या आरंभी निरोगी राहण्यासाठी ‘हे’ अवश्य करावे!
फळे आणि भाज्या, तृणधान्ये आणि डेअरीसारख्या सर्व पदार्थांमध्ये साखर (कार्बोहैड्रेट्स) नैसर्गिकरित्या आढळते. नैसर्गिक शर्करा असलेले पदार्थ खाणे ठीक आहे. वनस्पतींच्या पदार्थांमध्ये फायबर, आवश्यक खनिजे आणि अँटीऑक्सिडंट्सदेखील जास्त असतात आणि दुग्धजन्य पदार्थांमध्ये काही प्रथिने आणि कॅल्शियम असते. आपले शरीर हळूहळू हे पदार्थ पचवत असल्याने त्यातील साखर आपल्या पेशींना ऊर्जेचा स्थिर पुरवठा करते. फळे, भाज्या आणि संपूर्ण धान्याचे जास्त सेवन मधुमेह, हृदयरोग आणि काही कर्करोगासारख्या जुनाट आजारांचा धोका कमी करते असे दर्शविले गेले आहे.
आणखी वाचा: Health Special: ‘Algophobia’, वेदनेचा बागुलबोवा म्हणजे काय?
आपल्या कृत्रिम गोड खाण्याच्या सवयीचा परिणाम, त्यांचा विविध अवयवांवरील परिणाम आणि त्याला आळा कसा घालायचा ते आपल्याला येथे पाहायचे आहे.
हृदय
जास्त साखर हृदय आणि रक्तवाहिन्यासाठी सर्वात मोठा धोका असू शकतो. जेव्हा आपण मोठ्या प्रमाणात साखर वापरतो तेव्हा अनेक समस्या उद्भवतात. नकळत जाणारी साखर म्हणजे चव वाढविण्यासाठी किंवा शेल्फ लाइफ वाढविण्यासाठी अन्न उत्पादक उत्पादनांमध्ये साखर घालणे. आहारात हल्ली सॉफ्ट ड्रिंक्स, फ्रूट ड्रिंक्स, चवदार दही, तृणधान्ये, कुकीज, केक, कॅण्डी आणि बहुतेक प्रक्रिया केलेले पदार्थ असतात. त्याशिवाय अतिरिक्त साखर सूप, ब्रेड आणि केचप यासारख्या आपल्याला गोड वाटत नसलेल्या वस्तूंमध्ये देखील असते. अनेक देशात साखरेत/ पाकात असलेली फळे खाल्ली जातात. परिणामी आपण नकळत साखरेचे भरपूर सेवन करतो. नॅशनल कॅन्सर इन्स्टिट्यूटच्या मते, प्रौढ पुरुष दररोज सरासरी २४ चमचे साखर वापरतात. म्हणजे जवळजवळ ३८४ कॅलरीज. या व्यतिरिक्त पक्वान्ने व वरून साखर खाणे या मुळे तर जास्त साखर शरीरात जाते.
आणखी वाचा: Health Special: सविराम उपास म्हणजे काय?
लठ्ठपणा आणि मधुमेहावर अतिरिक्त साखरेचा परिणाम सर्वश्रुत आहेच. उच्च प्रमाणात साखर यकृतावर ओव्हरलोड करते. “आपले यकृत अल्कोहोलप्रमाणेच साखरेचे चयापचय करते आणि आहारातील कार्बोहायड्रेट्सचे चरबीमध्ये रूपांतर करते. कालांतराने, यामुळे चरबीचा अतिरिक्त संचय होऊ शकतो, जे चरबीयुक्त यकृत रोगात बदलू शकते, मधुमेहास कारणीभूत ठरू शकते, ज्यामुळे हृदयरोगाचा धोका वाढतो. साखरेच्या अतिसेवनामुळे रक्तदाब वाढू शकतो आणि पोटात जळजळ होऊ शकते, साखरेचे जास्त सेवन, विशेषत: साखरयुक्त पेयांमध्ये, आपल्या शरीराची भूक-नियंत्रण प्रणाली बंद करून वजन वाढविण्यास देखील हातभार लावते.
साखर आपल्या आहारातील आवश्यक पोषक पदार्थ नाही. तथापि, अमेरिकन हार्ट असोसिएशनने शिफारस केली आहे की स्त्रियांनी दररोज १०० कॅलरीपेक्षा जास्त (सुमारे ६ चमचे किंवा २४ ग्रॅम) साखर आणि पुरुषांनी दररोज १५० कॅलरी (सुमारे ९ चमचे किंवा ३६ ग्रॅम) पेक्षा जास्त साखर सेवन करू नयेत. प्रत्यक्षात आपण जास्तच साखर खातो.
आपल्या अतिरिक्त जोडलेल्या साखरेच्या सेवनावर लक्ष ठेवण्याचा एक उत्तम मार्ग म्हणजे कुठल्याही अन्नपदार्थांच्यावरील पत्रक किंवा लेबल वाचणे. जोडलेल्या साखरेसाठी खालील नावे शोधा (ब्राउन शुगर, कॉर्न स्वीटनर, कॉर्न सिरप, मध, साखर, माल्ट शुगर, मोलॅसिस किंवा स्वीटनर आणि सिरप शर्करा (डेक्सट्रोज, फ्रुक्टोज, ग्लूकोज, लैक्टोज, माल्टोज, सुक्रोज) आणि एकतर ते टाळण्याचा प्रयत्न करा किंवा तेथे आढळणाऱ्या पदार्थांचे प्रमाण कमी करा.
सार्वजनिक आरोग्याबाबतच्या अमेरिकेत मे, २०१७ साली झालेल्या अभ्यासानुसार असे आढळले आहे की, सुमारे दोन तृतीयांश कॉफी पिणारे आणि एक तृतीयांश चहा पिणारे असतात. भारतात मात्र चहा ६४% व्यक्ती पितात व कॉफी ५३% टक्के लोक पितात. त्यांच्या पेयांमध्ये साखर किंवा साखरयुक्त चव (सुगरफ्री) घालतात. त्यांच्या पेयांमधील ६०% पेक्षा जास्त कॅलरी जोडलेल्या साखरेतून येतात. पांढरा ब्रेड आणि पांढरा तांदूळ, ज्यामुळे ग्लूकोजची पातळी वाढू शकते यामुळे यकृतातील चरबी वाढणे तसेच हृदयाच्या आरोग्याच्या देखील समस्या उद्भवू शकतात.”
वजनवाढ – लठ्ठपणा
जगभरात लठ्ठपणाचे प्रमाण वाढत आहे आणि त्यासाठी अतिरिक्त खाल्लेली साखर – साखर-गोड पेयांमधून – लठ्ठपणात मोठा हातभार लावते. शीतपेये , साखरयुक्त पेयांचे सेवन व साखर जास्त प्रमाणात घेण्याने वजन वाढणे, मुरुम, टाइप २ मधुमेह होऊ शकतो आणि बऱ्याच गंभीर वैद्यकीय परिस्थितीचा धोका वाढू शकतो.
मुरुमे
साखरयुक्त पदार्थ आणि पेयांसह परिष्कृत कार्बचे उच्च आहार मुरुम होण्याशी संबंधित आहे.
मधुमेहाचा धोका
मधुमेह हे मृत्यूचे आणि कमी आयुचे प्रमुख कारण आहे. मोठ्या प्रमाणात साखर खाल्ल्याने वजन वाढणे आणि शरीरातील चरबी वाढण्यास हातभार लावून अप्रत्यक्षपणे मधुमेहाचा धोका वाढू शकतो. लठ्ठपणा, जो बऱ्याचदा जास्त साखरेच्या सेवनामुळे होतो, मधुमेहासाठी सर्वात मोठा जोखीम घटक मानला जातो. इतकेच काय, दीर्घकाळ उच्च-साखरेचे सेवन केल्याने स्वादुपिंडाद्वारे तयार होणारे हार्मोन इन्सुलिन (resistance) प्रतिकार होतो. जास्त प्रमाणात साखर खाल्ल्याने विशिष्ट कर्करोग होण्याचा धोका वाढू शकतो. साखरयुक्त पदार्थ आणि पेये समृद्ध आहारामुळे लठ्ठपणा उद्भवू शकतो, ज्यामुळे कर्करोगाचा धोका लक्षणीय वाढतो. साखर-गोड पेयांमधून साखरेचा वाढता वापर प्रोस्टेट कर्करोगाच्या अधिक जोखमीशी संबंधित आहे. अन्ननलिकेचा कर्करोग सुक्रोज किंवा टेबल शुगर आणि गोड मिष्टान्न आणि पेयांच्या वाढत्या सेवनाशी संबंधित आहे.
नैराश्याचा धोका वाढतो
निरोगी आहार आपला मूड सुधारण्यास मदत करू शकतो, परंतु साखर आणि प्रक्रिया केलेले पदार्थ जास्त आहार मूड आणि भावनांमध्ये बदल करण्यास कारणीभूत ठरू शकते. यामुळे नैराश्य येण्याची शक्यता देखील वाढू शकते.
त्वचेच्या वृद्धत्वाच्या प्रक्रियेस गती देऊ शकते. सुरकुत्या हे त्वचेच्या वृद्धत्वाचे नैसर्गिक लक्षण आहे. खराब अन्न निवडीमुळे सुरकुत्या जास्त लवकर होऊ शकतात आणि त्वचेच्या वृद्धत्वाची प्रक्रिया वेगवान होऊ शकते. मैद्याचा पाव, केक्स, पेस्ट्रीज असे परिष्कृत कार्ब्स आणि साखरेचा जास्त आहार घेतल्यास एजीईचे उत्पादन होते, ज्यामुळे आपली त्वचा अकाली वृद्ध होऊ शकते. एजीई कोलेजन आणि इलास्टिनचे नुकसान करतात, ही प्रथिने आहेत जी त्वचेला ताणण्यास आणि त्याचे तरुण स्वरूप ठेवण्यास मदत करतात. जेव्हा कोलेजेन आणि इलास्टिन खराब होतात तेव्हा त्वचा आपली दृढता गमावते आणि ठिसूळ होऊ लागते. थकवा, ऊर्जा-निचरा चक्र टाळण्यासाठी कृत्रिम साखर कमी आणि फायबर समृद्ध असलेले कार्ब स्त्रोत निवडा.
फॅटी लिव्हर
यकृतामध्ये, फ्रुक्टोज ऊर्जेमध्ये रूपांतरित होते किंवा ग्लायकोजेन म्हणून साठवले जाते. तथापि, अतिरिक्त प्रमाणात चरबीमध्ये रूपांतरित होण्यापूर्वी यकृत केवळ इतके ग्लायकोजेन साठवू शकते. फ्रुक्टोजच्या रूपात मोठ्या प्रमाणात जोडलेली साखर आपल्या यकृतावर ओव्हरलोड करते, ज्यामुळे नॉन अल्कोहोलिक फॅटी यकृत रोग (एनएएफएलडी) होतो, ही स्थिती यकृतामध्ये जास्त चरबी तयार होण्याचे लक्षण आहे .
इतर धोके
सातत्याने उच्च रक्तातील साखरेची पातळीदेखील आपल्या मूत्रपिंडातील नाजूक रक्तवाहिन्या खराब करू शकते, ज्यामुळे मूत्रपिंडाच्या आजाराचा धोका वाढतो. दातांच्या आरोग्यावर नकारात्मक परिणाम: जास्त साखर खाल्ल्याने पोकळी होऊ शकते. आपल्या तोंडातील बॅक्टेरिया साखरेवर आहार घेतात आणि आम्ल उपपदार्थ सोडतात, ज्यामुळे दात खराब होतात. संधिरोग होण्याचा धोका वाढवा: संधिरोग ही एक दाहक स्थिती आहे जी सांध्यांमध्ये वेदना दर्शविते. जोडलेल्या साखरेमुळे रक्तातील युरिक अॅसिडची पातळी वाढते, ज्यामुळे संधिरोग होण्याचा किंवा बिघडण्याचा धोका वाढतो.
स्मरणशक्ती कमकुवत उच्च-साखर आहारामुळे कमकुवत स्मरणशक्ती उद्भवू शकते आणि डिमेंशिया, अल्झायमर रोग आणि स्ट्रोकच्या वाढीव जोखमीशी जोडले गेले आहे .
जरी अधूनमधून थोड्या प्रमाणात साखर सेवन करणे निरोगी आहे, परंतु जेव्हा शक्य असेल तेव्हा आपण साखर कमी करण्याचा प्रयत्न केला पाहिजे. सुदैवाने, केवळ संपूर्ण, प्रक्रिया न केलेले पदार्थ खाण्यावर लक्ष केंद्रित केल्याने आपल्या आहारात साखरेचे प्रमाण आपोआप कमी होते.
साखरेचे सेवन कसे कमी करावे –
काही सूचना :
-सोडा, एनर्जी ड्रिंक्स, ज्यूस आणि गोड चहा आवश्यक असेल तरच घ्या. कॉफी काळी प्या.
-चवदार, साखर-भरलेले दही खरेदी करण्याऐवजी ताजे किंवा साधे दही वापरा.
-साखर-गोड फळांच्या स्मूदीऐवजी संपूर्ण फळांचे सेवन करा.
-कॅण्डीऐवजी फळे, शेंगदाणे आणि काही डार्क चॉकलेट चालतील.
२०२२-२३ च्या एका अहवालानुसार भारतात २९.५ मिलिअन मेट्रिक टन एवढ्या मोठ्या प्रमाणात साखर वापरली जाते. भारताहून जास्त लोकसंख्या असलेल्या चीनमधे हाच आकडा १५.५ मिलिअन मेट्रिक टन असा आहे. आपण दर माणशी दर वर्षी १९.७ किलो साखर वापरतो. जागतिक आरोग्य संघटना सुचविते की, आरोग्य राखायचे असेल तर प्रत्येक व्यक्तीने दिवसाला फार तर २५ ग्रॅम साखर खावी. वर्ल्ड पाॅप्यलेशन रिव्ह्युच्या अहवालानुसार अमेरिकेत दर माणशी साखर खाण्याचं प्रमाण जगात सर्वात जास्त आहे. १२६.४ नंतर क्रमांक लागतो जर्मनी (१०२.९ ग्रॅम), नेदरलँडचा (१०२.५ ग्रॅम), आणि आयर्लँडचा (९६.७ ग्रॅम). भारतात साखरेचा दरमाणशी वापर जसा वाढत गेला तसतसे मधुमेह व लठ्ठपणा ह्या आजारांचं प्रमाण वाढत गेलं. भारत आज जगातील सर्वात प्रथम क्रमांकाचा साखर ऊत्पादक व वापर देश करणारा आहे. त्यामुळे नवल नाही की भारत आज जगाची मधुमेहाची राजधानी गणला जातो!
सरकारं तर साखर कारखाने काढतच जाणार, शेतकरी नगदी पीक असल्यानं व ऊत्पादन पडून न रहाण्याची हमी असल्यानं ऊस ऊत्पादन वाढवतच रहाणार. पूर्वी फक्त सणासुदीला गोड खात असत , लग्नसराईत गोड खात, आता जवळ जवळ रोजच खूप गोड खाल्ले जाते – आला वाढदिवस गोड खा, पेढे वाटा, लाडू वाटा… ह्यामुळेच साखरेचे प्रमाण वाढले आहे व मधुमेहही सर्वांना व्यवसाय व साखरेचा पैसा दिसतो. जनतेसकट कोणाला पडलीय काळजी आरोग्याची? म्हणुनच साखरेचा धोका लक्षात घेऊन साखरेवर नियंत्रण ठेवा!
