राष्ट्रीय पोषण सप्ताह हा भारतात दरवर्षी १ ते ७ सप्टेंबर या कालावधीत साजरा केला जातो. हा आठवडा आपल्या जीवनातील सर्व प्रकारच्या पोषणाच्या महत्त्वाच्या भूमिकेबद्दल जागरूकता निर्माण करण्यासाठी साजरा केला जातो. पोषण हा प्रत्येक टप्प्यावर केंद्रबिंदू असला पाहिजे, परंतु प्रजनन उपचारादरम्यान ते विशेष महत्वाचे ठरते. कारण ते एखाद्या व्यक्तीच्या पुनरुत्पादक आरोग्यावर आणि प्रजनन उपचारांच्या यशावर लक्षणीय परिणाम करू शकते, जसे की इन विट्रो फर्टिलायझेशन (IVF) किंवा इंट्रायूटरिन इन्सेमिनेशन (IUI).
याबाबत बंगळुरूच्या कुमारा पार्क येथील मिलन फर्टिलिटी अँड बर्थिंग हॉस्पिटलच्या फर्टिलिटी मेडिसिन स्पेशालिस्ट डॉ. अनु सदाशिन यांच्याबरोबर इंडियन एक्सप्रेसने संवाद साधला. त्यांना प्रजनन उपचारादरम्यान पोषण का महत्त्वाचे आहे याची माहिती दिली आहे.
- हार्मोन्सचे संतुलन राखते : योग्य पोषण मिळाल्यास हार्मोन्सचे (संप्रेरक) संतुलन राखता येते, जे नियमित मासिक पाळी आणि ओव्ह्युलेशनकरिता महत्त्वाचे असते. हार्मोन्सचे असंतुलन झाल्यास गर्भधारणेच्या क्षमतेमध्ये अडथळा निर्माण होऊ शकतो.
- निरोगी बीज आणि शुक्राणूंचा विकास : संतुलित आहार घेतल्याने आवश्यक पोषण मूल्य मिळतात, जे महिलांमध्ये निरोगी बीज आणि पुरुषांमध्ये शुक्राणूंचा विकास करतात, जे यशस्वी बीज रोपणासाठी ( fertilization) महत्त्वाचे असते.
- निरोगी वजन राखणे : वजन कमी असण्याचा किंवा जास्त असण्याचा प्रजनन क्षमतेवर परिणाम होऊ शकतो. एखाद्याला प्रजनन क्षमतेच्या सुधारणेसाठी निरोगी वजन राखण्याकरिता पोषण मूल्य मह्त्त्वाची भूमिका पार पाडतात.
- दाह किंवा जळजळ कमी करणे : दाह विरोधी आहाराचे सेवन केल्याने उत्पादक क्षमता असलेल्या अवयवांमध्ये दाह कमी होतो आणि त्यांना गर्भधारणा आणि बीज रोपण करण्यासाठी अधिक अनुकूल बनवते.
- ओव्हुलेशन नियमन: पौष्टिकेतेने समृद्ध अन्न ओव्हुलेशनचे नियमन करण्यास मदत करू शकतात, ज्यामुळे ओव्हुलेशनच्या दिवस आणि संभोगाच्या वेळा किंवा त्यानुसार प्रजनन उपचारांचा अंदाज लावणे सोपे होते.
- गर्भाशयाच्या अस्तरांना आधार देणे : योग्य पोषण, जाड आणि निरोगी गर्भाशयाच्या अस्तरासाठी योगदान देऊ शकते, जे बीज रोपणासाठी महत्त्वपूर्ण आहे.
याबाबत सहमती दर्शवत गुडगाव, प्राइम IVF, प्रजनन प्रमुख, डॉ. निशी सिंग यांनी इंडियन एक्सप्रेसला माहिती देताना नमूद केले की, ”फोलेट, लोह, ओमेगा – ३ फॅटी ॲसिडस्, अँटिऑक्सिडंट्स आणि जीवनसत्त्वे यांसारख्या विषाणूजन्य पोषक घटकांनी परिपूर्ण संतुलित आहार घेतल्याने निरोगी गर्भधारणा आणि यशस्वी गर्भधारणेची शक्यता असते.
हेही वाचा – हृदयासाठी सर्वात आरोग्यदायी आहेत ‘हे’ भारतीय पदार्थ? पोषणतज्ज्ञांकडून जाणून घ्या कारण
डॉ. सिंग यांनी खालील पोषण टिप्स लक्षात ठेवण्याचा सल्ला दिला
- निरोगी बीज आणि शुक्राणूच्या उत्पादनास समर्थन देण्यासाठी लोह (मांस, सोयाबीनचे) आणि फोलेट (पालेदार हिरव्या भाज्या, शेंगा) मुबलक प्रमाणात असलेल्या सर्व अन्न गटांमधील विविध पदार्थांचा समावेश असलेल्या चांगल्या परिपूर्ण आहाराचे सेवन करा.
- हिरव्या भाज्या, फळे आणि धान्ये यांपासून पुरेसे फॉलिक ॲसिड मिळवा.
- एवोकॅडो, नट्स आणि ऑलिव्ह ऑइलमधील निरोगी फॅट्स समावेश करा.
- ओमेगा-३ फॅटी ॲसिडसाठी फॅटी फिश (सॅल्मन मासे सारखे) किंवा जवस खा, जे जळजळ कमी करण्यास आणि बीजाची गुणवत्ता सुधारण्यास मदत करू शकतात.
- लोह समृद्ध अन्न अशक्तपणा (मांस, बीन्स, पालक) प्रतिबंधित करते.
- प्रक्रिया केलेले आणि साखरयुक्त पदार्थ मर्यादित करा.
- कॅफीनचे मध्यम सेवन करा.
- एकूण शारीरिक कार्यांना समर्थन देण्यासाठी पाणी आणि ताजा रस घेऊन चांगले हायड्रेटेड रहा; साखरयुक्त पेय कमी करा.
- कॅल्शियमयुक्त पदार्थांचे सेवन करा.
- वैयक्तिकृत मार्गदर्शनासाठी डॉक्टरांचा सल्ला घ्या.
- निरोगी वजनाकडे लक्ष्य ठेवा, कारण त्याचा परिणाम प्रजनन क्षमतेवर होऊ शकतो.
- अत्याधिक आहार (जास्तीचे खाणे) किंवा निर्बंध टाळा, ज्यामुळे शरीराला आवश्यक पोषक तत्वांपासून वंचित राहता येईल.
हेही वाचा – बाळाला आजारांपासून दूर ठेवण्यासाठी गर्भवती महिलांकरिता ‘हा’ आहार फायदेशीर? संशोधनाबाबत काय सांगतात तज्ज्ञ …
शेवटी, डॉ. सिंग यांनी ठळकपणे सांगितले की, ”वैयक्तिक गरजा वेगवेगळ्या असतात, त्यामुळे आहारातील महत्त्वपूर्ण बदल करण्यापूर्वी आरोग्य सेवा व्यावसायिकांशी अथवा डॉक्टरांबरोबर सल्लामसलत करण्याचा सल्ला दिला जातो.
